Bộ Giáo dục và Đào tạo khuyến khích các trường không ngừng học hỏi để liên minh với nhau, hình thành được mạng lưới cùng đào tạo STEM.
Bảo đảm nguồn nhân lực trình độ cao cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia không chỉ là vấn đề của riêng ngành Giáo dục mà đòi hỏi sự đồng bộ về chính sách, nguồn lực và hợp tác giữa các bên liên quan. Cùng với đó, đại diện các trường đại học trọng điểm về đào tạo lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ cũng nhấn mạnh yếu tố then chốt để xây dựng được đội ngũ nhân lực đủ mạnh, bắt kịp với xu hướng phát triển của thế giới đó là phải thay đổi nội dung đào tạo, cách thức học và cách thức dạy trong nhà trường.
*Tăng tỷ lệ sinh viên theo học các ngành STEM
Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết: Năm 2024, có hơn 180.000 sinh viên theo học các ngành liên quan STEM (Khoa học, Kỹ thuật, Công nghệ và Toán). Nếu tính bình quân trong vòng 4 năm qua, quy mô tuyển sinh những ngành STEM tăng bình quân khoảng 17%/năm. Tỷ lệ tăng này cao hơn so với tỷ lệ tăng trung bình về quy mô tuyển sinh của cả nước (cả nước tăng bình quân khoảng 5,6%/năm).
Số lượng sinh viên học STEM của Việt Nam hiện nay đạt 55 sinh viên/1 vạn dân; mức này chiếm khoảng 30% tổng quy mô đào tạo. So sánh với các nước phát triển và các nước có nền khoa học công nghệ hiện đại, con số này đang còn khiêm tốn. Ví dụ như Singapore có khoảng 46% sinh viên đang học các ngành STEM, Hàn Quốc khoảng 35%, Phần Lan khoảng 36% và Đức khoảng 40%.
Chính vì vậy, để thực hiện thành công Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, sứ mệnh của hệ thống giáo dục đại học là đẩy mạnh đào tạo STEM, thu hút được nhiều người giỏi học các ngành STEM trong thời gian tới. Ngành Giáo dục và Đào tạo cũng đưa ra mục tiêu ngày càng có nhiều trường đại học danh tiếng, tầm cỡ khu vực và thế giới trong lĩnh vực STEM.
Theo Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Anh Dũng, để làm được việc đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định đầu tư phải trọng tâm, trọng điểm. Bộ cũng sẽ tiếp cận theo hướng triển khai các chương trình đào tạo tài năng gắn với nghiên cứu, đổi mới sáng tạo tại các trường có uy tín nhằm mở ra môi trường học tập, nghiên cứu hấp dẫn; có chính sách học bổng, học phí và tín dụng ưu đãi đảm bảo thu hút được những người giỏi vào học.
Với các cơ sở đào tạo, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học cho rằng, sẽ có rất nhiều việc để làm từ phát triển đội ngũ, phát triển, hoàn thiện chương trình đào tạo, gắn với doanh nghiệp. Bộ Giáo dục và Đào tạo khuyến khích các trường không ngừng học hỏi để liên minh với nhau, hình thành được mạng lưới cùng đào tạo STEM, góp phần khai thác hiệu quả các nguồn lực đầu tư của Nhà nước thông qua các liên minh, liên kết, phối hợp công tác đào tạo trong nước và nước ngoài.
Tiến sĩ Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường Đại học FPT cũng cho rằng, hiện số lượng sinh viên trong lĩnh vực STEM còn thấp; do đó, cần có giải pháp để tạo sự dịch chuyển, tác động vào từng người học lựa chọn lĩnh vực này. Nếu như có người học, các cơ sở đào tạo sẽ có cách thức triển khai, cùng với sự quản lý của Nhà nước, sự đầu tư để chất lượng cao hơn. Nhưng nếu không có người học hoặc không đủ số lượng như mong muốn sẽ rất khó.
Tiến sĩ Lê Trường Tùng nêu ý kiến: "Chúng ta đang xây dựng khung chương trình về đào tạo vi mạch bán dẫn, trong đó đưa ra những chỉ tiêu đầu vào. Đây là mong muốn về mặt chất lượng nhưng nếu số lượng đáp ứng không cao thì nên chăng cần suy nghĩ rất kỹ. Chúng ta cần chất lượng, quản lý ở đầu ra chứ không phải thắt chặt ngay đầu vào. Bởi vì đào tạo nhân lực cho một ngành công nghiệp yêu cầu số đông, khác với đào tạo tinh hoa. Nếu cần số đông mà chúng ta lại chặn ngay đầu vào thì chính sách sẽ ngược với nhau".
Đồng thời, việc đào tạo nhân lực chất lượng cao không chỉ dừng lại ở kiến thức mà còn đòi hỏi khả năng nghiên cứu, thực hành sáng tạo. Vì vậy, Tiến sĩ Lê Trường Tùng nhấn mạnh: Khi trí tuệ nhân tạo phát triển, nội dung đào tạo, cách thức học và cách thức dạy trong nhà trường buộc phải thay đổi. Trong bối cảnh đó, thể chế, cách thức quản lý nhà nước, những quy định về chỉ tiêu trong đào tạo... cũng không thể giữ như cũ; bởi nếu như cũ sẽ kìm hãm sự thay đổi.
*Chuyển hướng trong cách thức đào tạo
Phó Giáo sư - Tiến sĩ Đặng Hoài Bắc, Giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, một trong 5 trường kỹ thuật công nghệ được Chính phủ quy hoạch trở thành trường trọng điểm quốc gia cho biết: Hiện nay, các trường đại học đang chú trọng vào việc truyền đạt kiến thức và mô tả, diễn giải công nghệ. Tuy nhiên, sinh viên cần được giảng dạy một cách căn bản về việc hấp thụ, chuyển giao và ứng dụng công nghệ. Từ đó, đào tạo ra một thế hệ có khả năng làm chủ và sáng tạo công nghệ. Đây là việc đòi hỏi dài hơi với sự thay đổi căn bản trong giáo dục đại học.
Giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông cho rằng, hiện nay có ba yếu tố để đánh giá sinh viên, đó là: kiến thức; kỹ năng và hành vi; thái độ trách nhiệm với công việc, trách nhiệm với xã hội. Về phần kiến thức, sinh viên Việt Nam hiện nay tiệm cận 80 - 90% so với những trường tiên tiến nhất. Tuy nhiên, kỹ năng của sinh viên cần phải cải thiện rất nhiều, do đó, các em phải trải nghiệm ngay từ năm thứ nhất, năm thứ hai. Muốn vậy, cần có môi trường thực tế để khuyến khích sự sáng tạo của sinh viên từ sớm, từ xa. Về hành vi, thái độ và trách nhiệm với xã hội, sinh viên cần được giáo dục, trải nghiệm, học hỏi ở những doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp có tâm với đất nước.
Cùng với đó, các giảng viên phải là những người mang “hơi thở cuộc sống” trong quá trình giảng dạy, vừa cập nhật kiến thức, vừa phải được trải nghiệm trong môi trường thực tế để sáng tạo, đổi mới về ứng dụng công nghệ, cung cấp các giải pháp công nghệ. Do vậy, sự gắn kết của các trường đại học phải có sự gắn kết giữa đào tạo, nghiên cứu khoa học và sản xuất kinh doanh và ba yếu tố này không thể tách rời nhau.
Đồng quan điểm về việc cần đào tạo những thế hệ có khả năng làm chủ công nghệ, tạo ra công nghệ, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội Chử Đức Trình nhấn mạnh: Hiện nay, các trường công nghệ kỹ thuật như Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội, Học viện Công nghệ Bưu chính viễn thông... muốn phát triển thì phải tạo ra những nền tảng AI (trí tuệ nhân tạo) để phát triển công nghiệp AI. "Muốn làm được điều đó, chúng ta phải đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao để xây dựng các công cụ AI. Nếu các trường đại học, các nhân lực khoa học công nghệ không làm chủ được AI trong một nghĩa nào đó thì chúng ta sẽ phải đi sau mãi, nghĩa là chỉ sử dụng và trở thành thị trường của các nước khác", ông Chử Đức Trình nói.
Bên cạnh các cơ cơ sở giáo dục đại học công lập, các cơ sở giáo dục đại học tư thục cũng đang đóng vai trò quan trọng trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao lĩnh vực khoa học, công nghệ.
Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phú Khánh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phenikaa cho rằng, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ở trường đại học công và tư rất khác nhau nhưng về mục đích lại rất giống nhau. Do vậy, các trường đều cần có chiến lược đào tạo sớm để giúp sinh viên có ý thức về sử dụng công nghệ ngay khi còn đang đi học. Về AI cũng vậy, cần có thời gian bồi dưỡng, đào tạo. Trường Đại học Phenikaa có những đội ngũ tiếp cận tới các trường Trung học cơ sở, Trung học phổ thông để các em có thể tiếp cận được AI từ sớm và hỗ trợ các em học tập, làm việc trong 10 năm, trang bị cho các em tinh thần dám trải nghiệm, dám phản biện.
Nói về vấn đề chính sách, trong quy hoạch hệ thống giáo dục, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phú Khánh cho rằng, nên có những chính sách rõ nét hơn về việc nhà nước đầu tư, đồng hành với khối giáo dục tư thục và giao quyền tự chủ cho các đơn vị tư nhân để khuyến khích sự tham gia vào các đề tài khoa học.
Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phenikaa cũng mong muốn, Nhà nước, Chính phủ có chính sách khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam dùng sản phẩm Việt Nam để tăng cường tiềm lực và đầu ra cho các sản phẩm nghiên cứu./.
