Việc gắn bảo tồn văn hóa dân tộc Chứt với phát triển du lịch là hướng đi phù hợp, giúp đồng bào giữ gìn bản sắc, tạo sinh kế, phát triển kinh tế.
Tỉnh Quảng Trị đang triển khai nhiều giải pháp bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Chứt, gắn với phát triển du lịch. Hướng đi này là bền vững, mở ra cơ hội cải thiện đời sống cho người dân vùng cao.
Đồng bào Chứt ở tỉnh Quảng Bình cũ, nay là tỉnh Quảng Trị hiện có khoảng 1.860 hộ với hơn 7.800 nhân khẩu, cư trú tập trung tại các xã vùng sâu, vùng xa, khu vực biên giới. Trải qua quá trình sinh tồn và phát triển, đồng bào đã sáng tạo, gìn giữ nhiều giá trị văn hóa vật chất, tinh thần đặc sắc, góp phần quan trọng vào sự phong phú của kho tàng văn hóa dân tộc Việt Nam.
Trong đời sống tinh thần của dân tộc Chứt, rừng thiêng, núi đá không chỉ là nơi sinh tồn mà còn là cội nguồn văn hóa. Người Rục là tộc người của dân tộc Chứt từng sinh sống trong hang đá, rừng sâu, có nhiều nghi lễ và phong tục độc đáo. Trong đó, lễ cúng Giang Sơn diễn ra vào tháng 9 âm lịch hàng năm để cầu mùa màng tốt tươi, bản làng yên bình, gắn kết cộng đồng, nhắc nhở thế hệ trẻ về trách nhiệm giữ rừng, giữ bản sắc văn hóa. Đây là một nét văn hóa phi vật thể quý báu của người Rục nói riêng, người Chứt nói chung mà tỉnh Quảng Trị đang nỗ lực bảo tồn.
Ông Đinh Văn Chờ, nghệ nhân ở bản Hóa Lương (xã Hóa Sơn, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình), nay là xã Kim Điền, tỉnh Quảng Trị cho biết, đồng bào Chứt hiện không còn sống biệt lập trong rừng sâu, hang đá như thuở trước. Song tinh thần gắn bó với núi rừng, nguồn cội vẫn luôn hiện hữu trong tiếng hát, lễ cúng, câu chuyện truyền đời. Những nét văn hóa đó nếu không được gìn giữ sẽ dần tan biến, song nếu biết phát huy sẽ có thể trở thành tài sản quý báu, nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội, khơi dậy lòng tự hào và ý thức cộng đồng.
Để gìn giữ nét văn hóa của dân tộc, nhiều năm qua ông Đinh Văn Chờ cùng nhiều nghệ nhân, già làng, trưởng bản đã miệt mài sưu tầm lại các làn điệu dân ca thất truyền, khôi phục các lễ hội truyền thống và truyền dạy lại cho cộng đồng, đặc biệt là lớp trẻ - những người có vai trò then chốt trong việc giữ gìn văn hóa trong tương lai.
Bên cạnh nghi lễ tín ngưỡng, đồng bào Chứt còn lưu giữ nhiều làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc mang âm hưởng đại ngàn. Những bài hát bằng tiếng dân tộc được thể hiện trong các dịp lễ hội, cúng lúa mới, mừng nhà mới, cưới hỏi… luôn vang lên giữa núi rừng, hòa quyện tiếng đàn Chơ-ra-bon, loại nhạc cụ truyền thống duy nhất còn được lưu giữ đến nay. Dù đơn sơ, không có nhạc đệm hiện đại, nhưng lời ca, tiếng hát của người Chứt lại chứa đựng tình cảm sâu lắng.
Ông Đinh Xuân Bàn, bản Yên Hợp, xã Kim Điền là người đam mê sưu tầm văn hóa dân tộc Chứt. Nhiều năm qua, ông đã tham gia nhiều sự kiện văn hóa, chia sẻ những điệu, câu hát, nghi lễ, phong tục cổ xưa, vận động cộng đồng giữ gìn bản sắc trong sinh hoạt hằng ngày.
“Trong những ngày cúng lúa mới, đồng bào Chứt cùng quây quần và hát những bài hát bằng tiếng dân tộc trong tiếng đàn Chơ-ra-bon hay đàn ống. Cùng với tiếng đàn mang âm sắc độc đáo, du dương, những câu ca, bài hát của đồng bào dân tộc Chứt cũng mang bản sắc đặc biệt, như lời tâm tình của người thân hay về sự tươi đẹp của cuộc sống”, ông Đinh Xuân Bàn chia sẻ.
Việc gắn bảo tồn văn hóa dân tộc Chứt với phát triển du lịch là hướng đi phù hợp, giúp đồng bào giữ gìn bản sắc, tạo sinh kế, phát triển kinh tế. Hiện nhiều địa phương ở Quảng Trị đã bắt đầu khai thác các giá trị văn hóa để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm. Bảo tồn văn hóa dân tộc không đơn thuần là giữ lại những nét truyền thống mà còn tạo sự kết nối với đời sống hiện tại và tương lai. Với đồng bào dân tộc Chứt, hành trình ấy đòi hỏi sự vào cuộc của cả cộng đồng, từ nghệ nhân, người dân đến các cấp chính quyền.
Ông Mai Xuân Thành, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị cho biết, kho tàng văn hóa dân gian của đồng bào Chứt rất phong phú, từ âm nhạc, lễ hội đến ẩm thực, kiến trúc bản làng. Thời gian tới, ngành văn hóa sẽ tiếp tục đầu tư xây dựng mô hình du lịch văn hóa, tâm linh, hang động và sinh thái gắn với các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Chứt.
Quảng Trị cũng đặc biệt chú trọng vào các nhóm người như Rục, Arem, cộng đồng có dân số ít, cư trú biệt lập. Họ còn giữ được nhiều nét văn hóa nguyên sơ. Việc thành lập các câu lạc bộ văn hóa dân gian tại bản làng là cách để người dân chủ động gìn giữ, trao truyền văn hóa ngay tại cộng đồng. Các hoạt động này khi gắn với phát triển du lịch không chỉ góp phần bảo tồn nét văn hóa đặc sắc mà còn mang lại thu nhập, sinh kế ổn định cho người dân./.
