Các cơ sở giáo dục đại học cần triển khai nhanh hơn một số lĩnh vực đào tạo có gắn kết với nhu cầu công nghệ cao; triển khai nhanh hơn quá trình chuyển đổi số, áp dụng trí tuệ nhân tạo trong toàn ngành.
Ngày 18/9, tại Hà Nội, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức Hội nghị Giáo dục Đại học năm 2025, với sự tham dự của đại diện các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng công lập và ngoài công lập trên cả nước.
Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh: Chúng ta đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển giáo dục đại học. Đây là thời cơ, là điểm bứt phá quan trọng. Nếu không kịp thời nắm bắt, phát huy lợi thế, chúng ta sẽ lỡ nhịp. Vì vậy, tư duy cần đặt ra lúc này là làm thế nào để không bỏ lỡ thời cơ, tận dụng được cơ hội, hoàn thành sứ mệnh phát triển giáo dục đại học.
Trước rất nhiều vấn đề đặt ra, Bộ trưởng cho rằng, cần thống nhất nhận thức để hành động đúng. Với Nghị quyết 71-NQ/TW, nhìn một cách hệ thống, tinh thần chỉ đạo mang tính định hướng của Bộ Chính trị là cách nhìn đúng hơn về vị trí, vai trò của giáo dục đại học với đầu tư tương xứng; mong muốn các trường đại học phát triển tốc độ nhanh, mạnh hơn, định hướng rõ ràng hơn nữa, từ đó có được đội ngũ nhân lực trình độ cao, đặc biệt trong lĩnh vực quốc gia đang có nhu cầu lớn. Nghị quyết đặt yêu cầu rất cao về chất lượng và vấn đề đào tạo nhân tài; nhất là với các trường đại học công lập, tính định hướng, tính dẫn dắt phải cao hơn. Cùng với đó, tạo điều kiện thuận lợi nhất để các cơ sơ giáo dục đại học ngoài công lập phát triển.
Bộ trưởng cho biết: Việc sửa đổi Luật Giáo dục Đại học đang được tiến hành cũng có định hướng tương ứng để thể chế hóa tinh thần của Nghị quyết 71-NQ/TW; đó là điều chỉnh một số nội dung về quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục. Bộ sẽ giảm bớt những nội dung can thiệp trực tiếp; thực hiện phân cấp, phân quyền nhiều hơn.
Cụ thể, Bộ chủ quản sẽ tập trung 3 việc: cấp phép, rút phép, đóng cửa, giải thể để thực hiện quyền quản lý nhà nước; bổ nhiệm, miễn nhiệm, điều động, luân chuyển lãnh đạo; phê duyệt chiến lược, sứ mệnh, mục tiêu của cơ sở giáo dục đại học công lập. Các trường được trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn trong học thuật, tài chính, khoa học, đào tạo; nhưng trách nhiệm quản trị cũng phải rõ ràng hơn.
Về vấn đề tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào độ tự chủ tài chính, Bộ trưởng chia sẻ: Sắp tới, Chính phủ sẽ ban hành Nghị định riêng. Bộ sẽ tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ, Bộ Tài chính chuyển mạnh từ hỗ trợ kinh phí thường xuyên sang hình thức đặt hàng, hỗ trợ trực tiếp qua người học để trường chủ động hơn về nguồn thu.
Khẳng định phía trước có rất nhiều việc mà hệ thống giáo dục đại học cần phải triển khai theo những định hướng mới, Bộ trưởng mong muốn các cơ sở giáo dục đại học cần triển khai nhanh hơn một số lĩnh vực đào tạo có gắn kết với nhu cầu công nghệ cao; triển khai nhanh hơn quá trình chuyển đổi số, áp dụng trí tuệ nhân tạo trong toàn ngành.
Bộ trưởng cho biết thêm, hiện Bộ đang trình Quốc hội Chương trình Mục tiêu quốc gia về hiện đại hóa giáo dục đại học, với nguồn lực đầu tư rất lớn. Do đó, việc chuẩn bị đầu tư, giải ngân cho hạ tầng, xây dựng trường lớp, phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu cần được triển khai khẩn trương, nếu không sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ.
Báo cáo tại Hội nghị, Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Tiến Thảo, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đã nêu bật những kết quả đạt được của giáo dục Đại học năm học 2024-2025 và những vấn đề còn khó khăn, hạn chế; đề xuất triển khai các nhiệm vụ trọng tâm năm học 2025-2026 với giáo dục đại học.
Trong những năm qua, các cơ sở giáo dục đại học đã chú trọng phát triển năng lực nghiên cứu, khẳng định vai trò chủ chốt trong mạng lưới tổ chức khoa học công nghệ quốc gia, số công bố khoa học có trong danh mục WoS/Scopus tăng dần, trong đó các cơ sở giáo dục đại học đóng góp khoảng 85%.
Nhờ những thành tích nghiên cứu, ngày càng có nhiều cơ sở giáo dục đại học Việt Nam lọt vào các bảng xếp hạng quốc tế có uy tín; nhiều công trình, sản phẩm nghiên cứu khoa học được chuyển giao, thương mại hóa, ứng dụng hiệu quả trong thực tiễn, đóng góp không nhỏ vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.
WoS vừa công bố bảng xếp hạng về thành tựu bài báo nghiên cứu trong nửa đầu năm 2025 của các cơ sở giáo dục đại học tại Việt Nam (SARAP Ranking 2025-0.5). Theo đó, top 10 cơ sở giáo dục đại học hàng đầu Việt Nam về thành tựu bài báo nghiên cứu trong nửa đầu năm 2025 đã có sự thay đổi bứt phá so với cùng kỳ nửa đầu năm 2024.
Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh với 850 bài báo nghiên cứu WoS, đóng góp 13,18% vào thành tựu của cả nước giữ vị trí thứ nhất, đứng thứ 2 là Đại học Quốc gia Hà Nội với 510 bài, chiếm 7,91% cả nước, Đại học Bách khoa Hà Nội ở vị trí thứ 3 với 373 bài, chiếm 5,79% cả nước.
Các trường còn lại trong top 10 gồm: Đại học Duy Tân, Trường đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Cần Thơ, Đại học Huế, Đại học Phenikaa, Trường Đại học Tôn Đức Thắng, Trường Đại học Văn Lang và Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.
Liên quan đến việc mở ngành đào tạo, riêng năm 2024 có 215 ngành đại học, 75 ngành thạc sĩ và 27 ngành tiến sĩ được mở theo cơ chế tự chủ. Đây là bước tiến quan trọng, tạo điều kiện để các trường nhanh chóng đáp ứng nhu cầu nhân lực trong các lĩnh vực công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn.
Bên cạnh những kết quả đạt được, giáo dục đại học cũng tồn tại một số khó khăn, thách thức. Cơ chế tài chính cho hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nói chung và trong cơ sở giáo dục đại học nói riêng vẫn còn nhiều vướng mắc trong khoán chi, đấu thầu, thanh quyết toán để khơi thông nguồn lực tài chính ngoài nhà nước cho hoạt động khoa học công nghệ. Hiện nay, chưa có nhiều doanh nghiệp quan tâm đầu tư, liên kết với cơ sở đào tạo trong việc nghiên cứu khoa học, phát triển và đổi mới công nghệ nên chưa có nhiều hoạt động chuyển giao về công nghệ.
Nhân lực khoa học công nghệ trong cơ sở đào tạo nhiều nhưng còn thiếu nhà khoa học đầu ngành một số lĩnh vực trọng điểm, nhà khoa học đạt trình độ quốc tế đủ năng lực giải quyết các vấn đề khoa học và công nghệ lớn, các dự án cấp quốc gia quan trọng; thiếu tổng công trình sư có khả năng chủ trì các dự án khoa học công nghệ quy mô lớn.
Định hướng nhiệm vụ trọng tâm năm học 2025-2026 với giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các cơ sở đào tạo sẽ tập trung triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; Nghị quyết 57- NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; huy động mọi nguồn lực để nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng đào tạo và nghiên cứu trong toàn hệ thống; chuẩn bị tốt các tiền đề cho giai đoạn phát triển mới của giáo dục đại học, thực hiện đột phá chiến lược về nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực, ngành trọng điểm.
Tại Hội nghị, đại diện các cơ sở đào tạo cũng đã trao đổi, thảo luận về việc phát triển đội ngũ giảng viên, thúc đẩy nghiên cứu khoa học và ứng dụng AI… để nâng cao chất lượng giáo dục đại học Việt Nam./.
