Xã hội

Gia tăng nguy cơ bắt nạt trẻ em trên không gian mạng

Tung tin đồn thất thiệt, đăng hình ảnh riêng tư để bôi nhọ, gửi tin nhắn đe dọa hoặc xúc phạm... là những biểu hiện của bắt nạt.

Trong bối cảnh trẻ em dành nhiều thời gian hơn bao giờ hết trong thế giới số, nguy cơ bị bắt nạt và bạo lực trực tuyến đang gia tăng nhanh chóng. Đặc biệt, sự phát triển bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) vừa mở ra nhiều cơ hội, vừa đặt ra những thách thức chưa từng có trong việc bảo vệ trẻ em.

Mặt trái của kỷ nguyên số

Theo thống kê, Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ người dùng Internet và mạng xã hội cao trên thế giới với hơn 72 triệu người sử dụng, tương đương khoảng 73% dân số. Trong số này, 7% thuộc độ tuổi từ 13 – 17 và gần 10% ở độ tuổi 18 – 24. Khảo sát của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) cho thấy 82% trẻ em Việt Nam từ 12 – 13 tuổi sử dụng Internet hàng ngày; ở nhóm 14 – 15 tuổi, tỷ lệ này lên tới 93%.

Sự bùng nổ của AI vừa mở ra nhiều cơ hội sáng tạo, học tập, vừa đặt ra những thách thức chưa từng có. Từ đồ chơi thông minh, trợ lý giọng nói đến trò chơi điện tử, chatbot và ứng dụng học tập, AI đang dần trở thành một phần trong cuộc sống hàng ngày của các em. UNICEF cảnh báo, các ứng dụng do AI vận hành có thể thu thập dữ liệu sinh trắc học, thói quen truy cập mạng, phản ứng cảm xúc của trẻ, làm gia tăng nguy cơ bị theo dõi và giám sát.

M.A - học sinh lớp 9 tại Hà Nội từng là một cô bé năng động, thích chia sẻ hình ảnh, suy nghĩ của mình lên mạng xã hội. Nhưng mọi thứ thay đổi sau khi một bức ảnh của em bị bạn cùng lớp cắt ghép, đăng kèm những lời chế giễu. Chỉ sau vài giờ, nhiều bình luận ác ý xuất hiện. M.A trở nên lo lắng mỗi khi mở điện thoại, em thu mình và từ chối cả những hoạt động nhóm từng yêu thích.

Câu chuyện của M.A không phải cá biệt. Năm 2021, vụ việc một bé gái 13 tuổi ở Long An tự tử sau khi bị tẩy chay, cô lập và bắt nạt hội đồng trên Facebook từng gây chấn động dư luận. Gần đây, liên tục xảy ra các vụ "bắt cóc online" nhắm vào đối tượng học sinh, sinh viên. Tội phạm giả danh công an, vu cáo nạn nhân liên quan vụ án, yêu cầu "đóng giả bị bắt cóc" để quay clip gửi gia đình tống tiền. Nhiều vụ đòi chuộc hàng trăm triệu đồng đã bị lực lượng chức năng kịp thời ngăn chặn.

Học sinh không sử dụng điện thoại trong giờ học. 
Ảnh: TTXVN phát

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), khảo sát với hơn 279.000 trẻ em ở độ tuổi 11, 13 và 15 tại 44 quốc gia và vùng lãnh thổ cho thấy, khoảng 16% từng bị bắt nạt trực tuyến ít nhất một lần. Tình trạng này đạt đỉnh ở tuổi 11 đối với trẻ em trai và tuổi 13 đối với trẻ em gái. Đáng lo ngại, đa số nạn nhân không biết tìm kiếm sự trợ giúp ở đâu.

Bà Caroline Nyamayemombe, Trưởng đại diện Cơ quan Liên hợp quốc về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) tại Việt Nam cho rằng, dù công nghệ mở ra nhiều cơ hội cho đổi mới, phát triển, song phụ nữ và trẻ em gái vẫn là nhóm dễ bị tổn thương trước nạn bắt nạt, quấy rối, lừa đảo và xâm hại trên không gian mạng.

Tiến sỹ Hans Kluge, chuyên gia WHO nhận định: Những con số thống kê về tình trạng bắt nạt trực tuyến là "hồi chuông báo động" về nhu cầu cấp thiết phải ngăn chặn tình trạng này ngay lập tức. "Khi trẻ dành tới 6 giờ mỗi ngày trên mạng, chỉ cần một sự gia tăng nhỏ về tỷ lệ cũng có thể kéo theo hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe và hạnh phúc của hàng nghìn em nhỏ", ông nhấn mạnh.

Nhận diện chiêu thức bắt nạt tinh vi

Theo UNICEF, bắt nạt trên mạng là hành vi lặp đi lặp lại trên các nền tảng kỹ thuật số như mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin, trò chơi trực tuyến hoặc điện thoại di động nhằm khiến nạn nhân sợ hãi, tức giận hoặc xấu hổ. Các hình thức phổ biến gồm: tung tin đồn thất thiệt, đăng hình ảnh riêng tư để bôi nhọ, gửi tin nhắn đe dọa hoặc xúc phạm, mạo danh gửi thông điệp ác hay lập tài khoản giả mạo để hạ thấp uy tín người khác. Ngoài ra, trẻ còn đối mặt với vấn nạn tiếp thị lừa đảo, thu thập và sử dụng trái phép dữ liệu cá nhân hay thiết kế giao diện thao túng hành vi người dùng.

Giờ học công nghệ. 
Ảnh: Phan Sáu - TTXVN

Các chuyên gia khuyến nghị, nếu trẻ nhận thấy người khác đang chế giễu mình, hãy thẳng thắn yêu cầu dừng lại; nếu hành vi vẫn tiếp diễn, đó có thể là dấu hiệu của bắt nạt. Trong môi trường mạng, nguy cơ càng nghiêm trọng khi sự việc dễ dàng lan rộng, thu hút sự chú ý từ cả những người hoàn toàn xa lạ.

Theo UNICEF, bắt nạt gây ra những tổn thương tâm lý sâu sắc đối với trẻ em. Khi bị bắt nạt, nhiều trẻ rơi vào trạng thái xấu hổ, lo lắng và bất an trước ánh nhìn, lời nói hay suy nghĩ của người khác. Tình trạng này có thể khiến các em thu mình, tránh tiếp xúc với bạn bè và gia đình, hình thành những suy nghĩ tiêu cực, tự trách bản thân hoặc cảm thấy bị phán xét một cách bất công. Những tác động này không chỉ ảnh hưởng trước mắt mà còn để lại hậu quả lâu dài, làm suy giảm khả năng học tập, giao tiếp và hòa nhập xã hội của trẻ. Không ít trường hợp còn xuất hiện cảm giác cô độc, quá tải, kèm theo các biểu hiện về thể chất như đau đầu, buồn nôn hoặc đau bụng. Đây là những dấu hiệu cho thấy tác động của bắt nạt trực tuyến không chỉ dừng lại ở cảm xúc mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của trẻ.

Ảnh hưởng của bắt nạt trên mạng đối với sức khỏe tâm thần có thể khác nhau, tùy thuộc vào hình thức và phương tiện được sử dụng. Nghiên cứu của UNICEF cho thấy, các hành vi bắt nạt thông qua tin nhắn văn bản, hình ảnh hoặc video trên nền tảng mạng xã hội gây tác động tiêu cực rõ rệt đến sức khỏe tinh thần.

Cần sự chung tay của gia đình, nhà trường và xã hội

Theo UNICEF, việc xây dựng "lá chắn" an toàn cho trẻ trên không gian mạng không thể chỉ trông chờ vào công nghệ, mà cần sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường, doanh nghiệp công nghệ và cơ quan quản lý.

Để không bị bắt nạt trên mạng, trẻ em cần rèn luyện thói quen sử dụng Internet an toàn, có trách nhiệm. Trẻ cần cân nhắc kỹ trước khi chia sẻ suy nghĩ, hình ảnh hay video lên mạng xã hội bởi những nội dung này có thể bị lưu giữ, phát tán, khó xóa bỏ hoàn toàn.

Việc ứng xử trực tuyến cũng đòi hỏi sự tôn trọng, đối xử với người khác theo cách mình mong muốn được đối xử, dù là qua điện thoại, máy tính hay bất kỳ thiết bị công nghệ nào. Trẻ chỉ nên sử dụng thiết bị điện tử ở thời điểm và địa điểm phù hợp, tránh lạm dụng, chủ động kiểm soát thời gian để không ảnh hưởng tới học tập và các hoạt động khác.

Các chuyên gia khuyến cáo, khi cảm thấy mình đang bị bắt nạt, trẻ cần nhanh chóng tìm kiếm sự hỗ trợ từ những người đáng tin cậy như cha mẹ, thành viên thân thiết trong gia đình hoặc một người lớn có thể bảo vệ và đưa ra lời khuyên. Tại trường học, các em có thể trao đổi với giáo viên hoặc gọi đến Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 để được tư vấn và hỗ trợ.

Bà Justine Sass, Trưởng phòng Giáo dục vì hòa nhập và bình đẳng giới của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) cho rằng, cần triển khai các biện pháp tiếp cận toàn diện nhằm chấm dứt bạo lực trên không gian mạng. Hệ thống giáo dục phải đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng môi trường mạng an toàn thông qua việc lồng ghép nội dung vào chương trình giảng dạy, ban hành chính sách học đường, đào tạo giáo viên và khuyến khích sự tham gia chủ động của học sinh.

Bên cạnh đó, việc lan tỏa những thông điệp tích cực trên mạng xã hội sẽ góp phần xây dựng môi trường trực tuyến lành mạnh. Đặt giới hạn thời gian sử dụng Internet, thiết bị điện tử cũng là giải pháp quan trọng giúp duy trì sự cân bằng giữa đời sống trực tuyến và các hoạt động thực tế./.

Phương Thanh

Tin liên quan

Xem thêm