Nghị định về phân cấp, phân quyền trong quản lý Nhà nước về giáo dục được thiết kế theo hướng "phân cấp có điều kiện, có tiêu chí, có hậu kiểm", nhằm đảm bảo tính minh bạch, tiêu chuẩn hóa và thống nhất trên toàn quốc.
Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 142/2025/NĐ-CP quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Giáo dục và Đào tạo; Nghị định số 143/2025/NĐ-CP quy định phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Các Nghị định này được xây dựng trên cơ sở rà soát hệ thống pháp luật hiện hành, phân tích kỹ lưỡng năng lực quản lý, yêu cầu thực tiễn, đảm bảo nguyên tắc: phân cấp mạnh nhưng không buông lỏng, không chia cắt chuyên môn.
* Phát huy vai trò của chính quyền cấp xã
Nghị định số 142/2025/NĐ-CP phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp trong quản lý lĩnh vực giáo dục mầm non; giáo dục phổ thông; giáo dục thường xuyên; trường chuyên biệt; giáo dục nghề nghiệp và một số thẩm quyền khác.
Cụ thể, một số nội dung quản lý thuộc thẩm quyền của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã gồm: Thẩm quyền thành lập hoặc cho phép thành lập, cho phép hoạt động giáo dục, đình chỉ hoạt động giáo dục, sáp nhập, chia, tách, giải thể nhà trẻ, trường mẫu giáo, trường mầm non công lập, dân lập, tư thục; trường tiểu học công lập, tư thục; trường trung học cơ sở và trường phổ thông có nhiều cấp học có cấp học cao nhất là trung học cơ sở; thẩm quyền chuyển đổi đối với trường mầm non tư thục do nhà đầu tư trong nước đầu tư và bảo đảm điều kiện hoạt động, trường tiểu học tư thục, trường trung học cơ sở tư thục và trường phổ thông tư thục có nhiều cấp học có cấp học cao nhất là trung học cơ sở do nhà đầu tư trong nước đầu tư và bảo đảm điều kiện hoạt động; giải quyết chế độ cử tuyển đối với học sinh, sinh viên dân tộc thiểu số; giải quyết chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập cho người học…
Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện thẩm quyền: Chuyển đổi đối với trường mầm non tư thục do nhà đầu tư nước ngoài đầu tư và bảo đảm điều kiện hoạt động; thẩm quyền thành lập hoặc cho phép thành lập, sáp nhập, chia, tách, giải thể trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học có cấp học cao nhất là trung học phổ thông; thẩm quyền chuyển đổi đối với trường trung học phổ thông tư thục, trường phổ thông tư thục có nhiều cấp học có cấp học cao nhất là trung học phổ thông do nhà đầu tư trong nước đầu tư và bảo đảm điều kiện hoạt động; cơ sở giáo dục phổ thông tư thục do nhà đầu tư nước ngoài đầu tư và bảo đảm điều kiện hoạt động…
Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thực hiện thẩm quyền: Cho phép hoạt động giáo dục, đình chỉ hoạt động giáo dục đối với trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học có cấp học cao nhất là trung học phổ thông, trường trung học phổ thông chuyên; thành lập, đình chỉ hoạt động, sáp nhập, chia tách, giải thể trung tâm giáo dục thường xuyên, trung tâm giáo dục nghề nghiệp…
* Quy định trách nhiệm quản lý của từng cấp
Nghị định số 142/2025/NĐ-CP cũng quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về giáo dục của UBND cấp tỉnh; Sở Giáo dục và Đào tạo; UBND cấp xã.
Cụ thể, UBND cấp tỉnh thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục tại địa phương và chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo trong việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra các hoạt động giáo dục thuộc thẩm quyền quản lý theo quy định của Luật Giáo dục, Luật Tổ chức chính quyền địa phương và thực hiện các nhiệm vụ: xây dựng kế hoạch, chương trình, đề án, dự án, chính sách phát triển giáo dục; cơ sở vật chất cho giáo dục; tài chính cho giáo dục thuộc phạm vi quản lý của địa phương; chỉ đạo và tổ chức thực hiện phổ cập giáo dục, giáo dục bắt buộc, xóa mù chữ, xây dựng trường chuẩn quốc gia và xây dựng xã hội học tập tại địa phương; phát triển đội ngũ nhà giáo, nhân sự quản lý, viên chức và người lao động.
Sở Giáo dục và Đào tạo là cơ quan chuyên môn về lĩnh vực giáo dục tham mưu, giúp việc cho UBND cấp tỉnh thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục tại địa phương, hướng dẫn UBND cấp xã thực hiện công tác quản lý nhà nước về giáo dục và chịu trách nhiệm trước UBND cấp tỉnh, Bộ Giáo dục và Đào tạo trong việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra các hoạt động giáo dục.
UBND cấp xã thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục trên địa bàn xã, phường, đặc khu và chịu trách nhiệm tước UBND cấp tỉnh, Sở Giáo dục và Đào tạo trong việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra các hoạt động giáo dục thuộc thẩm quyền quản lý theo quy định.
* Nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục tại địa phương
Tại Nghị định số 143/2025/NĐ-CP, các nội dung thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Giáo dục và Đào tạo được phân quyền cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh thực hiện gồm: công nhận tỉnh đạt chuẩn phổ cập giáo dục mức độ 1 và mức độ 2, xóa mù chữ mức độ 1; cho phép thành lập, giải thể, chấm dứt hoạt động cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông do cơ quan đại diện ngoại giao nước ngoài, tổ chức quốc tế liên chính phủ đề nghị; chuyển đổi loại hình cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông do cơ quan đại diện ngoại giao nước ngoài, tổ chức quốc tế liên chính phủ đề nghị thành lập sang cơ sở hoạt động không vì lợi nhuận; phê duyệt liên kết tổ chức thi cấp chứng chỉ năng lực ngoại ngữ của nước ngoài; cấp, gia hạn, sửa đổi, bổ sung quyết định cho phép thành lập văn phòng đại diện của tổ chức, cơ sở giáo dục nước ngoài tại Việt Nam; cấp, sửa đổi, bổ sung, gia hạn, cấp lại, chấm dứt hoạt động, thu hồi giấy phép thành lập văn phòng đại diện của tổ chức, cơ sở giáo dục nghề nghiệp nước ngoài tại Việt Nam; cấp, sửa đổi, bổ sung, gia hạn, cấp lại, chấm dứt hoạt động, thu hồi giấy phép thành lập văn phòng đại diện của tổ chức, cơ sở giáo dục nghề nghiệp nước ngoài tại Việt Nam; đánh giá việc đảm bảo các điều kiện tổ chức dạy học tiếng dân tộc thiểu số.
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, các quy định trong hai Nghị định trên bảo đảm phân cấp triệt để các nhiệm vụ giữa cơ quan nhà nước ở Trung ương với chính quyền địa phương, bảo đảm thẩm quyền quản lý thống nhất của Chính phủ, quyền điều hành của người đứng đầu Chính phủ đối với lĩnh vực quản lý nhà nước về giáo dục. Đồng thời, phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước lĩnh vực giáo dục.
Việc thực hiện phân quyền, phân cấp bảo đảm đồng bộ, tổng thể, liên thông, không bỏ sót hoặc chồng lấn, giao thoa nhiệm vụ; bảo đảm cơ sở pháp lý cho hoạt động bình thường, liên tục, thông suốt của các cơ quan; không để gián đoạn công việc, không để chồng chéo, trùng lặp, bỏ sót chức năng, nhiệm vụ, lĩnh vực, địa bàn.
Nghị định về phân cấp, phân quyền trong quản lý Nhà nước về giáo dục được thiết kế theo hướng "phân cấp có điều kiện, có tiêu chí, có hậu kiểm", nhằm đảm bảo tính minh bạch, tiêu chuẩn hóa và thống nhất trên toàn quốc. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đề xuất xây dựng bộ chỉ số đánh giá hiệu quả thực hiện mô hình phân cấp trong giáo dục, làm cơ sở kiểm tra, giám sát thường xuyên tại địa phương./.
