Trong đời sống văn hóa của đồng bào Mông, trang phục không chỉ là nhu cầu mặc hằng ngày mà còn là một thành tố văn hóa quan trọng, được nhiều thế hệ gìn giữ, trao truyền như phần hồn cốt của dân tộc.
Trong dòng chảy hội nhập, sắc màu truyền thống trên những bộ váy Mông vẫn rực rỡ hiện diện trong đời sống thường nhật và trong những lễ hội, Tết đến Xuân về.
Đó là minh chứng cho sự bền bỉ của giá trị văn hóa được gìn giữ qua nhiều thế hệ, khẳng định niềm tự hào và ý thức bảo tồn bản sắc dân tộc của đồng bào Mông - nơi miền sơn cước Điện Biên. Mỗi hoa văn, đường kim mũi chỉ đều gửi gắm tình yêu quê hương, sự gắn bó với cội nguồn và khát vọng về một cuộc sống tươi đẹp.
Đồng bào Mông là một trong 3 dân tộc chiếm phần lớn dân số tỉnh Điện Biên. Trong đời sống văn hóa của đồng bào, trang phục không chỉ là nhu cầu mặc hằng ngày mà còn là một thành tố văn hóa quan trọng, được nhiều thế hệ gìn giữ, trao truyền như phần hồn cốt của dân tộc.
Ngày nay, trong nhiều bản làng người Mông, váy áo truyền thống vẫn được giữ gìn nguyên vẹn nhờ sự trao truyền từ mẹ sang con, từ bà sang cháu.
Sau vụ thu hoạch lúa mùa và vụ ngô trên nương, nhiều thôn bản người Mông bước vào mùa nông nhàn. Đây cũng là lúc người đàn ông mải mê chế tác khèn, luyện những điệu khèn để chờ mùa Xuân đến cùng bạn bè biểu diễn. Đối với phụ nữ, khoảng thời gian này lại gắn liền với công việc hoàn thiện những bộ váy áo mới để diện trong dịp Tết. Hình ảnh chị em bên hiên nhà tỉ mỉ thêu từng đường kim, mũi chỉ, chuẩn bị cho mùa Xuân thêm rực rỡ đã trở thành nét đẹp quen thuộc trong bản làng.
Làm trang phục là công việc quanh năm. Tuy nhiên vào những tháng cuối năm, phụ nữ Mông tập trung hoàn thiện váy áo để kịp đón Xuân. Công việc này đã được truyền dạy từ rất sớm. Người Mông từ 5 - 6 tuổi đã theo mẹ, bà học làm váy áo. Đến 11 - 12 tuổi, con gái có thể tự thêu cho mình, cho mẹ và các chị em; đi làm đồng cũng mang theo, tranh thủ lúc nghỉ ngồi thêu. Việc này đã trở thành thói quen trong đời sống, chị Hồ Thị Sầu (xã Na Sang) cho biết
Theo chị Sầu, để hoàn thiện một bộ trang phục, phụ nữ Mông phải kết hợp nhiều kỹ năng khác nhau như dệt, thêu, ghép vải; đặc biệt là vẽ sáp ong trên nền vải. Hầu hết công đoạn đều làm thủ công, chỉ có khâu ghép nối các mảnh vải thêu mới dùng đến máy khâu để tiết kiệm thời gian. Trong các kỹ thuật, vẽ hoa văn bằng sáp ong được xem là tinh xảo và khó nhất.
Bà Giàng Thị Tàng (xã Na Sang) chia sẻ, vẽ sáp ong có từ xa xưa. Hoa văn vẽ ra không có mẫu sẵn mà theo trí nhớ, thói quen từ khi còn nhỏ. Vải sau khi vẽ được nhuộm chàm nhiều lần rồi phơi khô. Cuối cùng, các chị, các mẹ mang tấm vải mang luộc, sáp ong tan ra để lộ những đường trắng trên nền chàm xanh. Đó chính là phần thân trên của chiếc váy Mông.
Hoa văn trên trang phục Mông được lấy cảm hứng từ thiên nhiên, từ lao động và cuộc sống thường ngày. Đó có thể là hình học, hình núi, hình rẻ quạt, răng cưa, chấm tròn, đường gạch song song, xoắn ốc hay ô trám. Màu sắc chủ đạo gồm đỏ, vàng, trắng, xanh lơ, tùy từng ngành Mông, được phối trộn rực rỡ, hài hòa, tạo nên tổng thể vừa bắt mắt vừa nền nã. Nhiều bí quyết độc đáo trong thêu hoa văn được lưu truyền, không có bản vẽ sẵn, thêu bằng trí nhớ, thêu từ mặt trái để hoa văn hiện lên ở mặt phải vải với bố cục cân đối, tinh xảo.
Trong nhịp sống hiện đại, đồng bào Mông còn khéo léo đưa trang phục truyền thống trở thành sản phẩm du lịch. Ở bản Lồng, xã Quài Tở, chị em không chỉ may váy áo cho gia đình mà còn chuẩn bị nhiều bộ trang phục phục vụ khách du lịch.
Việc giữ gìn, phát huy giá trị trang phục truyền thống không chỉ làm phong phú thêm đời sống văn hóa của đồng bào, mà còn góp phần tạo sức hút trong phát triển du lịch cộng đồng, đưa bản sắc Mông đến gần hơn với bạn bè bốn phương.
Giai đoạn 2021-2025, tỉnh Điện Biên đã đẩy mạnh triển khai Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên đã chủ động ban hành các văn bản chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn triển khai thực hiện chương trình thuộc phạm vi quản lý trên địa bàn tỉnh.
Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Điện Biên lần thứ XIV đã đặt mục tiêu bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc… để phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần đưa Điện Biên thành tỉnh phát triển nhanh và bền vững.../.
(Bài viết có sự phối hợp thực hiện của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)
