Tiêu thụ nhiều đồ uống có đường thiếu kiểm soát được xác định là một trong những nguyên nhân chính gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành và trẻ em.
Tại Tọa đàm cung cấp thông tin báo chí về thực trạng tiêu thụ, tác hại của sử dụng đồ uống có đường đối với sức khỏe và vai trò của Thuế tiêu thụ đặc biệt trong kiểm soát tiêu dùng do Bộ Y tế tổ chức ngày 15/11 ở Hà Nội, Phó Vụ trưởng Vụ pháp chế (Bộ Y tế) Đinh Thị Thu Thủy cho biết, tiêu thụ nhiều đồ uống có đường thiếu kiểm soát được xác định là một trong những nguyên nhân chính gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành và trẻ em, làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quy...
Tại Việt Nam, việc tiêu thụ nước giải khát có đường (loại đồ uống có đường phổ biến nhất) đã tăng nhanh trong những năm gần đây. Theo số liệu của Euromonitor 2023, tổng tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên 6,67 tỷ lít năm 2023 (tăng 420%). Tiêu thụ đầu người cũng tăng nhanh tương ứng, từ mức 18 lít/người năm 2009, lên thành 66 lít/người năm 2023 (tăng 350%).
Trung bình người Việt Nam tiêu thụ khoảng 46,5g đường tự do/người/ngày, gần bằng mức giới hạn tối đa (50g/người/ngày) theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và cao gần gấp đôi so với mức có lợi cho sức khỏe là dưới 25g/người/ngày (cho một người trưởng thành có khẩu phần 2000Kcal/ngày).
Bà Dương Hương Quỳnh, cán bộ dinh dưỡng UNICEF cho biết, thừa cân, béo phì đang là vấn nạn đối với trẻ em. Thông tin từ WHO năm 2024 cho thấy có tới 390 triệu trẻ em và thanh niên trên toàn thế giới (20%) đang trong tình trạng thừa cân hoặc béo phì, trong đó 160 triệu trẻ em bị béo phì.
Tại Việt Nam, trong nhóm trẻ 5-19 tuổi, tỷ lệ thừa cân, béo phì đã tăng lên 19% vào vào năm 2020, trong đó tỷ lệ ở khu vực thành thị là 26,8%, cao hơn tỷ lệ trung bình của khu vực Đông Nam Á (17,3%), cao hơn tỷ lệ tại các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình của khu vực…
Một nghiên cứu về thói quen tiêu thụ và cảm nhận về tác động tới sức khoẻ của đồ uống có đường của thanh thiếu niên Việt Nam cho thấy 43% thanh thiếu niên uống đồ uống có đường trên 2 lần/ 1 tuần; 13,5% uống gần như hàng ngày; phỏng vấn thanh niên cho thấy có tới trên 20% bạn trẻ uống 2 lon/chai trở nên mỗi lần sử dụng đồ uống có đường.
Tại tọa đàm, các chuyên gia đều cho rằng, áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là một trong các giải pháp can thiệp quan trọng được WHO khuyến nghị nhằm giảm mức tiêu thụ và các tác hại của đồ uống có đường đối với sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn đồ uống lành mạnh hơn do tác động của việc áp thuế làm tăng giá sản phẩm.
Từ đó, giúp giảm nguy cơ béo phì và nguy cơ phát triển các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống, đặc biệt bệnh đái tháo đường đang tăng rất nhanh trong thời gian gần đây.
Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam cho biết, các bệnh như: Sâu răng, tiểu đường tuýp 2, thừa cân, béo phì, bệnh tim mạch, bệnh thận, bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, gút… đều liên quan tới sử dụng thường xuyên đồ uống có đường.
WHO khuyến nghị nên giảm tiêu thụ đường tự do trong suốt quá trình sống. Trong đó, ở cả người lớn và trẻ em, giảm lượng đường tự do ăn vào dưới 10% tổng năng lượng ăn vào hàng ngày, tương đương với 12 thìa cà phê đường. "Tốt nhất nên giảm thêm lượng đường tự do ăn vào xuống dưới 5% (6 thìa cà phê đường) tổng năng lượng ăn vào sẽ mang lại lợi ích bổ sung", bác sĩ Lâm nhấn mạnh.
Đại diện WHO tại Việt Nam đề xuất, Việt Nam nên xem xét áp dụng lộ tình tăng thuế hàng năm để thuế đồ uống có đường ở mức 40% giá bán nhà sản xuất (tức là 20% giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO) vào năm 2030 để bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai. Đồng thời, nên tạo môi trường thuận lợi để giảm tiêu thụ đồ uống có đường (dán nhãn mặt trước, cấm quảng cáo...
“Vì vậy, áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt là biện pháp hiệu quả để làm giảm sử dụng nước ngọt và hiện là thời điểm thích hợp, cần thiết để áp thuế đồ uống có đường", bác sĩ Lâm kiến nghị.
Các đại biểu cũng đề nghị tăng cường các quy định về ghi nhãn thực phẩm như ghi nhãn dinh dưỡng, hàm lượng đường ở mặt trước; yêu cầu ghi cảnh báo nguy cơ ảnh hưởng đến sức khoẻ do tiêu thụ nhiều đường; nâng cao nhận thức của cộng đồng về ảnh hưởng của đồ uống có đường lên sức khoẻ... Đồng thời kiểm soát chặt chẽ hơn nữa việc bán, quảng cáo, tiếp thị, tài trợ các sản phẩm đồ uống có đường.
Phó Vụ trưởng Vụ pháp chế Đinh Thị Thu Thủy cho biết, thời gian qua, Bộ Y tế đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để cung cấp thông tin về thực trạng sử dụng cũng như tác hại của đồ uống có đường và Bộ Tài chính đã đưa đồ uống có đường vào là một mặt hàng đánh thuế trong dự thảo Luật Thuế tiêu thu đặc biệt (sửa đổi).
Theo dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), dự kiến thảo luận tại Kỳ họp Quốc hội đang diễn ra, lần đầu tiên nước giải khát có hàm lượng đường trên 5g/100ml được đưa vào diện áp thuế tiêu thụ đặc biệt.
Theo Bộ Tài chính, đây là mặt hàng mới được đề xuất bổ sung vào diện chịu thuế nên Bộ đề xuất mức 10% để khuyến khích doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu loại có lượng đường thấp, nâng cao nhận thức, điều chỉnh hành vi của người tiêu dùng./.
