Tính đến năm 2023, người Việt tiêu thụ gần 70 lít đồ uống có đường mỗi năm – tăng gần gấp 4 lần so với năm 2009. Tỷ lệ thừa cân và béo phì ở người trưởng thành cũng tăng từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2021.
Trong bối cảnh tỷ lệ béo phì và bệnh không lây nhiễm (NCDs) gia tăng đáng báo động tại Việt Nam, đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường đang thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ dư luận. Đây không chỉ là vấn đề tài chính, mà là câu hỏi mang tính chiến lược: Chúng ta có nên hành động sớm để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ?
Theo Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam đang chứng kiến xu hướng gia tăng nhanh chóng các bệnh không lây nhiễm – bao gồm tim mạch, tiểu đường, đột quỵ và ung thư. Những căn bệnh này hiện chiếm tới 80% tổng số ca tử vong tại Việt Nam, trong đó phần lớn là những người còn trẻ, đang trong độ tuổi lao động.
Đáng chú ý, một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu là tiêu thụ quá mức đồ uống có đường – loại thức uống vốn đang ngày càng phổ biến ở mọi độ tuổi.
Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho biết, Ngành y tế không chỉ là khám chữa bệnh, mà còn phải là phòng ngừa bệnh tật. Chăm sóc sức khỏe không chỉ là thuốc men hay bệnh viện – đó là cả một hệ sinh thái bao gồm dinh dưỡng hợp lý, vệ sinh môi trường, không khí sạch và nguồn nước an toàn.
*Những con số đáng lo ngại
Tính đến năm 2023, người Việt tiêu thụ gần 70 lít đồ uống có đường mỗi năm – tăng gần gấp 4 lần so với năm 2009. Tỷ lệ thừa cân và béo phì ở người trưởng thành cũng tăng từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2021.
Trong khi đó, ở nhóm trẻ em và thanh thiếu niên 5–19 tuổi, tỷ lệ thừa cân – béo phì đã tăng gấp đôi chỉ sau 10 năm: từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Đây là nhóm tuổi dễ bị ảnh hưởng nhất bởi quảng cáo, thị hiếu tiêu dùng và đặc biệt là giá cả.
Tiến sĩ Angela Pratt cảnh báo: “Chúng tôi đã thấy điều tương tự trong ngành thuốc lá – nơi mà phải mất nhiều năm để nhận ra những hậu quả nghiêm trọng và bắt đầu hành động. Với đồ uống có đường, chúng ta không nên chờ đến khi hậu quả trở thành khủng hoảng.”
WHO và nhiều tổ chức y tế toàn cầu ủng hộ mạnh mẽ việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, như một công cụ chính sách giúp giảm tiêu thụ và cải thiện sức khỏe cộng đồng.
*Hành động vì sức khỏe ngày mai
Dự thảo Luật sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt mà Quốc hội sẽ thảo luận trong thời gian tới đề xuất mức thuế 10% trên giá xuất xưởng – con số còn khiêm tốn so với mức 40% mà WHO khuyến nghị, nhưng được xem là bước đi tích cực đầu tiên.
Tiến sĩ Angela Pratt khẳng định, thuế gửi đi một tín hiệu rõ ràng cho người tiêu dùng và cả ngành sản xuất rằng: đồ uống có đường không phải là lựa chọn lành mạnh. Trẻ em và thanh thiếu niên là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất bởi giá cả. Việc đánh thuế sẽ góp phần thay đổi hành vi và giúp tạo nên một thế hệ khỏe mạnh hơn.
Một số ý kiến cho rằng đánh thuế sẽ gây tổn hại đến ngành giải khát, ảnh hưởng việc làm và đầu tư. Tuy nhiên, các nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng sau khi đánh thuế, người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang lựa chọn các sản phẩm lành mạnh hơn, thay vì ngừng tiêu dùng hoàn toàn.
Trên toàn thế giới, hiện có khoảng 110 quốc gia đánh thuế với đồ uống có đường. Ở nhiều quốc gia đã triển khai thuế tương tự, các doanh nghiệp linh hoạt đã đổi mới công thức, cắt giảm lượng đường, và thậm chí phát triển các dòng sản phẩm không đường đáp ứng thị hiếu mới.
Bên cạnh chính sách thuế, WHO khuyến nghị cần đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của đồ uống có đường, ghi nhãn rõ ràng hàm lượng đường trên bao bì, hạn chế quảng cáo và tiếp thị hướng đến trẻ em, tăng cường giáo dục dinh dưỡng trong nhà trường.
Tiến sĩ Angela Pratt nhấn mạnh, ít ai biết rằng một lon nước ngọt 330ml có thể chứa tới 10 thìa cà phê đường. Cần minh bạch thông tin để người tiêu dùng có lựa chọn đúng đắn.
Trong phát biểu tại lễ kỷ niệm Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: Đầu tư cho bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân là đầu tư cho sự phát triển của đất nước.
Có thể nói, đánh thuế đồ uống có đường là bước đi đúng đắn và cần thiết, phù hợp với chiến lược phòng chống bệnh tật lâu dài. Dù chưa phải giải pháp duy nhất, nhưng đó là tín hiệu rõ ràng cho một chính sách y tế chủ động, hướng đến một tương lai nơi sức khỏe được đặt đúng vị trí – là tài sản quý nhất của mỗi con người và của cả dân tộc./.
