Việt Nam xác định trí tuệ nhân tạo (AI) là công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia
Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như AI; phát triển mạnh mẽ ứng dụng AI dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.
Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo đang được các đại biểu Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, Luật Trí tuệ nhân tạo khi được thông qua sẽ góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn.
* Kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi
Luật Trí tuệ nhân tạo đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là trí tuệ nhân tạo (AI) phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát trí tuệ nhân tạo ở những quyết định trọng yếu; trí tuệ nhân tạo phải minh bạch, trách nhiệm và an toàn. Luật Trí tuệ nhân tạo quản lý hệ thống trí tuệ nhân tạo theo mức độ rủi ro, khuyến khích phát triển trí tuệ nhân tạo trong nước và tự chủ về trí tuệ nhân tạo, lấy trí tuệ nhân tạo làm động lực tăng trưởng nhanh, bền vững và bảo đảm chủ quyền số quốc gia.
Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo bao gồm 8 chương, 36 điều nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số. Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo đảm bảo thể chế hóa các chủ trương, định hướng đã được xác định trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước. Luật Trí tuệ nhân tạo là luật khung, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển của công nghệ. Luật quy định một cách có hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam.
Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, nội dung Luật Trí tuệ nhân tạo kế thừa và bãi bỏ các quy định về trí tuệ nhân tạo tại Luật Công nghiệp công nghệ số 71/2025/QH15; bổ sung các "khoảng trống" pháp lý để hoàn thiện pháp luật về trí tuệ nhân tạo. Cùng với đó, tham khảo có chọn lọc pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn về xu hướng phát triển trí tuệ nhân tạo của một số quốc gia phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Luật Trí tuệ nhân tạo cũng quy định về thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo; quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân có liên quan và quản lý nhà nước đối với các hoạt động trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam. Đối tượng áp dụng của Luật Trí tuệ nhân tạo là cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài có hoạt động phát triển, cung cấp, triển khai, sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam hoặc có hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra kết quả được sử dụng tại Việt Nam.
Theo ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Luật Trí tuệ nhân tạo là đạo luật có ý nghĩa chiến lược trong thời đại số, khi AI đã trở thành công nghệ đột phá của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Việt Nam xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, giữ vai trò then chốt trong chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm, đòi hỏi một hành lang pháp lý đủ linh hoạt và cập nhật. "Luật phải vừa bảo đảm quản lý chặt chẽ, vừa tạo không gian để công nghệ phát triển vì lợi ích con người", ông Trần Văn Khải nhận định. Đặc biệt, ông Trần Văn Khải cho rằng, cần sớm có cơ chế quản lý AI tạo sinh, xác định bản quyền và trách nhiệm pháp lý đối với nội dung do AI tạo ra; có chính sách cụ thể nhằm khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam nghiên cứu, sản xuất và thương mại hóa sản phẩm AI make in Vietnam.
* Mở không gian đủ rộng để AI phát triển
Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo hướng tới cách tiếp cận cân bằng, đó là tạo hành lang pháp lý an toàn, quản lý rủi ro cốt lõi, đồng thời mở không gian đủ rộng để AI phát triển mà không bị bó buộc. Song song với xây dựng Luật, Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ triển khai chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái AI quốc gia bao gồm hạ tầng dữ liệu - tính toán, đào tạo nhân lực, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ ứng dụng AI... Mục tiêu cuối cùng là xây dựng được một đạo luật thực tiễn, khả thi, vừa quản lý được rủi ro, vừa thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển AI Việt Nam, góp phần đưa công nghệ phục vụ con người và phát triển bền vững.
Góp ý cụ thể cho dự thảo luật, bà Trần Vũ Hà Minh đề xuất làm rõ trách nhiệm của nhà phát triển trong chuỗi cung ứng AI, thay vì chỉ quy định đối với nhà cung cấp hoặc nhập khẩu; cho phép đánh giá bởi bên thứ ba được công nhận trong nước hoặc quốc tế.
Dự thảo luật cũng cần định nghĩa rõ “hồ sơ kỹ thuật” và lộ trình chuyển tiếp hợp lý cho hệ thống đã triển khai trước khi luật có hiệu lực; xây dựng cơ chế tiền thị trường gọn nhẹ, tránh cấp phép cứng gây cản trở đổi mới...
Đánh giá về ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam, bà Trần Vũ Hà Minh, Cố vấn trưởng về Trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm của FPT Software nhận định, AI Việt Nam đang phát triển nhanh nhưng chưa đồng bộ. Việc triển khai còn nhiều khó khăn do thiếu nhân lực chuyên sâu về kỹ thuật, pháp lý và đạo đức công nghệ. Việt Nam đang ở giai đoạn khởi đầu, nên có cơ hội vàng để xây dựng hệ thống AI tuân thủ các chuẩn mực cao ngay từ đầu. Hiện, có gần 170.000 doanh nghiệp Việt Nam ứng dụng AI, chiếm khoảng 18% tổng số doanh nghiệp và thị trường chatbot được dự báo tăng gấp 6 lần trong 10 năm tới. Vì vậy, Nhà nước cần ban hành hướng dẫn cụ thể về triển khai AI có trách nhiệm, trước hết là với các công cụ phổ biến như chatbot và trợ lý ảo.
Đánh giá chung về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, ông Trần Văn Trí, Giám đốc LuatVietnam.vn cho rằng, dự thảo luật đã bao quát đầy đủ các nội dung về nghiên cứu, phát triển, cung cấp và sử dụng AI, đồng thời thể hiện rõ nguyên tắc con người kiểm soát AI. Từ thực tiễn triển khai hệ thống “AI Luật”, ông Trần Văn Trí cho rằng, cần có quy định rõ ranh giới quyền sở hữu trí tuệ giữa nhà phát triển, nhà cung cấp và nhà triển khai; có hướng dẫn cụ thể về gắn nhãn sản phẩm AI, bảo đảm minh bạch và khả năng kiểm chứng. Linh hoạt trong cơ chế tiền kiểm, tránh làm chậm tiến độ ra mắt sản phẩm. Bổ sung quy định dẫn nguồn dữ liệu học của AI, để minh bạch nguồn tri thức và tránh vi phạm bản quyền./.
