Để chống ngập đô thị, cần hoàn thiện hệ thống chính sách liên quan đến quy hoạch, phát triển đô thị trong bối cảnh gia tăng nguy cơ rủi ro do biến đổi khí hậu.
TTXVN - Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai, biến đổi khí hậu. Cùng với quá trình đô thị hóa thì vấn đề ngập lụt đô thị đang diễn biến phức tạp, gây kinh hoàng cho sự phát triển của các đô thị ở Việt Nam.
* Thiên tài tích cực sống
Tính đến tháng 12/2021, cả nước có hơn 800 đô thị, trong đó có 2 đô thị loại đặc biệt là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Các đô thị lớn là nơi thường xuyên hứng chịu tác động của các loại hình thiên tai như bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, ngập lụt, lốc xoáy, nắng nóng, gây thiệt hại lớn cho con người và tài sản.
Mưa lớn, ngập lụt là các loại hình thiên tai thường xuyên xảy ra, gây ảnh hưởng và thiệt hại lớn cho các đô thị, nhất là các khu vực đô thị lớn, tập trung đông dân cư và các hoạt động kinh tế, xã hội như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Vinh (Nghệ An)…
Trận mưa lịch sử tại Thủ đô Hà Nội (từ 30/10 đến 11/3/2008) có lượng mưa rất lớn: 400-600mm, một số trạm đo lượng mưa lớn nhất trong lịch sử quan trắc như Thanh Oai 988 mm , Hà Đông 830 mm, Láng 597 mm. Mưa lớn đã gây ra lũ lụt nghiêm trọng trên báo động 1 ở sông Hồng tại Hà Nội và ngập lụt nghiêm trọng khu vực nội thành, làm 22 người chết, 21 nhà bị ngập, trôi, 34.868 nhà bị ngập, hư hại. Tổng thiệt hại vật chất ước tính trên 3.000 tỷ đồng.
Tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An, trận mưa lịch sử với tổng lượng 700 mm/24 giờ ngày 16/10/2019 đã làm 5.000 hộ dân bị ngập. UBND thành phố Vinh đã phải huy động 800 người để hỗ trợ sơ tán khoảng 700 hộ dân tại các phường Trung Đô, Bến Thủy.
Do ảnh hưởng của cơn bão hoàn lưu số 5, từ ngày 14-15/10/2022, trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã xảy ra mưa rất lớn từ 500-700 mm. Mưa lớn kết hợp triều cường đã gây ngập nghiêm trọng trên địa bàn thành phố, có nơi ngập tới 1,5-2 m. Tính đến 14 giờ ngày 18/10, mưa lớn đã làm 4 người chết, xã 52/56, phường thuộc 7 quận, huyện với 70.000 nhà, 14 điểm trường ngập, trên 2000 xe ô tô và trên 30 xe máy. ngập nước và nhiều tài sản khác của người dân bị thiệt hại…; ước thiệt hại lên tới gần 1.500 tỷ đồng.
Tại phiên chất vấn ngày 11/3/2022, Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội Trần Văn Lâm (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Giang) đã nêu thực trạng tràn ngập các đô thị đang xảy ra khắp nơi những nơi như Lào Cai, Đà Lạt, Quảng Ninh, Hải Phòng, Nha Trang, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ hay Hà Nội, những đô thị lớn ở Việt Nam cứ mưa là ngập. Đây là vấn đề được cử tri nhiều địa phương quan tâm và cần có biện pháp căn cơ, từ nhiều cơ quan, cấm, ngành liên quan mới có thể giải quyết triệt để.
Theo ông Nguyễn Văn Tiến, Phó Cục trưởng Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), đô thị Việt Nam, đặc biệt là tại các đô thị lớn có rất nhiều hoạt động phát triển phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, cũng là nơi tập trung nhiều cơ sở hạ tầng, nhiều khu dân cư tập trung, sẽ là nơi chịu nhiều rủi ro thiên tai, trong đó có vấn đề ngập đô thị, cần có biện pháp chủ động phòng ngừa và ứng phó thời gian.
Tiến sĩ Seneka, Giám đốc Ban ứng phó khí hậu - Dự án tăng cường khả năng chống lại khí hậu cực lạnh cho khu vực đô thị ở Đông Nam Á (URCE), Trung tâm phòng, chống thiên tai châu Á cho biết: Năm 2015, dân số thành thị trên thế giới đông hơn dân số nông thôn ( chiếm 54%), dân số nông thôn là 46%. Đến năm 2030, ít nhất có 61% dân số toàn cầu sẽ sống ở các thành phố và hơn 2 tỷ người trên thế giới sẽ sống ở các khu ổ chuột. Do đó, xây dựng khả năng chống chịu của đô thị thông qua cảnh báo sớm và phản ứng nhanh là một vấn đề rất quan trọng. Khả năng chống chịu của đô thị là khả năng của các cá nhân, cộng đồng, tổ chức, doanh nghiệp và hệ thống trong thành phố để tồn tại, thích ứng dụng và phát triển.
Thiên tai ngày càng cực đoan, bất thường, trong đó có mưa cường độ rất lớn, tập trung trong thời gian ngắn (từ 3-6 giờ) như tại Hà Nội, Đà Nẵng, Vinh... Triều cường có xu hướng năm sau cao hơn năm trước, gây ngập lụt nghiêm trọng cho các thành phố. Quy mô dân số tại các đô thị ngày càng gia tăng, phát triển đô thị chưa tính toán đầy đủ các yếu tố làm tăng nguy cơ rủi ro thiên tai như thiếu thời gian thoát lũ, lưu trữ lũ (các hồ sơ, ao tự nhiên), hệ thống thoát nước không trả lời yêu cầu,... Các hệ thống tiêu thoát (cống tiêu, kênh tiêu...), tốt nhất là ở nội thành đã cũ lại hư hỏng, không hoặc chưa được duy trì, bảo dưỡng thường xuyên, cho nên khi có mưa (dù là mưa vừa) cũng đã gây nên ngập tràn nhiều vùng.
Cùng với đó, các đô thị lớn ven biển chịu tác động mạnh mẽ của biến đổi khí hậu và triều cường với tần suất gia tăng. Phương án ứng phó thiên tài cho đô thị (nơi tập trung đông dân cư, cơ sở hạ tầng....) chưa được quan tâm đúng mức, ứng dụng khoa học, công nghệ trong quản lý rủi ro thiên tai của các thành phố thị còn hạn chế, hướng dẫn quản lý đô thị an toàn chưa được triển khai đồng bộ, đặc biệt là những vấn đề về nhà ở, hệ thống thoát nước, cây xanh,...
* Thực hiện đồng bộ các giải pháp
Năm 2022, nhiều địa phương đã có giải pháp phòng, chống ngập lụt thành phố. Các tỉnh thuộc khu vực Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ đã và đang triển khai dự án “Cải thiện cơ sở hạ tầng đô thị tăng khả năng chống chịu, phục hồi trước khí hậu” do Liên minh châu Âu (EU) tài trợ không hoàn lại. Dự án được triển khai tại 5 đô thị thuộc vùng trước tác động của Thiên Tài, bao gồm: Thị xã Phát Diệm (tỉnh Ninh Bình), thị xã Ngọc Lặc (tỉnh Thanh Hóa), thị xã Hoàng Mai (tỉnh Nghệ An), thị trấn Hương Khê và Thạch Hà (tỉnh Hà Tĩnh). Dự án này giúp các khu vực đô thị tăng cường khả năng chống chịu, phục hồi hệ thống trước hiệu quả của thiên tài và trước tác động ngày càng gia tăng của biến đổi khí hậu.
Để thực hiện tốt công tác phòng, chống tràn ngập đô thị trong thời gian tới, cần thực hiện tốt Chiến lược quốc gia về Phòng, chống thiên tai đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại quyết định 379/QĐ-TTg ngày 17/3/2021, trong đó quy định một số nội dung liên quan đến đảm bảo an toàn thiên tai khu vực đô thị.
Giải pháp chung đối với khu vực đô thị là cần hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, định mức kinh tế - kỹ thuật, các quy định về bảo đảm yêu cầu phòng, chống thiên tai, nhất là tiêu tiêu thoát nước ở các đô thị, phòng, chống bão, ngập lụt, tràn ngập, tấn công cơ sở hạ tầng, công trình công cộng, cũng như nhà ở của người dân.
Đối với giải pháp nâng cao khả năng chống chịu, thích ứng với thiên tài, cần đầu tư, bổ cố, bổ sung, nâng cấp hệ thống trữ nước, tiêu thoát nước, phòng, chống ngập lụt do mưa lớn, lũ lụt, triều đại cường, nhất là đối với các đô thị lớn, trong đó yêu cầu tập trung phòng, chống tràn ngập mưa lớn và triều cường.
Quản lý đô thị an toàn trước thiên tài, cần kiểm soát quy hoạch, xây dựng để hạn chế tác động của thiên tai làm gia tăng rủi ro; xác định tiêu chuẩn tiêu thoát nước phòng, chống ngập, chống ngập phù hợp với tác động của biến đổi khí hậu, chủ động phân vùng tiêu, chú trọng dành không gian cho thoát lũ; bố trí các đồng hồ điều hòa để lưu trữ nước tạm thời, chống ngập úng khi mưa lớn và nâng cao năng lực hệ thống tiêu thoát nước…
Cùng với đó, cần ngăn chặn và xử lý công trình, nhà ở, đổ chất tràn ngập không gian thoát nước, đồng thời tăng cường quét sạch hệ thống tiêu dùng, thoát nước; kiểm tra, kiểm tra các quy định về bảo đảm yêu cầu phòng, chống thiên tài chống lại cơ sở hạ tầng, công trình công cộng. Xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng phòng, chống thiên tai theo quy hoạch, nhất là hệ thống đê ngăn lũ, ngăn mặn, hệ thống cống, trạm xả, hồ điều hòa, hệ thống tiêu chuẩn và kênh dẫn nước chống ngập ; xây dựng hệ thống theo dõi, kiểm tra giám sát toàn thiên tài, tốt nhất là tràn ngập trò chơi.
Đề cập đến các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu tại các đô thị của Việt Nam, chị Hoàng Thị Thảo, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng, cần điều tra khảo sát, đánh giá mức độ tác động của biến đổi khí hậu, đề xuất giải pháp, hình thành bản đồ đô thị - khí hậu cho đô thị; tích hợp các biến đổi khí hậu vào các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, cảnh báo rủi ro tại các thành phố.
Bên cạnh đó, các đơn vị chức năng cần hoàn thiện hệ thống chính sách liên quan đến quy hoạch, phát triển đô thị trong bối cảnh gia tăng nguy cơ rủi ro do biến đổi khí hậu; thực hiện các giải pháp công trình Giới hạn chế độ, kiểm tra các ảnh hưởng tiêu cực của rủi ro khí hậu đối với hệ thống đô thị, có giải pháp định cư, di dân phù hợp. Đồng thời, truyền thông nâng cao năng lực của các cấp quản lý và cộng đồng dân cư về quản lý, phát triển thành phố ứng phó biến đổi khí hậu; nghiên cứu khoa học - công nghệ, phát triển đô thị xanh, thông minh, sinh thái thích ứng với biến đổi khí hậu.../.
