Động đất là hiện tượng nền đất đang rung động nhẹ trở nên chấn động mạnh dữ dội do sự dịch chuyển đột ngột của các lớp đất đá bên dưới bề mặt Trái đất gây ra.
Cung cấp những thông tin khoa học quan trọng cho đại chúng về động đất và sóng thần là nội dung chính được các nhà khoa học đề cập tại Bài giảng đại chúng với chủ đề “Động đất, sóng thần: Nguy cơ và cách ứng phó, kinh nghiệm dành cho Việt Nam” do hai cơ quan thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là Trung tâm Thông tin - Tư liệu và Viện Vật lý địa cầu tổ chức sáng 9/12, tại Hà Nội.
Phát biểu tại sự kiện, bà Nguyễn Thị Vân Nga, Giám đốc Trung tâm Thông tin - Tư liệu cho biết, động đất và sóng thần là những hiện tượng thiên nhiên nguy hiểm, để lại hậu quả nghiêm trọng đối với con người và môi trường. Trong những năm gần đây, Việt Nam liên tục xuất hiện động đất ở mức độ trung bình, độ lớn từ 5-6 và chiều hướng tăng dần vể tần suất. Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần trực thuộc Viện Vật lý địa cầu được thành lập theo quyết định số 1798/QĐ-KHCNVN ngày 4/9/2007 của Chủ tịch Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) nhằm triển khai quy chế báo tin động đất, cảnh báo sóng thần được ban hành theo quyết định số 264/2006/QĐ-TTg ngày 16/11/2006 của Thủ tướng Chính phủ về công tác theo dõi, thu thập, xử lý thông tin, ra các thông báo về động đất, cảnh báo sóng thần và chuyển các tin đó đến các cơ quan nhà nước có liên quan để phục vụ công tác phòng tránh, cứu hộ, cứu nạn, giảm nhẹ thiệt hại do động đất, sóng thần gây ra.
Chia sẻ những điều cần biết về động đất và sóng thần, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Hồng Phương, Chủ tịch Hội đồng Khoa học, Viện Vật lý địa cầu cho biết, động đất là hiện tượng nền đất đang rung động nhẹ trở nên chấn động mạnh dữ dội do sự dịch chuyển đột ngột của các lớp đất đá bên dưới bề mặt Trái đất gây ra. Sự dịch chuyển đột ngột dọc theo các đứt gãy địa chất trong các lớp rắn và cứng của vỏ Trái đất tạo ra các trận động đất kiến tạo. Các chấn tâm động đất thường tập trung trên những đới hẹp và kéo dài gọi là các vành đai động đất. Ba vành đai động đất lớn nhất hành tinh là vành đai Thái Bình Dương, vành đai Địa Trung Hải - Himalaya và vành đai kéo dài theo dải núi ngầm từ Bắc Băng Dương, qua Đại Tây Dương, xa mãi về phía Nam.
Còn sóng thần là một chuỗi các đợt sóng lớn có bước sóng dài sinh ra do các biến động địa chất mạnh mẽ xảy ra ở đáy biển. Khi sự di chuyển đột ngột của các cột nước lớn xảy ra, hoặc đáy biển đột ngột nâng lên hay hạ xuống do tác động của động đất, sóng thần được hình thành dưới tác động của trọng lực. Các đợt sóng nhanh chóng lan truyền trong môi trường nước và trở nên vô cùng nguy hiểm với khả năng tàn phá lớn khi chúng tiến vào bờ biển nông.
Đề xuất giải pháp ứng phó với động đất tại các tỉnh miền núi phía Bắc và động đất tại tỉnh Kon Tum những năm gần đây, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Hồng Phương cho rằng, trước hết chính quyền địa phương các khu vực hay xảy ra động đất cần phối hợp với các đơn vị liên quan theo dõi chặt chẽ tình hình dư chấn động đất trên địa bàn, kịp thời báo cáo tham mưu đề xuất UBND tỉnh xem xét, chỉ đạo ứng phó động đất theo quy định. Đồng thời, chủ động phối hợp với Viện Vật lý địa cầu tiếp tục khảo sát, quan trắc, nghiên cứu chi tiết về địa chất kiến tạo và chế độ địa chấn trên địa bàn, thông báo kịp thời về tình hình động đất đến chính quyền và người dân được biết, chủ động ứng phó, tránh gây tâm lý hoang mang trong nhân dân.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Hồng Phương nhấn mạnh, động đất ở huyện Kon Plong, tỉnh Kon Tum sẽ còn tiếp diễn và gây ảnh hưởng đến ở khu vực đông dân cư và công trình trọng điểm, nhất là vùng tâm chấn. Do đó, cơ quan chức năng cần cập nhật thường xuyên để đưa ra phương án thiết kế kháng chấn cho các loại công trình từ trọng điểm, khu dân cư…Người dân cũng cần nắm vững việc phân biệt động đất kích thích với động đất kiến tạo để phòng tránh, ứng phó kịp thời khi xảy ra động đất.
Để nâng cao kỹ năng ứng phó với động đất, Tiến sỹ Bùi Nhị Nhung, nghiên cứu viên chính Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Vật lý địa cầu đề xuất, thời gian tới, các bộ ngành liên quan cần sớm thêm các tài liệu tuyên truyền phù hợp với những khu vực vùng sâu, vùng xa nhằm đáp ứng tình hình thực tiễn. Đồng thời, chính quyền địa phương cần tiếp tục làm tốt công tác giáo dục, phổ cập kiến thức cho người dân, rèn luyện kỹ năng cho các lực lượng như: diễn tập, lồng ghép, tích hợp kiến thức, kỹ năng ứng phó động đất, đưa vào chương trình giáo dục, các hoạt động ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm trong các cơ sở giáo dục…/.
