Vai trò của khoa học xã hội là tiếng nói của một lực lượng trí thức quan trọng, có trách nhiệm định hướng tư tưởng và đóng góp trực tiếp vào quá trình hoạch định chính sách.
Ngày 22/10, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Khoa học xã hội và nhân văn ở Việt Nam: Thực trạng, định hướng và giải pháp phát triển trong kỷ nguyên mới của đất nước” nhằm đánh giá tình hình, chỉ ra những hạn chế và đề xuất giải pháp phát triển lĩnh vực khoa học xã hội trong giai đoạn mới. Sự kiện thu hút đông đảo các nhà khoa học hàng đầu trong lĩnh vực khoa học xã hội tham dự.
Phát biểu khai mạc, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, đội ngũ làm công tác khoa học xã hội đều có chung mục tiêu đó là tìm ra cơ chế, chính sách và phương pháp hiệu quả để khoa học xã hội phát triển mạnh mẽ, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, vẫn còn nhiều hạn chế cả khách quan lẫn chủ quan, xuất phát từ năng lực nghiên cứu, điều kiện triển khai và cơ chế phối hợp. Vì vậy, hội thảo lần này là dịp để các nhà khoa học trao đổi thẳng thắn, nhìn nhận khách quan, đề xuất giải pháp thực tiễn và khả thi hơn.
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi cho biết, từ tháng 4 đến nay, Viện đã phối hợp cùng các chuyên gia tổ chức nhiều hội thảo chuyên đề, góp phần hoàn thiện nội dung đề án tổng thể về phát triển khoa học xã hội và nhân văn. Đến nay, đề án đã được phê duyệt và đang trong giai đoạn tổng hợp, hoàn thiện báo cáo kết quả; hội thảo lần này mang tính chất tổng kết bước đầu, làm rõ những nội dung trọng tâm và phương hướng triển khai thời gian tới.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Minh, Viện trưởng Viện Dân tộc học và Tôn giáo học cho rằng, các nhà khoa học xã hội Việt Nam là những người có năng lực, tâm huyết và uy tín. Tuy nhiên, so với các lĩnh vực khác, khoa học xã hội và nhân văn vẫn chưa được đầu tư tương xứng; cơ chế chính sách còn bất cập; mức đầu tư cho nghiên cứu chuyên sâu còn thấp; cơ sở dữ liệu và hạ tầng phục vụ nghiên cứu còn yếu, phân tán, thiếu kết nối. Do đó, cần xem đầu tư cho khoa học là đầu tư cho phát triển; đồng thời sớm có chính sách hợp lý để thu hút và trọng dụng nhân tài. Việc xây dựng môi trường học thuật tự do, khuyến khích phản biện, sáng tạo cũng là yếu tố then chốt để thúc đẩy khoa học xã hội phát triển, tạo động lực cho các nhà nghiên cứu.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tài Đông, Viện trưởng Viện Triết học, thay mặt nhóm biên tập, trình bày các nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển khoa học xã hội, góp phần xây dựng và phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Phó Giáo sư Nguyễn Tài Đông cho rằng, muốn khoa học xã hội thực sự trở thành động lực phát triển, trước hết cần tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất của Đảng và Nhà nước, qua đó khẳng định vai trò của khoa học xã hội là tiếng nói của một lực lượng trí thức quan trọng, có trách nhiệm định hướng tư tưởng và đóng góp trực tiếp vào quá trình hoạch định chính sách.
Song song với đó, phải nâng cao chất lượng và hiệu quả nghiên cứu, tập trung nguồn lực cho những vấn đề trọng điểm, tránh tình trạng dàn trải, manh mún. Các hướng nghiên cứu lớn cần ưu tiên là kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, con người, chủ quyền quốc gia, quan hệ quốc tế và phát triển bền vững.
Trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc đổi mới phương pháp nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại là yêu cầu tất yếu; tầm quan trọng của việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phân tích, dự báo, phản biện và hoạch định chính sách, đồng thời khuyến khích tư duy sáng tạo, đặt câu hỏi mới và thử nghiệm những hướng tiếp cận mang tính mở.
Một nội dung quan trọng khác là đổi mới cơ chế quản lý và phát triển nguồn nhân lực. Theo Phó Giáo sư Nguyễn Tài Đông, cần tạo điều kiện để các nhà khoa học tập trung nghiên cứu, giảm bớt các thủ tục hành chính; khuyến khích công bố quốc tế và hợp tác học thuật; đồng thời chú trọng đào tạo thế hệ trẻ có năng lực và tâm huyết, đặc biệt ở các ngành đặc thù như khảo cổ học, ngôn ngữ học, dân tộc học.
Để nghiên cứu được tiến hành bài bản và có chiều sâu, cần đề xuất xây dựng hạ tầng và cơ sở dữ liệu hiện đại cho khoa học xã hội, hình thành các kho dữ liệu mở, đồng bộ, giúp kết nối và chia sẻ thông tin giữa các viện, trường, tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tài Đông cho rằng, trong giai đoạn hiện nay, việc thúc đẩy hợp tác quốc tế và hoàn thiện chính sách đãi ngộ đối với đội ngũ trí thức khoa học xã hội là hết sức cần thiết. Qua đó mở rộng các chương trình hợp tác, tổ chức diễn đàn học thuật quốc tế, đồng thời có cơ chế tôn vinh, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, quyền sở hữu trí tuệ và tự do học thuật của nhà khoa học.
Các đại biểu thống nhất, khoa học xã hội và nhân văn có vai trò đặc biệt trong sự phát triển đất nước. Việc nâng cao chất lượng nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế quản lý, đầu tư hạ tầng, thúc đẩy hợp tác quốc tế và xây dựng đội ngũ trí thức vững mạnh sẽ là những yếu tố then chốt để khoa học xã hội Việt Nam phát triển bền vững trong thời kỳ mới./.
