Đây là một trong những lễ hội nổi tiếng tại tỉnh Ninh Bình về quy mô và một số lễ thức, có ý nghĩa báo đáp công đức tiền nhân, có công khai khẩn đất đai...
Cứ vào tháng Giêng hằng năm, làng Nộn Khê thuộc xã Yên Từ, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình tổ chức lễ hội Báo bản. Đây là một trong những lễ hội nổi tiếng tại tỉnh Ninh Bình về quy mô và một số lễ thức, có ý nghĩa báo đáp công đức tiền nhân, ông cha, những người có công khai khẩn đất đai, lập dựng xóm làng. Lễ hội vừa được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
*Nơi lưu giữ giá trị văn hóa truyền thống
Theo tục lệ, lễ hội Báo bản làng Nộn Khê diễn ra vào ngày 14 tháng Giêng hằng năm. Vài năm trở lại đây, vì một số lý do, điều kiện, với sự nhất trí cao của toàn thể các vị chức sắc và dân làng nên lễ hội được tổ chức trong hai ngày 13 và 14 tháng Giêng.
Nét độc đáo của lễ hội Báo bản là kính báo lên thành hoàng, các bậc tiên tổ về sự thành đạt, hiếu học của con em và thành tích của làng đạt được trong năm cũ. Trong đó, phần lễ sẽ tổ chức tế, dâng hương tôn vinh công lao các vị tiền nhân đã có công khai phá, lập làng và tưởng nhớ đến các anh hùng liệt sỹ - những người con quê hương đã anh dũng hi sinh trong cuộc kháng chiến bảo vệ quê hương, đất nước. Phần hội diễn ra sôi động, tươi vui với các hoạt động như, đánh cờ, múa lân, võ vật, biểu diễn văn nghệ, hoạt động thể dục, thể thao...
Khai mạc lễ hội, người dân địa phương cùng tập trung về đình làng để dâng hương tưởng nhớ các bậc tiền nhân và anh hùng liệt sỹ. Người dân trong làng tích cực tham gia, mỗi người một công việc.
Hằng năm, cứ đến ngày 13, 14 tháng Giêng, lễ hội Báo bản thu hút đông đảo không chỉ con cháu làng Nộn Khê và người dân, du khách thập phương về dự hội.
Bà Bùi Thị Tỵ, tỉnh Bạc Liêu chia sẻ, với bà, lễ hội Báo bản là dịp để con cháu xa gần hướng về nguồn cội, báo đáp công đức các bậc tiền nhân. Đây là dịp để con em xa quê hương và du khách thập phương về dự hội vãn cảnh, cầu mong những điều tốt lành đến với bản thân, gia đình.
Một nét đặc sắc lễ hội Báo bản ở Nộn Khê còn giữ được đó là hai phiên chợ đêm vào tối 12 và 13 tháng Giêng thu hút hàng nghìn người về dự với nhiều món ăn dân dã, truyền thống, mang đậm hương vị quê hương như, bánh đúc, bánh gai, bánh cuốn, bún riêu, bún ốc...
Đến với lễ hội, du khách còn được thưởng thức màn trình diễn thơ, ca không chỉ do chính người dân Nộn Khê sáng tác mà còn của những người con đi làm ăn xa gửi về để tham gia. Lần lượt những bài thơ được ngâm lên hoặc chuyển thành các làn điệu dân ca để hát.
Ông Phạm Văn Nhâm, xã Yên Từ, huyện Yên Mô cho biết, trong không khí ấm áp của mùa xuân, lễ hội được tổ chức trọng thể với các nghi lễ truyền thống độc đáo, phản ánh nét đẹp văn hóa tâm linh. Các trò chơi đặc sắc tại lễ hội tạo nên bầu không khí vui tươi, phấn khởi, gắn kết cộng đồng, góp phần gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Sau những ngày lễ hội, người dân Nộn Khê phấn chấn bước vào một mùa làm ăn mới với niềm mong ước “nhân khang, vật thịnh” hơn năm trước.
*Phát huy giá trị di sản phi vật thể
Lễ hội Báo bản cùng không gian của lễ hội góp phần chuyển tải lịch sử gần 600 năm của vùng đất Nộn Khê. Lễ hội không chỉ phản ánh một giai đoạn lịch sử đặc biệt của dân tộc Việt Nam - giai đoạn nhà Hậu Lê bảo vệ biên cương bờ cõi, mở mang bờ cõi Đại Việt về phương Nam mà còn chứa đựng trong mình hệ thống tín ngưỡng của người Việt vùng hạ lưu châu thổ sông Hồng.
Lễ hội Báo bản làng Nộn Khê cũng là nơi bảo lưu nhiều giá trị, thành tố văn hóa, tạo nên bản sắc riêng của làng như, văn học dân gian, nghệ thuật kiến trúc dân gian, hệ thống văn cúng, chữ Nôm, kĩ thuật chế biến các món bánh, đồ xôi, chế biến thịt gà, thủ lợn…
Ngoài ra, lễ hội còn bảo lưu tương đối nguyên vẹn nghi lễ mang tính cổ xưa gắn liền với tục thờ tiền hiền, người có công lập làng, tục thờ anh hùng dân tộc từ Hậu Lê và tục thờ thủy thần, tín ngưỡng thờ Mặt trời của cư dân nông nghiệp lúa nước với các tục lệ: Tục rước thánh, rước kiệu từ phía Đông sau đó đi một vòng quanh làng, nấu cỗ ban đêm, nuôi gà lễ cùng các trò chơi dân gian đặc sắc như, chọi gà, tổ tôm điếm, đi cầu phao, nấu cơm thi…
Không chỉ mang đến và thỏa mãn các giá trị tinh thần cho người dân Nộn Khê, lễ hội Báo bản còn mang lại giá trị vật chất, kinh tế cho một bộ phận người dân nơi đây. Được chính thức khôi phục lại từ năm 1986, lễ hội Báo bản được cộng đồng dân làng, chính quyền quan tâm, tạo điều kiện để tổ chức theo đúng lễ nghi truyền thống.
Với những giá trị nổi bật, ngày 10/12/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 3987/QĐ-BVHTTDL công nhận Lễ hội Báo bản làng Nộn Khê, xã Yên Từ, huyện Yên Mô là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội không chỉ có ý nghĩa cố kết cộng đồng dân cư với những nét sinh hoạt văn hóa từ ngàn xưa mà còn thể hiện nét đẹp truyền thống, đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc Việt.
Ông Nguyễn Văn Trường, Trưởng phòng Di sản, Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình khẳng định, lễ hội Báo bản làng Nộn Khê là di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của tỉnh. Lễ hội là một trong những sinh hoạt văn hóa tinh thần có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân địa phương, có sức ảnh hưởng quan trọng tại tỉnh Ninh Bình và các tỉnh lân cận.
Lễ hội không chỉ góp phần giáo dục truyền thống văn hóa của địa phương mà còn là nơi hội tụ và lan tỏa tinh thần đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng dân cư cũng là sợi chỉ kết nối các thế hệ người dân địa phương dù đang sinh sống ở bất cứ vùng miền nào. Qua đó góp phần bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống của địa phương.
Để bảo vệ, phát huy di sản, thời gian tới, tỉnh Ninh Bình tiếp tục nâng cao vai trò quản lý của cấp ủy, chính quyền địa phương trong công tác chỉ đạo, quản lý và hướng dẫn hoạt động của lễ hội; tăng cường tuyên truyền, giới thiệu về lễ hội; nghiên cứu, sưu tầm, phục dựng và tư liệu hóa lễ hội Báo bản. Đồng thời dàn dựng các tác phẩm chèo, kịch, chương trình nghệ thuật phục vụ tại lễ hội; phát huy vai trò của cộng đồng, tăng cường xã hội hóa trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội.../.
