Mới đây các nhà khoa học thuộc Viện Các Khoa học Trái đất (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã triển khai thành công nhiệm vụ cấp Viện Hàn lâm “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của động đất kích thích và đánh giá độ nguy hiểm động đất khu vực Lai Châu, Việt Nam” nhằm phân tích vùng, nguồn phát sinh và quy luật hoạt động của động đất kích thích khu vực hồ chứa thủy điện Lai Châu.
Nhằm phân tích vùng, nguồn phát sinh và quy luật hoạt động của động đất kích thích khu vực hồ chứa thủy điện Lai Châu, mới đây các nhà khoa học thuộc Viện Các Khoa học Trái đất (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã triển khai thành công nhiệm vụ cấp Viện Hàn lâm (mã số: QTIT01.02/23-24): “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của động đất kích thích và đánh giá độ nguy hiểm động đất khu vực Lai Châu, Việt Nam”.
Đây là kết quả của chương trình hợp tác quốc tế giữa nhóm nghiên cứu Viện Các Khoa học Trái đất với Trung tâm Nghiên cứu quốc gia Italia (CNR) góp phần nâng cao năng lực cảnh báo, ứng phó với động đất, mở ra hướng tiếp cận mới trong nghiên cứu địa chấn, hướng tới quản lý an toàn công trình, giảm thiểu rủi ro thiên tai chủ động và khoa học.
Tiến sỹ Cao Đình Trọng, chủ nhiệm nhiệm vụ cho biết, ở Việt Nam, động đất kích thích đã xảy ra ở một số hồ chứa sau khi tích nước như Hòa Bình, Sơn La, Sông Tranh 2. Tại khu vực Thủy điện Lai Châu, hồ chứa được tích nước vào tháng 5/2015, ngay sau đó động đất bắt đầu xuất hiện ở khu vực gần hồ. Từ đó đến nay, động đất liên tục xảy ra. Tính đến năm 2021, có khoảng 1.500 trận động đất được ghi nhận, trong đó có 13 trận có độ lớn tương đương trên dưới 4.2. Những con số này thể hiện rõ tính cấp thiết của nhiệm vụ nghiên cứu.
Trong khuôn khổ nghiên cứu, Tiến sỹ Cao Đình Trọng chia sẻ, nhóm nghiên cứu đã phân tích động thái thời gian của các chuỗi địa chấn trong bán kính 10 km quanh hồ, ở độ sâu tới 9 km. Việc áp dụng phương pháp thực nghiệm (EMD) cho phép bóc tách chuỗi tín hiệu thành các thành phần riêng biệt, từ đó phát hiện các chu kỳ dao động địa chấn trùng với chu kỳ biến thiên mực nước hồ. Đây là lần đầu tiên mối liên hệ mang tính chu kỳ giữa 2 đại lượng này được khẳng định trong điều kiện thực tế tại Việt Nam.
Dựa trên số liệu thu thập được, nhóm đã xác định mức độ nguy hiểm động đất tại khu vực Lai Châu nằm trong khoảng 0,08 đến 0,1g, tương ứng với cấp độ VII (một mức độ có thể gây ảnh hưởng rõ rệt đến công trình xây dựng) theo thang đo MSK-64 (thang đo cường độ địa chấn diện rộng).
Nhằm đánh giá mức độ nhạy cảm của khu vực đối với hoạt động địa chấn, nhóm nghiên cứu cũng đã xây dựng và huấn luyện thành công mô hình mạng nơ-ron nhân tạo nhiều lớp (MLP) với cấu trúc 8-14-1 (đánh giá độ nhạy cảm số liệu). Thông qua các phương pháp phân tích phổ, kiểm tra mối liên hệ giữa các chuỗi dữ liệu và áp dụng thống kê hiện đại, mô hình đã chỉ ra mối liên quan giữa các trận động đất nhỏ trong khu vực với quá trình tích nước của hồ chứa. Những nghiên cứu này cung cấp thêm bằng chứng và khuyến nghị giúp nâng cao an toàn cho công trình và giảm thiểu rủi ro thiên tai.
Theo Tiến sỹ Cao Đình Trọng, kết quả của nhiệm vụ được chuyển giao cho các đơn vị liên quan như: Nhà máy Thủy điện Lai Châu, các đơn vị quản lý an toàn hồ chứa cũng như các cơ quan phòng, chống thiên tai nhằm tạo tiền đề cho những cảnh báo sớm, vận hành chủ động và hoạch định chính sách khoa học. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu cũng đã công bố kết quả phân tích và đánh giá trên các tạp chí khoa học uy tín trong nước và quốc tế, làm rõ các đặc trưng của động đất kích thích tại khu vực Lai Châu.
Tiến sỹ Cao Đình Trọng nhấn mạnh, từ kết quả trên, nhóm nghiên cứu hy vọng sẽ tiếp tục mở rộng sang các khu vực hồ chứa lớn khác, hướng tới xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và hoàn thiện bản đồ nguy cơ động đất kích thích trên toàn quốc, đồng thời thúc đẩy mạng lưới hợp tác quốc tế, các chương trình nghiên cứu đa quốc gia do Liên minh châu Âu và các tổ chức quốc tế tài trợ. Trong giai đoạn tiếp theo, nhóm nghiên cứu sẽ kết hợp thêm dữ liệu vệ tinh (InSAR) nhằm theo dõi biến dạng mặt đất, từ đó nâng cao khả năng mô phỏng và cảnh báo sớm các chuỗi địa chấn. Việc tích hợp đa nguồn dữ liệu cũng sẽ giúp tăng độ chính xác và mở rộng phạm vi ứng dụng của mô hình.
Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Viện trưởng Viện Các Khoa học Trái đất, Giáo sư, Tiến sỹ Trần Tuấn Anh đánh giá, đây là cách tiếp cận mới trong nghiên cứu phòng tránh và giảm thiểu thiên tai, một hướng nghiên cứu trọng điểm của Viện Hàn lâm. Việc sử dụng các chuỗi số liệu quan trắc địa chấn trong nhiều năm của Viện Hàn lâm, kết hợp ứng dụng trí tuệ nhân tạo để đánh giá độ nguy hiểm động đất sẽ góp phần hỗ trợ cho công tác dự báo, xây dựng tiêu chí an toàn địa chấn và cập nhật bản đồ nguy cơ động đất quốc gia theo chuẩn quốc tế trong thời gian tới./.
