Việc luật hóa trách nhiệm của chủ sở hữu nền tảng thương mại điện tử nhằm bảo đảm an toàn, minh bạch của giao dịch; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và người bán tuân thủ pháp luật, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong môi trường thương mại số.

Tiếp tục chương trình làm việc, chiều 3/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về Dự án Luật Thương mại điện tử.

Thảo luận tại tổ, đại biểu Ma Thị Thúy (tỉnh Tuyên Quang) cơ bản đồng tình với sự cần thiết ban hành Luật Thương mại điện tử (sửa đổi). Sau gần 20 năm thực hiện Luật, hoạt động thương mại đã chuyển từ trực tiếp sang môi trường số với tốc độ rất nhanh. Tuy nhiên, mô hình kinh doanh mới như: Mạng xã hội bán hàng, livestream, thương mại xuyên biên giới, sàn thương mại điện tử đa dịch vụ… chưa có hành lang pháp lý đầy đủ, dẫn đến nhiều bất cập trong quản lý. Theo đại biểu, việc ban hành luật lần này là rất kịp thời, tạo khuôn khổ pháp lý đồng bộ để phát triển kinh tế số.

Các đại biểu thảo luận ở tổ. 

Ảnh: Doãn Tấn - TTXVN

Phân tích về trách nhiệm của chủ quản nền tảng thương mại điện tử (Điều 13), đại biểu Ma Thị Thúy cho rằng, việc luật hóa trách nhiệm của chủ sở hữu nền tảng thương mại điện tử nhằm bảo đảm an toàn, minh bạch của giao dịch; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và người bán tuân thủ pháp luật, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong môi trường thương mại số.

Do đó, cần xác lập rõ nghĩa vụ pháp lý bắt buộc của chủ sở hữu nền tảng thương mại điện tử trong việc tổ chức, quản lý và giám sát hoạt động giao dịch điện tử; tạo cơ sở pháp lý để cơ quan quản lý xử lý trách nhiệm của nền tảng khi vi phạm hoặc không thực hiện nghĩa vụ; bảo đảm tính tương thích với thông lệ quốc tế.

Đại biểu đề nghị cần nghiên cứu, quy định theo hướng chủ sở hữu nền tảng thương mại điện tử có trách nhiệm: Xác minh, lưu giữ và công khai thông tin đăng ký của người bán hoạt động trên nền tảng; cung cấp công cụ để người tiêu dùng phản ánh, khiếu nại và có trách nhiệm tiếp nhận, xử lý các phản ánh đó; thực hiện cơ chế thông báo và gỡ bỏ hàng hóa, dịch vụ, nội dung vi phạm pháp luật khi phát hiện hoặc khi có yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; bảo đảm an toàn thông tin, dữ liệu cá nhân của người dùng; lưu trữ thông tin giao dịch theo quy định; phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước trong việc cung cấp dữ liệu, hỗ trợ thu thuế và thực thi pháp luật; chịu trách nhiệm liên đới nếu biết rõ hoặc có cơ sở xác định hành vi vi phạm pháp luật của người bán trên nền tảng mà không thực hiện biện pháp ngăn chặn, xử lý.

Theo nguyên tắc của pháp luật thương mại điện tử quốc tế, nền tảng thương mại điện tử không chỉ là trung gian kỹ thuật mà còn là chủ thể có trách nhiệm pháp lý độc lập, vì họ kiểm soát môi trường giao dịch và hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động này. Việc gắn trách nhiệm pháp lý cho nền tảng là cách tiếp cận cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ lợi ích công cộng.

Đại biểu Thúy cho biết, Việt Nam hiện có hơn 70.000 website và ứng dụng thương mại điện tử, trong đó nhiều nền tảng xuyên biên giới chưa tuân thủ đầy đủ quy định trong nước. Hàng nghìn vụ khiếu nại người tiêu dùng liên quan đến giao dịch thương mại điện tử chưa được giải quyết hiệu quả do nền tảng từ chối trách nhiệm.

Quy định như vậy, người tiêu dùng sẽ bảo vệ tốt hơn, giảm rủi ro khi mua hàng trực tuyến; cơ chế khiếu nại minh bạch, có đầu mối xử lý rõ ràng. Người bán tuân thủ pháp luật, tạo môi trường cạnh tranh công bằng, giảm cạnh tranh không lành mạnh từ hàng giả, hàng cấm do nền tảng buộc phải xác minh và loại bỏ người bán vi phạm.

Chủ sở hữu nền tảng sẽ phải có trách nhiệm nhưng nâng cao uy tín, niềm tin thị trường. Cơ quan quản lý có cơ sở pháp lý để yêu cầu dữ liệu và xử lý vi phạm; phối hợp liên ngành và chia sẻ dữ liệu điện tử.

Góp ý vào Dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi), đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh (thành phố Đà Nẵng) khẳng định, đây là bước tiến quan trọng trong thể chế hóa chủ trương chuyển đổi số quốc gia. Đại biểu đồng tình với Ban thẩm tra về việc phạm vi điều chỉnh của Luật cần được mở rộng, bao quát các hoạt động giao dịch điện tử trong mọi lĩnh vực, nhưng đồng thời phải bảo đảm tính thống nhất với các luật chuyên ngành như Luật Thương mại, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật An ninh mạng…

Nhìn nhận từ thực tiễn, đại biểu Trinh thấy rằng, nhiều hoạt động thương mại điện tử hiện nay không chỉ là giao dịch hàng hóa, dịch vụ thông thường, mà còn bao gồm các hoạt động quảng cáo, truyền thông, thậm chí phát sinh giao dịch tài chính ẩn danh qua nền tảng trung gian. Các hành vi này gây rủi ro lớn cho người tiêu dùng và cho công tác quản lý nhà nước, nhưng lại chưa được quy định rõ trong phạm vi điều chỉnh.

Do vậy, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét điều chỉnh về khái niệm hoạt động thương mại điện tử theo hướng bao quát cả các hoạt động có yếu tố thu thập, chia sẻ dữ liệu, trung gian quảng cáo, livestream, môi giới trên nền tảng điện tử để tránh khoảng trống pháp lý mà các cơ quan quản lý đang rất lúng túng.

Cho rằng, Dự thảo đã xác định đây là ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, nhưng chưa quy định rõ điều kiện cụ thể và phân biệt rõ giữa điều kiện tiền kiểm, hậu kiểm, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc xác định rõ tiêu chí điều kiện kinh doanh, tránh hình thức, tạo gánh nặng về thủ tục hành chính, đồng thời cần có sự đồng bộ với Luật Đầu tư. Đặc biệt, cần làm rõ trách nhiệm đăng ký và thông báo, quy định rõ quyền hạn và cơ chế kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo tính minh bạch, công bằng giữa các loại hình nền tảng.

Về trách nhiệm của các chủ thể vận hành nền tảng thương mại điện tử (Điều 14), đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh cho rằng, dự thảo Luật sửa đổi mới chỉ quy định trách nhiệm của nền tảng thương mại điện tử mua bán hàng hóa, chưa bao quát nền tảng cung cấp dịch vụ.

Đại biểu thành phố Đà Nẵng đề nghị bổ sung nghĩa vụ về cơ chế phản hồi, công khai quy trình chấm dứt hợp đồng, bảo vệ dữ liệu người tiêu dùng, tương tự như quy định tại Nghị định hiện hành. Đồng thời, cần làm rõ trường hợp nền tảng chỉ đóng vai trò “trung gian kết nối”, cụ thể là việc chỉ tạo đơn hàng, không tham gia giao hàng, thanh toán thì có được xem là nền tảng thương mại điện tử trực tiếp hay khôn? Từ đó xác định rõ trách nhiệm liên đới trong trường hợp xảy ra tranh chấp hoặc vi phạm.

Đối với nền tảng trung gian và mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử, cần phân định rõ mức độ trách nhiệm tùy theo chức năng: Có chức năng đặt hàng, thanh toán hay chỉ là không gian quảng cáo, livestream. Những nền tảng có chức năng đặt hàng trực tuyến và hỗ trợ thanh toán phải chịu trách nhiệm tương tự nền tảng thương mại điện tử trung gian, thay vì chỉ chịu điều chỉnh bởi pháp luật về quảng cáo hay an ninh mạng.

Về hoạt động livestream bán hàng và tiếp thị liên kết (Điều 20 - 24), các ý kiến cho rằng, đây thực chất là một hình thức quảng cáo thương mại trên môi trường điện tử, song trong xu thế ngày nay, hình thức này có tính tương tác và lan tỏa rất mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng. Do đó, đại biểu đề nghị cần quy định rõ biện pháp kiểm soát và ngăn chặn hành vi vi phạm trong hoạt động livestream bán hàng; phân định rõ trách nhiệm giữa các chủ thể: Người bán, người livestream và chủ quản nền tảng thương mại điện tử. Với sản phẩm thuộc diện phải có xác nhận nội dung quảng cáo, cần quy định rõ người bán là chủ thể xin phép; người livestream phải xuất trình văn bản xác nhận cho nền tảng trước khi phát trực tiếp.

Theo đại biểu, điều này vừa tăng tính minh bạch, vừa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nhất là trong bối cảnh xuất hiện tình trạng bán hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, thậm chí là hàng cấm qua mạng xã hội…/.