Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Sự kính trọng và tình nghĩa thầy trò giữ cho giáo dục không bị lệch lạc
Một nền giáo dục mạnh không thể thiếu kỷ cương và sự nghiêm cẩn trong mối quan hệ thầy trò.
Kỉ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 năm nay diễn ra trong bối cảnh đặc biệt khi rất nhiều chính sách về giáo dục và đào tạo, về nhà giáo được ban hành. Nhân dịp này, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã có cuộc trò chuyện với báo chí về vai trò của người thầy cũng như định hướng phát triển đội ngũ nhà giáo để đáp ứng với yêu cầu của kỷ nguyên mới.
* Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, trong bối cảnh xã hội liên tục biến động, với nhiều giá trị thay đổi, để xây dựng một nền giáo dục nhân văn và chất lượng, phương châm “thầy ra thầy, trò ra trò” lại được xã hội nhắc nhiều như một giá trị cốt lõi. Vậy điều gì khiến phương châm này trở nên đặc biệt quan trọng ở thời điểm hiện nay?
* Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Phương châm “thầy ra thầy, trò ra trò” nhấn mạnh mối quan hệ tôn trọng, tin tưởng và hợp tác giữa người dạy và người học.
“Thầy ra thầy” khi người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là tấm gương về nhân cách, đạo đức, nghĩa vụ và tinh thần trách nhiệm. Người thầy phải dạy học bằng cái tâm, bằng tình yêu nghề, để học trò kính trọng, noi theo. Tri thức có thể tìm thấy trong sách vở hay trên mạng, nhưng nhân cách, lẽ sống thì chỉ có thể thấm qua sự đồng hành của người thầy đích thực.
“Trò ra trò” khi học sinh phải giữ đạo hiếu học, biết kính trọng thầy cô, biết lấy việc học thật, hiểu thật làm mục tiêu. Người trò không chỉ tiếp nhận tri thức một cách thụ động, mà phải chủ động học, biết hỏi, biết rèn luyện bản thân để trưởng thành. Khi trò biết giữ lễ nghĩa, học hành tử tế, đó cũng chính là sự tri ân lớn nhất đối với người thầy.
Trong thời đại công nghệ kỹ thuật số và internet phát triển như hiện nay, mối quan hệ thầy – trò càng phải được coi trọng hơn bởi chỉ có sự kính trọng và tình nghĩa thầy trò mới giữ cho giáo dục không bị lệch lạc, thực dụng, vô cảm.
Xã hội cần tôn trọng và giữ nghiêm tinh thần “tôn sư trọng đạo”. Gia đình phải dạy con biết kính trọng thầy cô, trân trọng sự học. Nhà trường phải tạo môi trường để thầy trò gắn kết thực chất. Bản thân thầy cô phải luôn rèn luyện, để thể hiện đúng vai trò người thầy trong từng bài giảng, từng hành động.
* Phóng viên: Với sự phát triển không ngừng của khoa học - công nghệ, trí tuệ nhân tạo, theo Bộ trưởng, vai trò của người thầy sẽ thay đổi như thế nào?
* Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Đây là câu hỏi rất quan trọng đối với mỗi nhà giáo trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ. AI không thể thay thế vai trò của người thầy nhưng đặt ra những yêu cầu mới cho người thầy. Người thầy phải học suốt đời, phải hiểu AI để dạy người trong thời đại AI; người thầy phải chuyển vai trò chủ yếu là truyền thụ tri thức sang định hướng, chỉ dẫn, hỗ trợ, phát triển năng lực học tập và tự học, học tập suốt đời của người học.
Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục phải là lực lượng tiên phong ứng dụng AI, định hướng và hướng dẫn người học dùng AI có trách nhiệm. Người thầy phải thường xuyên cập nhật, đổi mới phương pháp dạy, học, kiểm tra, đánh giá để thích ứng, giúp học sinh hình thành tư duy phản biện và năng lực sáng tạo.
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đang phát triển như vũ bão, Bộ Giáo dục và Đào tạo nhận thức rõ đây là thời cơ lớn để tạo đột phá, nhưng cũng là thách thức đòi hỏi ngành phải có sự chuyển mình mạnh mẽ, nhất là đối với đội ngũ nhà giáo. Vị thế của người thầy không những không “lung lay” mà càng trở nên quan trọng, tuy nhiên, vai trò người thầy cần có sự thay đổi rất lớn.
Dự thảo Thông tư về khung năng lực số cho nhà giáo, trong đó có năng lực về AI cũng đang được Bộ khẩn trương hoàn thiện và ban hành, làm cơ sở để hướng dẫn bồi dưỡng và đánh giá năng lực AI cho đội ngũ nhà giáo. Khi nhà giáo được trang bị đầy đủ kỹ năng, được công nhận và trở thành lực lượng tiên phong trong đổi mới, niềm tin và vị thế của người thầy trong mắt xã hội sẽ được khẳng định và củng cố vững chắc.
* Phóng viên: Năm nay là một năm đặc biệt khi Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Nhà giáo, đạo luật chuyên ngành đầu tiên quy định đầy đủ về vị trí pháp lý, quyền, nghĩa vụ và các chính sách dành cho đội ngũ nhà giáo. Đến thời điểm này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai những công việc gì để đưa Luật Nhà giáo vào thực tiễn, thưa Bộ trưởng?
* Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Ngay khi được Quốc hội thông qua Luật Nhà giáo, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai xây dựng, trình Chính phủ 3 Nghị định và 14 Thông tư, đảm bảo có hiệu lực đồng thời khi Luật Nhà giáo có hiệu lực vào ngày 1/1/2026 sắp tới. Các văn bản này được xây dựng theo hướng chuẩn hóa và tốt hơn đối với nhà giáo, với một số điểm đáng chú ý.
Trước hết, đó là sự chuẩn hóa, đồng bộ trong toàn hệ thống khi thực hiện hợp nhất hai hệ thống tiêu chuẩn (chức danh nghề nghiệp và chuẩn nghề nghiệp) thành một hệ thống chức danh gắn với chuẩn năng lực nghề nghiệp, áp dụng thống nhất cho cả công lập và ngoài công lập. Việc này nhằm tạo mặt bằng chất lượng chung cho toàn bộ đội ngũ; bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục chất lượng cho học sinh; tăng tính minh bạch, dễ tiếp cận trong đánh giá, tuyển chọn và đào tạo nhà giáo.
Bên cạnh đó, sẽ điều chỉnh quy định về nội dung, phương thức tuyển dụng nhà giáo gắn với thực hành sư phạm, đảm bảo đầu vào chất lượng, phù hợp với từng cấp học và trình độ đào tạo. Các chính sách tiền lương, phụ cấp, hỗ trợ, thu hút nhà giáo cũng được rà soát, bổ sung góp phần giúp tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho nhà giáo.
Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang chủ trì xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết một số điều về Luật Nhà giáo và Thông tư quy định thẩm quyền tuyển dụng nhà giáo. Theo đó, thẩm quyền tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển nhà giáo trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt công lập được đề xuất giao cho Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì thực hiện.
Trong dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Bộ cũng đề xuất giao Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thực hiện thẩm quyền tuyển dụng, tiếp nhận đối với nhà giáo, cán bộ quản lý cơ sở giáo dục và nhân viên trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt và trường trung học nghề công lập trên địa bàn tỉnh.
* Phóng viên: Bộ trưởng có thể chia sẻ về những định hướng phát triển đội ngũ nhà giáo trong thời gian tới để hình thành thế hệ giáo viên vừa có chuyên môn vững, vừa có kỹ năng số và phẩm chất sư phạm, đáp ứng yêu cầu thời đại?
* Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Ngành Giáo dục xác định phát triển đội ngũ nhà giáo không chỉ là đào tạo người dạy mà là bồi dưỡng những người truyền cảm hứng, dẫn dắt và kiến tạo tương lai cho thế hệ trẻ.
Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết một số điều về Luật Nhà giáo và quy định chi tiết nội dung, phương thức tuyển dụng nhà giáo, bảo đảm nội dung tuyển dụng căn cứ vào chuẩn nghề nghiệp nhà giáo, phương thức tuyển dụng thông qua thi tuyển hoặc xét tuyển, trong đó phải có thực hành sư phạm. Đây là căn cứ để tuyển chọn được những người đủ năng lực, phẩm chất, đặc biệt là năng lực thực hành sư phạm để đáp ứng ngay nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục khi được tuyển dụng vào ngành, đồng thời cũng phù hợp với định hướng bỏ quy định về tập sự đối với viên chức khi Luật Viên chức sửa đổi được Quốc hội thông qua tới đây.
Giáo viên được xem là nền tảng, trụ cột của nền giáo dục. Do vậy, đổi mới đào tạo giáo viên là chìa khóa để thực hiện thành công đổi mới và đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Bộ đã, đang và sẽ thực hiện hàng loạt đổi mới liên quan đến đào tạo giáo viên.
Thứ nhất là đổi mới về mục tiêu và nội dung chương trình đào tạo giáo viên. Đào tạo giáo viên theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp sư phạm toàn diện, giúp giáo viên trở thành người tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ học sinh học tập; giảm tải nội dung lý thuyết hàn lâm, tăng thời lượng thực hành, thực tập sư phạm, nghiên cứu bài học và trải nghiệm nghề nghiệp thực tế. Tăng cường học phần về phương pháp dạy học tích cực, phương pháp giảng dạy hiện đại, đánh giá năng lực học sinh, giáo dục kỹ năng sống, giá trị sống, năng lực hội nhập quốc tế và tư duy phản biện…
Thứ hai là đổi mới phương pháp và hình thức đào tạo. Đó là tổ chức đào tạo theo mô hình linh hoạt, mở, tạo cơ hội học tập suốt đời cho sinh viên và giáo viên đang công tác. Việc đánh giá sinh viên sư phạm cần dựa trên năng lực thực hành nghề nghiệp, khả năng thiết kế hoạt động học tập, tổ chức dạy học và giải quyết tình huống sư phạm, thay vì chỉ dựa trên kết quả các bài thi lý thuyết.
Thứ ba là nâng cao năng lực công nghệ và năng lực số cho giáo viên. Các trường sư phạm cần tích hợp nội dung “chuyển đổi số trong giáo dục” vào chương trình đào tạo; đồng thời xây dựng phòng thí nghiệm công nghệ giáo dục và trung tâm thực hành sư phạm số, tạo điều kiện cho sinh viên được trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng công nghệ ngay trong quá trình học tập.
Thứ tư là tăng cường gắn kết giữa trường sư phạm và trường phổ thông. Sinh viên ngành sư phạm cần được tham gia dự giờ, trợ giảng, dạy học trải nghiệm, nghiên cứu bài học ngay từ năm thứ hai, thứ ba trên giảng đường đại học. Ngược lại, giáo viên cốt cán, giáo viên giỏi ở các trường phổ thông nên được tham gia giảng dạy hoặc hướng dẫn thực tập tại trường sư phạm. Điều này vừa giúp gắn kết lý thuyết với thực hành, vừa nâng cao chất lượng đào tạo.
Thứ năm là đổi mới công tác bồi dưỡng và đánh giá giáo viên sau đào tạo: xây dựng và triển khai hệ thống bồi dưỡng thường xuyên, trực tuyến, qua mạng lưới học tập số, nhằm giúp giáo viên thường xuyên cập nhật phương pháp, công nghệ và kỹ năng nghề nghiệp mới. Việc đánh giá, xếp loại giáo viên cần được thực hiện theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông, bảo đảm công bằng, minh bạch, gắn với kết quả giáo dục học sinh, phẩm chất nghề nghiệp và năng lực thực tiễn.
Thứ sáu là hướng tới quốc tế hóa công tác đào tạo giáo viên, mở rộng hợp tác với các tổ chức giáo dục, trường đại học có đào tạo ngành sư phạm uy tín của khu vực và thế giới. Đồng thời, triển khai chương trình trao đổi giảng viên, sinh viên, liên kết đào tạo, công nhận tín chỉ, cũng như nghiên cứu, tiếp cận chuẩn nghề nghiệp giáo viên quốc tế.
* Phóng viên: Nhân dịp kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 năm nay, Bộ trưởng muốn gửi gắm thông điệp gì đối với đội ngũ nhà giáo trên cả nước?
* Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, tôi xin gửi tới toàn thể các thế hệ thầy giáo, cô giáo, cán bộ quản lý và nhân viên ngành Giáo dục trên cả nước lời chúc mừng tốt đẹp nhất, lời tri ân sâu sắc và lời chúc sức khỏe, hạnh phúc, thành công.
Năm học 2025-2026 là năm học triển khai hàng loạt các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước liên quan đến giáo dục và đào tạo, là năm ngành Giáo dục bước vào giai đoạn đột phá, phát triển toàn diện, hướng tới hiện đại hóa và nâng cao chất lượng theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Trong bối cảnh đó, tôi mong mỗi thầy cô tiếp tục giữ vững niềm tin, lòng yêu nghề, không ngừng học hỏi, sáng tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy và quản lý để đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên phát triển mới.
* Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng./.
