Công việc nuôi dơi lấy phân không chỉ giúp mang lại kinh tế mà còn góp phần bảo vệ loài dơi muỗi, đồng nghĩa với việc bảo tồn động vật hoang dã, giữ gìn sự đa dạng sinh học trong tự nhiên.
Đến một số địa phương của tỉnh Đồng Tháp, nhiều người ấn tượng, tò mò về những chòi “cao cẳng” dựng lên giữa vườn cây ăn quả, đồng ruộng; đó là những chòi nuôi dơi để lấy phân. Phân dơi còn được gọi là “dạ minh sa”. Nghề nuôi dơi lấy phân giúp nhiều người có thêm nguồn thu nhập ổn định, phát triển kinh tế gia đình; đồng thời, góp phần bảo vệ động vật hoang dã.
Gia đình bà Nguyễn Thị Ngọc Nguyệt (xã Mỹ Đông, huyện Tháp Mười) có thâm niên hơn 40 năm trong nghề nuôi dơi để lấy phân. Chòi dơi cao từ 7 - 10 m, có từ 6 - 8 cây cột vững chắc, được treo nhiều tàu lá thốt nốt làm nơi trú ẩn cho dơi. Ban đầu, cột chòi làm bằng thân cây gòn, cây tràm, rồi dần dần thay bằng cột bê tông kiên cố.
Theo bà Nguyệt, mùa nước nổi năm 1978, cuộc sống rất khó khăn, thường xuyên đói kém. Mẹ của bà Nguyệt (bà Tư Hết) phải lên Châu Đốc (tỉnh An Giang) làm thuê kiếm sống. Trong thời gian làm thuê ở khu vực biên giới, mẹ của bà biết đến nghề nuôi dơi, lấy phân để bán. Dành dụm được ít tiền, năm 1979, bà Tư Hết về xã Mỹ Đông, mua lá cây thốt nốt, vài cây gòn... để xây dựng chòi dụ dơi về trú ngụ. Không lâu sau, đàn dơi kéo về ở ngày càng nhiều. Cứ sáng sớm, bà mang phân dơi ra phơi khô rồi đem đi bán cho nhà vườn quanh vùng.
Lúc trước, dơi về trú ngụ nhiều, chỉ có 3 chòi mà mỗi ngày thu 6 - 7 giạ phân (một giạ nặng 6 kg) mang lại nguồn thu nhập khá giúp cuộc sống gia đình bà Nguyệt ổn định. Thời điểm những năm đầu đất nước đổi mới, kinh tế gia đình rất khó khăn. Lúc đó, gia đình bà không có đất canh tác nhưng nhờ nghề nuôi dơi lấy phân, ba chị em bà có cuộc sống khá giả. Từ hiệu quả kinh tế mang lại, nhiều chòi dẫn dụ dơi được xây dựng thêm và nghề này được duy trì suốt hơn 40 năm qua.
Anh Nguyễn Thiện Nhân (xã Phương Thịnh, huyện Cao Lãnh) cho biết, qua mạng xã hội, anh biết về mô hình nuôi dơi lấy phân. Sau khi tìm hiểu và nhận thấy có hiệu quả kinh tế, anh đầu tư xây dựng một chòi nuôi dơi. Mỗi sáng, anh đều đi thu gom phân dơi rồi mang đi phơi khô, bán cho khách hàng, chủ yếu dùng để bón cho cây sầu riêng và hoa kiểng với giá từ 70.000 - 90.000 đồng/kg. Chòi nuôi dơi mang về cho anh thu nhập khoảng 200.000 đồng/ngày, có thêm chi phí trang trải cuộc sống.
Thay vì bón phân hóa học, hơn 5 năm nay, ông Nguyễn Thanh Sơn ở huyện Lai Vung chuyển sang dùng phân dơi bón cho vườn lan của mình. Ông Sơn đánh giá, phân dơi là phân hữu cơ giàu dinh dưỡng. Khi bón phân dơi, cây lan phát triển rất tốt, duy trì xanh tươi lâu và hoa có màu sắc đẹp. Dù giá có cao hơn phân hóa học nhưng ông vẫn chọn phân dơi bón cho vườn lan.
Theo người nuôi dơi, hiện nay, chi phí đầu tư xây dựng một chòi nuôi dơi ít nhất cũng trên 10 triệu đồng, chưa kể lá thốt nốt phải thay thường xuyên. Lá thốt nốt được mua ở tỉnh An Giang với giá hơn 10.000 đồng/tàu. Lá mua về phải rửa sạch, phơi khô, đục lỗ rồi thuê người treo lên chòi... Trung bình mỗi chòi dơi treo 400 - 500 tàu lá thốt nốt.
Loài dơi được người dân nuôi thời gian qua là dơi muỗi. Đây là loài động vật hoang dã, thường chỉ ăn côn trùng (muỗi, bướm, rầy…) và không phá hại cây trái của nhà nông. Dơi muỗi hoạt động, tìm thức ăn chủ yếu vào ban đêm, còn ban ngày chúng tìm nơi yên tĩnh để trú ngụ. Hiện nay, số lượng dơi về trú ngụ giảm cùng với tình trạng dơi bị bắt trộm nên khối lượng phân cũng giảm theo, thu hoạch mỗi chòi dơi trung bình còn khoảng 1 - 2 kg/ngày. Những khi chòi mới thay lá thốt nốt hay bị rắn tấn công, dơi không về ở sẽ bị mất nguồn thu. Vì vậy, mỗi chân cột chòi dơi đều được bao bọc bởi lưới hay một đoạn ống nhựa để tránh rắn bò lên tấn công đàn dơi.
Theo bác sĩ Nguyễn Hữu Trai, Phó Chủ nhiệm Phòng chẩn trị y học cổ truyền tại Khu di tích Nguyễn Sinh Sắc (thuộc Hội Chữ thập đỏ tỉnh Đồng Tháp), “dạ minh sa” là vị thuốc có vị cay, tính hàn, không có độc; có tác dụng điều trị chứng mắt khô, mờ mắt, giúp sáng mắt; điều trị bệnh động kinh, viêm tai giữa... Ngoài là một vị thuốc chữa bệnh, “dạ minh sa” còn dùng làm phân bón rất tốt cho cây ăn quả, hoa kiểng.
Hội Nông dân tỉnh Đồng Tháp cho biết, phân dơi là phân hữu cơ rất giàu dinh dưỡng, nhiều người chọn mua phân dơi bón cho cây ăn quả; trong đó, có loài cây “khó tính” là sầu riêng. Phân dơi có giá bán khá hấp dẫn và cao hơn phân hóa học, tuy nhiên do là loài động vật hoang dã nên không phải ai cũng thành công khi thực hiện mô hình xây dựng chòi dẫn dụ dơi về ở để lấy phân.
Người dân tốn công sức, chi phí xây dựng những chòi dơi để chúng có nơi trú ngụ và được đền ơn bằng những hạt “dạ minh sa”. Công việc nuôi dơi lấy phân không chỉ giúp mang lại kinh tế mà còn góp phần bảo vệ loài dơi muỗi, đồng nghĩa với việc bảo tồn động vật hoang dã, giữ gìn sự đa dạng sinh học trong tự nhiên./.
