Các Viện nghiên cứu cần xây dựng khung quản trị dữ liệu rõ ràng, đào tạo đội ngũ am hiểu công nghệ và đạo đức AI.
Ngày 11/11, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp với Văn phòng UNESCO tại Việt Nam tổ chức Hội thảo “Nâng cao năng lực ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong khoa học xã hội” nhằm hỗ trợ các nhà nghiên cứu, giảng viên, cán bộ khoa học cập nhật kiến thức, kỹ năng về công nghệ số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong nghiên cứu khoa học xã hội.
Sự kiện diễn ra trong hai ngày (11-12/11), thu hút đông đảo các chuyên gia, nhà khoa học, giảng viên, cán bộ nghiên cứu đến từ các viện, trường đại học, tổ chức quốc tế và các cơ quan nghiên cứu chính sách.
Tiến sĩ Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cho biết việc tổ chức chương trình này là bước tiếp nối trong chuỗi hợp tác giữa Viện Hàn lâm và Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, nhằm nâng cao năng lực số cho đội ngũ cán bộ nghiên cứu, từng bước xây dựng Viện trở thành cơ quan nghiên cứu hàng đầu khu vực. Quá trình chuyển đổi số tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam hiện còn đối mặt với nhiều khó khăn, từ hạn chế về nguồn lực, năng lực đội ngũ đến tư duy và nhận thức. Viện mới ở giai đoạn đầu của việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, quy mô thử nghiệm còn nhỏ so với nhu cầu thực tế. Ngoài ra, văn hóa tổ chức và tinh thần hợp tác nội bộ cũng là rào cản, khi các đơn vị chưa hình thành thói quen chia sẻ dữ liệu và làm việc nhóm, đây là yếu tố quan trọng để chuyển đổi số đạt hiệu quả.
Theo Tiến sĩ Đặng Xuân Thanh, chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo là một cuộc cách mạng, song để thành công, trước hết phải bắt đầu từ đổi mới tư duy. Mỗi cán bộ, nhà khoa học cần chủ động tiếp cận công nghệ mới, sẵn sàng thay đổi phương pháp nghiên cứu và quản lý, coi đây là điều kiện cần thiết để thích ứng với thời đại số. Thông qua chương trình này, đội ngũ cán bộ, viên chức của Viện sẽ nâng cao nhận thức, kỹ năng và quyết tâm hành động, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số, giúp Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ động tham gia vào cuộc đua trí tuệ nhân tạo toàn cầu, từng bước bắt kịp xu thế phát triển của thế giới.
Theo Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, ông Johnathan Baker, trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi mọi lĩnh vực của đời sống, mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về đạo đức, quyền riêng tư và bất bình đẳng. Hiểu biết về AI không chỉ dành cho kỹ sư hay nhà khoa học máy tính, mà là năng lực cốt lõi của mọi nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý và hoạch định chính sách.
Khuyến nghị của UNESCO về đạo đức trí tuệ nhân tạo là khuôn khổ chuẩn mực toàn cầu đầu tiên bảo đảm phát triển AI lấy con người làm trung tâm, minh bạch và có trách nhiệm. Hội thảo này được tổ chức đúng thời điểm, giúp các nhà nghiên cứu và cán bộ khoa học xã hội Việt Nam nâng cao năng lực ứng dụng AI một cách có trách nhiệm, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi số gắn với các giá trị đạo đức và phát triển bền vững.
Tiến sĩ Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS) cho rằng, dữ liệu và trí tuệ nhân tạo đang trở thành công cụ thiết yếu trong nghiên cứu khoa học xã hội, mở ra cơ hội lớn cho việc phân tích, dự báo và hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng. Xu hướng ứng dụng công nghệ dữ liệu và AI giúp cải thiện độ chính xác, nâng cao chất lượng nghiên cứu, rút ngắn thời gian xử lý và cung cấp thông tin theo thời gian thực, qua đó hỗ trợ cơ quan quản lý và các nhà hoạch định chính sách ra quyết định hiệu quả hơn.
Do đó, để ứng dụng AI hiệu quả, các tổ chức nghiên cứu cần xây dựng hạ tầng dữ liệu, quy trình quản trị và chính sách rõ ràng, đồng thời tăng cường đào tạo kỹ năng sử dụng AI cho đội ngũ cán bộ. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong khoa học xã hội phải gắn liền với nguyên tắc đạo đức, bảo mật dữ liệu và minh bạch thông tin, hướng tới mục tiêu phục vụ con người và phát triển bền vững.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Châm, chuyên gia UNESCO, Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, khuyến nghị của UNESCO về đạo đức trí tuệ nhân tạo là công cụ tiêu chuẩn toàn cầu đầu tiên nhằm bảo đảm AI được phát triển và ứng dụng theo cách tôn trọng nhân quyền, thúc đẩy phẩm giá con người và hướng tới phát triển bền vững. Trong nghiên cứu khoa học xã hội, việc ứng dụng AI cần gắn liền với các nguyên tắc đạo đức cơ bản như minh bạch, công bằng, trách nhiệm và an toàn dữ liệu. Thách thức lớn hiện nay là làm sao để các nhà khoa học sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, chứ không thay thế vai trò con người trong phân tích và ra quyết định.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Châm đề xuất, các tổ chức khoa học cần xây dựng bộ quy tắc ứng xử về sử dụng AI trong nghiên cứu; tăng cường đào tạo về đạo đức và nhận thức kỹ thuật số; đồng thời thiết lập cơ chế giám sát đa bên nhằm bảo đảm tính minh bạch, giải trình và khả năng kiểm chứng của kết quả nghiên cứu, qua đó phát huy giá trị nhân văn và trách nhiệm xã hội của trí tuệ nhân tạo.
Các đại biểu cho rằng, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong nghiên cứu khoa học xã hội cần gắn liền với các nguyên tắc đạo đức, bảo mật và trách nhiệm xã hội. AI mang lại cơ hội lớn trong phân tích, dự báo và hoạch định chính sách, song cũng đặt ra yêu cầu về tính minh bạch, an toàn dữ liệu và giám sát của con người trong toàn bộ quá trình nghiên cứu.
Nhiều ý kiến nhấn mạnh, các viện nghiên cứu cần xây dựng khung quản trị dữ liệu rõ ràng, đào tạo đội ngũ am hiểu công nghệ và đạo đức AI, đồng thời phát triển các công cụ, mô hình phù hợp với đặc thù của khoa học xã hội. AI phải được sử dụng như công cụ hỗ trợ, không thay thế vai trò sáng tạo, phản biện và trách nhiệm của nhà nghiên cứu, qua đó hướng tới nền khoa học xã hội nhân văn, minh bạch và phục vụ phát triển bền vững./.
