Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam được sửa đổi, bố sung theo hướng bảo đảm tính chủ động, sáng tạo (độc lập tương đối) của các tổ chức chính trị - xã hội.

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Hoàng Công Thủy

Ảnh: MTTQ

Theo chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam sẽ được Quốc hội thảo luận, cho ý kiến vào chiều 13/6.

Dự án Luật gồm 5 điều, tập trung vào một số điều liên quan trực tiếp đến vị trí, vai trò, chức năng, quyền hạn và trách nhiệm, tổ chức bộ máy và nguyên tắc tổ chức, hoạt động của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các Hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ

Đối với quy định về vị trí, vai trò của MTTQ Việt Nam (Điều 1), dự án Luật bổ sung quy định MTTQ Việt Nam là bộ phận của hệ thống chính trị của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam để bảo đảm phù hợp với sửa đổi, bổ sung các nội dung sửa đổi Hiến pháp 2013; là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân dân, tập hợp phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; phát huy quyền làm chủ của nhân dân; hiệp thương, phối hợp và thống nhất hành động của các giai cấp, tầng lớp xã hội, của toàn thể nhân dân ở trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài theo các văn bản của Đảng và Hiến pháp năm 2013.

Quy định này được kế thừa phần lớn quy định còn giữ nguyên giá trị; chỉ bổ sung một số nội dung đã được ghi nhận trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII và các kết luận, chỉ thị của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương Đảng và nhất là cập nhật theo các nội dung được sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 9 Hiến pháp năm 2013 tại dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013.

Liên quan đến sửa đổi, bổ sung, sửa đổi vai trò của các tổ chức thành viên (Điều 5), để bảo đảm nguyên tắc các tổ chức chính trị - xã hội, các Hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ về trực thuộc MTTQ Việt Nam có 30 hội (sau sắp xếp lại còn 20 hội đều là thành viên của Mặt trận), dự án Luật bổ sung việc ghi nhận các tổ chức thành viên của MTTQ theo hướng: Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, các hội được Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ là các tổ chức thành viên trực thuộc MTTQ Việt Nam, được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Ủy ban MTTQ Việt Nam.

Quyền và trách nhiệm của các tổ chức thành viên của MTTQ Việt Nam quy định tại Luật này và Điều lệ MTTQ Việt Nam. Cụ thể, Điều 5 của Luật MTTQ Việt Nam quy định các thành viên của Mặt trận là các tổ chức và cá nhân quy định tại Điều 1 của Luật và tại Điều lệ MTTQ Việt Nam, đồng thời tại dự án Luật đã bổ sung khoản 2 vào Điều 5 để quy định rõ các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ trực thuộc MTTQ Việt Nam phù hợp với nội dung sửa đổi, bổ sung tại khoản 2 Điều 9 Hiến pháp năm 2013 và theo chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các Hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ.

Việc bổ sung cụm từ "trực thuộc" tại dự án Luật là để bảo đảm cụ thể hóa và phù hợp với quy định được sửa đổi, bổ sung tại khoản 2 Điều 9 Hiến pháp năm 2013. Trong quá trình đề xuất sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã có các Báo cáo tiếp thu, giải trình rất cụ thể, đồng thời đã thể hiện nội dung làm rõ, giải trình cụ thể vấn đề đại biểu nêu tại Báo cáo giải trình, tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ quan thẩm tra của Quốc hội tại Phiên họp thứ 44 về dự án Luật (gửi kèm hồ sơ Luật trình Quốc hội). Hiện nay, dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 lấy ý kiến nhân dân đã nhận được sự tán thành rất cao đối với nội dung sửa đổi này. Đồng thời, Kết luận số 12/UBDTSĐHP ngày 24/5/2025 của Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 tại Phiên họp toàn thể lần thứ 2 đã thống nhất nội dung quy định "các tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc MTTQ Việt Nam tại khoản 2 Điều 9". Đoàn Chủ tịch sẽ theo sát quá trình Quốc hội thảo luận, thông qua dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013 đối với nội dung sửa đổi, bổ sung Điều 9, Điều 10 để chỉnh lý nội dung này cho thống nhất, phù hợp với Hiến pháp.

Làm rõ hơn quy định "trực thuộc", bảo đảm tính chủ động, sáng tạo (độc lập tương đối) của các tổ chức chính trị - xã hội, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Hoàng Công Thủy cho biết, việc sửa đổi căn cứ vào 5 nội dung.

Thứ nhất, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 245-QĐ/TW ngày 24/01/2025, thành lập Đảng bộ MTTQ, các đoàn thể Trung ương; Quyết định số 251-QĐ/TW ngày 24/01/2025 về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Đảng ủy MTTQ, các Đoàn thể Trung ương, trong đó quy định rõ: có chức năng lãnh đạo, chỉ đạo Ủy ban Trung ương, Đoàn Chủ tịch, Ban Thường trực UBTƯ MTTQ Việt Nam, các tổ chức Đảng trực thuộc theo quy định của điều lệ Đảng và các quy định, hướng dẫn của Trung ương; lãnh đạo Đảng bộ thực hiện đúng đường lối, chủ trương của Đảng; chính sách pháp luật của Nhà nước, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ.

Thứ hai, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/02/2025 "Nghiên cứu định hướng tiếp tục sắp xếp lại các tổ chức chính trị - xã hội, Hội quần chúng do Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ về trực thuộc Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam (đồng bộ với cơ cấu tổ chức đảng hiện nay) và đề xuất chủ trương sử đổi, bổ sung các quy định pháp luật, quy định của Đảng có liên; Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/02/2025 "Xây dựng Đề án sắp xếp, tinh gọn các cơ quan MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng ở trung ương do Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ (cấp Trung ương, cấp tỉnh và cấp xã) sau khi sáp nhập, hợp nhất".

Thứ ba, tại Đề án sắp xếp, tinh gọn cơ quan MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ (đối với cấp Trung ương, cấp tỉnh và cấp xã) đã được Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII thông qua tại Nghị quyết số 60-NQ/TW, ngày 12/4/2025. Theo đó các cơ quan tham mưu, giúp việc ở Trung ương theo các quyết định của Bộ Chính trị số 211-QĐ/TW, Quyết định số 212-QĐ/TW, Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 220-QĐ/TW, Quyết định số 221-QĐ/TƯ và Quyết định số 222-QQĐ/TW ngày 28/12/2024 được tổ chức và hoạt động thống nhất trong MTTQ Việt Nam; do Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam chủ trì hiệp thương, phối hợp thống nhất hành động và giữ vai trò lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện về định hướng hoạt động, quản lý bộ máy giúp việc, biên chế, công tác cán bộ, quản lý tài sản, tài chính và chịu trách nhiệm trước cấp có thẩm quyền về toàn bộ hoạt động của MTTQ Việt Nam.

Thứ tư, để phát huy tính chủ động, sáng tạo (tính độc lập tương đối) của các tổ chức chính trị - xã hội (Công đoàn, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Cựu chiến binh) hoạt động theo Điều lệ của mỗi tổ chức; có cơ quan lãnh đạo (Ban Chấp hành, Đoàn Chủ tịch, Ban Thường vụ, Ban Bí thư), các chức danh lãnh đạo (Chủ tịch, Phó Chủ tịch hoặc Bí thư thứ nhất, Bí thư); có con dấu, tài khoản riêng, đảm bảo nguyên tắc các tổ chức chính trị - xã hội hoạt động trực thuộc MTTQ Việt Nam đồng thời phát huy tính chủ động, sáng tạo của mỗi tổ chức (mang tính độc lập tương đối). Các tổ chức chính trị - xã hội ở Trung ương có trách nhiệm hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, nghiệp vụ công tác đối với các tổ chức chính trị - xã hội ở địa phương.

Thứ năm, việc giải quyết mối quan hệ "trực thuộc" và phát huy tính "chủ động, sáng tạo" của mỗi thành viên sẽ được điều chỉnh cụ thể trong các văn bản của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của cơ quan Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam; về cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh, cấp xã (thay thế Quy định số 212-QĐ/TW của Ban Bí thư); về quy chế tổ chức và hoạt động của hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ ở trung ương (thay thế Quyết định số 118-QĐ/TW của Ban Bí thư). Cùng với đó, Điều lệ MTTQ Việt Nam và điều lệ của các tổ chức cũng sẽ được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung bảo đảm phù hợp với mô hình tổ chức của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ sau sắp xếp.

Căn cứ các cơ sở chính trị nêu trên, việc bổ sung quy định tại khoản 2, Điều 9 Hiến pháp năm 2013 và tại khoản 2, Điều 5 Luật MTTQ Việt Nam là hoàn toàn phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, về tổ chức bộ máy và hoạt động của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các Hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ sau sắp xếp, tinh gọn trong thời gian tới - Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Hoàng Công Thủy nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, để phù hợp và đồng bộ với việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp cơ sở, không tổ chức cấp huyện), thống nhất với quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sau sửa đổi), về tổ chức của MTTQ Việt Nam (Điều 6), dự án Luật sửa đổi quy định tại khoản 3 theo hướng bỏ quy định: "Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh", tổ chức MTTQ Việt Nam ở cấp tỉnh, cấp xã; sửa đổi, bổ sung quy định MTTQ Việt Nam tại điểm b, khoản 3 và khoản 4 như sau: b) Ở địa phương có Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh); có Ủy ban MTTQ Việt Nam xã, phường, đặc khu tại hải đảo (sau đây gọi chung là cấp xã). Ở mỗi cấp có Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam. Việc thành lập Ủy ban MTTQ Việt Nam ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định. Tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn các cơ quan của MTTQ Việt Nam do Điều lệ MTTQ Việt Nam quy định. Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã thành lập Ban công tác Mặt trận ở thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố, khối phố, khóm và tiểu khu (sau đây gọi chung là khu dân cư). Tổ chức và hoạt động của Ban công tác Mặt trận do Điều lệ MTTQ Việt Nam quy định". Ở mỗi cấp có Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam. Việc thành lập Ủy ban MTTQ Việt Nam ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định. Tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn các cơ quan của MTTQ Việt Nam do Điều lệ MTTQ Việt Nam quy định. Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã thành lập Ban công tác Mặt trận ở thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố, khối phố, khóm và tiểu khu (sau đây gọi chung là khu dân cư). Tổ chức và hoạt động của Ban công tác Mặt trận do Điều lệ MTTQ Việt Nam quy định".

Ngoài ra, dự án Luật cũng sửa đổi, bổ sung các nội dung về về quyền, trách nhiệm của MTTQ Việt Nam (Điều 3); về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của MTTQ Việt Nam (Điều 4); về công tác Người Việt Nam ở nước ngoài (Điều 10); về thẩm quyền chủ trì tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND (khoản 2, Điều 16); về cử bào chữa viên nhân dân (Điều 18); về một số quy định trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội (khoản 1 Điều 5; khoản 1 Điều 25; khoản 3 Điều 26 và khoản 1 Điều 32; khoản 3 Điều 33); về quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức chủ trì soạn thảo dự thảo văn bản được phản biện (Điều 36).../.