Những năm gần đây, số lượng trẻ được chẩn đoán mắc tự kỷ ngày càng tăng, đặc biệt là tại các đô thị lớn như Hà Nội. Điều này khiến nhiều gia đình lo lắng, lúng túng trong việc tìm hướng chăm sóc và hỗ trợ con.
Những năm gần đây, số lượng trẻ được chẩn đoán mắc tự kỷ ngày càng tăng, đặc biệt là tại các đô thị lớn như Hà Nội. Điều này khiến nhiều gia đình lo lắng, lúng túng trong việc tìm hướng chăm sóc và hỗ trợ con. Trên thực tế, trẻ tự kỷ vẫn có khả năng học hỏi và phát triển nếu được phát hiện sớm và nhận được sự đồng hành đúng cách từ gia đình. Vì vậy, việc hiểu đúng và chăm sóc phù hợp tại nhà là điều quan trọng nhất, góp phần tạo nên nền tảng cho sự tiến bộ của trẻ mỗi ngày.
Các kết quả nghiên cứu từ thực tiễn do Thạc sĩ Nguyễn Thu Trang, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam thực hiện cho thấy, qua khảo sát 90 phụ huynh có con trong độ tuổi từ 0 đến 6 mắc chứng tự kỷ, tập trung vào các khía cạnh như chăm sóc thể chất, tinh thần, giao tiếp và biện pháp hỗ trợ trẻ tại nhà, phần lớn cha mẹ đều mong muốn dành những điều tốt nhất cho con nhưng khả năng chăm sóc thực tế lại phụ thuộc vào trình độ học vấn, điều kiện kinh tế và đặc biệt là nhận thức của phụ huynh về tình trạng của trẻ.
Thạc sĩ Nguyễn Thu Trang nhận định, vẫn còn nhiều phụ huynh giữ những quan niệm sai lệch như cho rằng trẻ tự kỷ là do số phận, do thiếu dạy dỗ hoặc liên quan đến yếu tố tâm linh. Những suy nghĩ này khiến họ ngần ngại trong việc đưa con đi thăm khám hoặc can thiệp sớm, từ đó bỏ lỡ giai đoạn vàng hỗ trợ sự phát triển của trẻ.
Về hành vi chăm sóc tại nhà, nhiều cha mẹ chưa thực hiện đều đặn những việc đơn giản nhưng quan trọng như hướng dẫn con tập ăn, tạo thói quen ngủ đúng giờ hay luyện kỹ năng vệ sinh cá nhân. Trong khi đó, các hành vi như quát mắng, ép ăn, dọa nạt lại xuất hiện khá phổ biến, phản ánh sự thiếu hụt kiến thức chăm sóc phù hợp với trẻ có khó khăn trong phát triển.
Nghiên cứu cũng cho thấy, mức độ tiếp cận thông tin có ảnh hưởng rõ rệt đến hành vi của phụ huynh. Những người thường xuyên tìm hiểu thông tin qua truyền hình, báo chí, mạng xã hội hoặc hỏi ý kiến chuyên gia có xu hướng chăm sóc tích cực hơn. Trái lại, nhóm phụ huynh ít tiếp cận thông tin thường cảm thấy lúng túng, dễ nản lòng và buông xuôi khi gặp khó khăn.
Bên cạnh đó, điều kiện kinh tế và trình độ học vấn cũng tác động lớn đến hành vi chăm sóc. Những gia đình có thu nhập ổn định và phụ huynh có trình độ cao thường duy trì các hoạt động hỗ trợ con một cách bài bản và lâu dài. Họ cũng ít sử dụng các biện pháp phản ứng tiêu cực, thay vào đó là những hành động khuyến khích và hỗ trợ phát triển kỹ năng cho trẻ.
Từ những phát hiện trên, Thạc sĩ Nguyễn Thu Trang cho rằng cần tăng cường truyền thông để xóa bỏ các định kiến sai lệch về trẻ tự kỷ. Bên cạnh đó, việc tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng chăm sóc tại nhà cho phụ huynh là hết sức cần thiết. Truyền thông đại chúng và mạng xã hội cần phát huy vai trò trong việc phổ biến kiến thức đúng, dễ hiểu và dễ tiếp cận đến mọi đối tượng cha mẹ.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Giang, Viện Ngôn ngữ học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), với hơn 10 năm nghiên cứu về trẻ tự kỷ đánh giá, nhiều phụ huynh khi nghe đến chẩn đoán “tự kỷ” thường lo lắng, thậm chí hoang mang. Tuy nhiên, nếu trẻ được phát hiện sớm và có sự quan tâm đúng cách từ gia đình, các em hoàn toàn có thể phát triển và hòa nhập như bao bạn nhỏ khác.
Trẻ tự kỷ vẫn có khả năng học hỏi và phát triển nếu có cách tiếp cận phù hợp hơn. Điều quan trọng là cha mẹ cần hiểu rằng chăm sóc và đồng hành với con không phải là điều gì quá khó khăn hay áp lực, mà bắt đầu từ những việc nhỏ nhất trong cuộc sống hàng ngày.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Giang cho biết: “Trẻ học hiệu quả nhất trong môi trường thực tế, gia đình chính là nơi lý tưởng nhất”. Từ lúc con thức dậy đến khi đi ngủ, cha mẹ có thể dạy con mọi điều thông qua các hoạt động thường ngày như rửa mặt, thay đồ, ăn uống, đi chơi, kể chuyện… Những điều đơn giản nhưng lặp lại đều đặn trong môi trường quen thuộc sẽ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, hành vi và kỹ năng xã hội một cách tự nhiên.
Phụ huynh không nên đặt toàn bộ kỳ vọng vào các trung tâm can thiệp, đặc biệt là những nơi thiếu chuyên môn hoặc không thực sự quan tâm đến sự phát triển lâu dài của trẻ. Vai trò của cha mẹ vẫn là yếu tố then chốt trong quá trình đồng hành cùng con. Chính sự quan tâm mỗi ngày, sự kiên nhẫn và thấu hiểu từ gia đình mới là nền tảng giúp trẻ tiến bộ bền vững.
Thực tế, nhiều cha mẹ từng bỏ qua các dấu hiệu ban đầu của con vì thấy trẻ vẫn bình thường và có ngôn ngữ nói. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, phụ huynh có thể nhận ra những đặc điểm như con ít giao tiếp, hay lặp đi lặp lại hành vi hoặc chỉ phản ứng với những điều mình thích. Khi có dấu hiệu nghi ngờ, việc đánh giá sớm sẽ giúp kịp thời hỗ trợ trẻ bằng những phương pháp phù hợp và hiệu quả hơn./.
