Ở hạng mục Giải Tác phẩm trong Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội, mỗi đề cử là một “tiếng nói” khác nhau, nhưng đều chung một tình yêu đối với Hà Nội.
Trong tổng số 11 đề cử chính thức của Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội lần thứ 18 năm 2025, do Báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) tổ chức, hạng mục Giải Tác phẩm nổi bật với 4 ứng viên tiêu biểu: Loạt tranh sơn mài của họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang; Loạt tranh “Xuống phố” của họa sĩ Phạm Bình Chương; Cuốn sách “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp” của Tiến sĩ, Kiến trúc sư Trần Quốc Bảo và vở nhạc kịch “Lửa từ Đất” của Nhà hát Tuổi Trẻ.
Mỗi đề cử là một “tiếng nói” khác nhau, nhưng đều chung một tình yêu đối với Hà Nội, tình yêu ấy được thể hiện qua hội họa, văn chương, kiến trúc học thuật và sân khấu.
* Họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang - sơn mài kết nối lịch sử và hiện tại
Loạt triển lãm “Dấu thiêng” (10/2024) và “Mùa Xuân Độc lập” (8/2025) đã đưa tên tuổi Chu Nhật Quang, một họa sĩ 9X, trở thành hiện tượng của mỹ thuật Thủ đô. Với tranh sơn mài khổ lớn, liền tấm, Chu Nhật Quang chọn cách đối diện trực tiếp với thách thức của kỹ thuật truyền thống, để rồi tạo nên những tác phẩm vừa mang chiều sâu lịch sử, vừa gợi mở cảm xúc đương đại.
Bên cạnh các chủ đề lớn về di sản văn hóa, chiến tranh cách mạng, trong tranh của Chu Nhật Quang còn có nhiều tác phẩm thể hiện tình yêu của anh với Thăng Long - Hà Nội, nơi anh sinh ra và lớn lên. Theo đó, ở cả 2 triển lãm “Dấu thiêng” và “Mùa Xuân Độc lập”, người xem đều bắt gặp những biểu tượng thân thuộc của Thăng Long - Hà Nội: Tháp Rùa, Hoàng thành Thăng Long, Chùa Một Cột, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Chùa Thầy, Cột Cờ Hà Nội, phố cổ… Những hình ảnh rất đỗi thân quen của Hà Nội, nhưng qua lăng kính hội họa sơn mài của Chu Nhật Quang lại trở nên mới lạ, đầy cảm xúc. Hà Nội trong tranh anh không tả thực, mà mở ra một “từ trường” đặc biệt, nơi ký ức và trầm tích văn hóa cất tiếng bằng hình và màu, dưới ánh lấp lánh của sơn mài, song hành cùng nhịp đập đương đại.
Họa sĩ Chu Nhật Quang chia sẻ, trong loạt tác phẩm sơn mài của mình, anh đưa các yếu tố đồng hiện vào tranh, nơi mà không gian và thời gian không có khoảng cách. “Tôi sinh ra và lớn lên trong một Hà Nội hiện đại, nhưng muốn dựng một cây cầu nối hiện tại với quá khứ. Để từ đó, qua con mắt của một họa sĩ đương đại, tôi có thể đối thoại với lịch sử, văn hóa bằng chính cảm xúc và ngôn ngữ nghệ thuật của mình”, họa sĩ Chu Nhật Quang chia sẻ.
Với họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang, Hà Nội là mảnh đất trù phú, dày dặn về văn hóa và lịch sử, mà bản thân anh mới chỉ “chạm” được vào phần nổi của những nét đặc trưng nhất. Còn rất nhiều điều anh muốn tiếp tục tìm hiểu, khai thác sâu hơn và bồi đắp thêm kiến thức, để hiểu trọn vẹn hơn về lối sống, nếp sinh hoạt, tập quán và văn hóa của người Hà thành. Có thể thấy, Hà Nội trong tranh Chu Nhật Quang là sự đồng hiện của ký ức và hiện tại, một thông điệp về trách nhiệm của thế hệ trẻ với di sản.
* Phạm Bình Chương và ký sự Hà Nội qua tranh
Nếu Chu Nhật Quang đại diện cho sức trẻ, họa sĩ Phạm Bình Chương lại đem đến sự lắng đọng của hành trình dài 20 năm gắn bó với Hà Nội. Triển lãm “Xuống phố 4” cuối năm 2024 không chỉ là tổng kết hành trình 20 năm chỉ vẽ Hà Nội của anh, mà còn là một bản “tự sự bằng tranh” về sự chuyển mình của Thủ đô suốt hai thập niên.
Kể từ triển lãm “Xuống phố” đầu tiên năm 2024 đến nay, họa sĩ Phạm Bình Chương gần như đã tạo được một “cái tên” đóng đinh với đề tài Hà Nội. Vẻ đẹp của Hà Nội qua từng góc phố được họa sĩ Phạm Bình Chương vẽ bằng trải nghiệm, cảm xúc, góc nhìn thật, hoàn toàn xuất phát từ thực cảnh của Hà Nội. Đằng sau những nét vẽ, những màu sắc, là những câu chuyện văn hóa, những biến chuyển thời cuộc mà chỉ có người có tình yêu sâu sắc với Hà Nội mới nhìn ra…
Họa sỹ Phạm Bình Chương bộc bạch, ở giai đoạn đầu, anh thường tìm tới những khung cảnh nhỏ hẹp, lặng lẽ, thâm trầm của những góc phố, con ngõ… và vẽ Hà Nội với sự sâu lắng, tĩnh tại trong diện mạo của phố phường. Ở giai đoạn sau, anh bắt đầu quan sát sự sống động của đời sống nhiều hơn, mạnh hơn, tìm đến những giá trị của cuộc sống, chứ không đơn thuần chỉ chú ý đến cảnh vật.
Những tác phẩm của “Xuống phố” 2, 3… cho thấy một Hà Nội sống động hơn với sự xuất hiện của nhiều yếu tố con người, thời tiết, cảnh vật, thậm chí có cả những hình ảnh chưa đẹp như biển quảng cáo rao vặt cũng bắt đầu được thể hiện. “Đây là thời điểm, tôi bắt đầu có suy nghĩ nên chăng cần có những “dấu hiệu” của đời sống, có yếu tố hiện đại đưa vào tranh để mang đến những hình dung đúng chất phố hơn khi vẽ về Hà Nội”, họa sỹ Phạm Bình Chương chia sẻ.
Đặc biệt đến “Xuống phố 4”, Phạm Bình Chương đã đẩy góc nhìn về một Hà Nội đương đại lên cao hơn với những biểu hiện của một đời sống chứa đựng đầy đủ những sắc thái. Đó là một Hà Nội chứa đựng trong mình một đời sống đang tiếp diễn đầy cạnh tranh giữa cái cũ và cái mới, giữa sự tiện dụng và ngăn nắp…
Với hơn 20 năm “Xuống phố”, họa sĩ Phạm Bình Chương đã làm được điều mà nhiều nghệ sĩ mong mỏi: biến tranh không chỉ là mỹ thuật, mà còn là ký ức chung, nơi mỗi người dân Hà Nội đều có thể tìm thấy mình trong từng góc phố, nhịp sống. Đó không chỉ là hành trình mỹ thuật, mà là ký sự văn hóa - xã hội bằng cọ vẽ.
* “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp”
Ở lĩnh vực học thuật, hạng mục Giải Tác phẩm năm nay đề cử cuốn sách “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp”. Đây là cuốn sách do Nhà xuất bản Thế giới, Công ty Cổ phần Xây dựng Kiến trúc AA và các cộng sự thực hiện trong một dự án dành riêng cho nghệ thuật kiến trúc Hà Nội. Dự án kéo dài trong 2 năm (từ năm 2022) với sự tham gia của một đội ngũ hùng hậu. Trong đó, tác giả biên soạn nội dung là Tiến sĩ, Kiến trúc sư Trần Quốc Bảo (giảng viên trường Đại học Xây dựng Hà Nội) cùng một ê-kíp đông đảo các bạn trẻ tham gia thiết kế, vẽ minh họa, chụp ảnh, dịch thuật…
Theo ông Nguyễn Quốc Khanh, Chủ tịch Công ty AA, dù trải qua chiến tranh, Hà Nội vẫn giữ lại phần lớn di sản kiến trúc đã được xây dựng từ thời phong kiến đến thời Pháp thuộc. Đó là những tác phẩm tài hoa được thiết kế, thực hiện bởi những kiến trúc sư, nghệ nhân, công nhân Pháp và Việt Nam. Các di sản này cần được gìn giữ để làm nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ sáng tác mai sau, để đóng góp vào nền kinh tế du lịch Thủ đô và để gìn giữ nét văn hóa thanh lịch của Hà thành. Cuốn sách “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp” đã ra đời từ những suy tư như thế, cộng hưởng với tình yêu đặc biệt của đội ngũ thực hiện dành cho Hà Nội.
Kiến trúc sư Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cho rằng cuốn sách “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp” đã góp phần làm “thức tỉnh” di sản kiến trúc đô thị tại Hà Nội một cách xứng đáng và hấp dẫn, hội tụ trí tuệ và tài hoa của nhóm tác giả để làm nên một sản phẩm giàu tính nghệ thuật, vừa có nội dung phong phú, khoa học, vừa có hình thức đầy lãng mạn.
Theo nhiều chuyên gia, sự ra đời của cuốn sách “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp” đã góp phần mở ra góc nhìn nhiều chiều đối với việc ứng xử, tiếp cận, phát huy giá trị của các di sản kiến trúc, đặc biệt là di sản kiến trúc Pháp - Việt Nam tại Hà Nội trong tương lai. Trong bối cảnh Hà Nội đang đứng trước bài toán bảo tồn và phát triển, cuốn sách này góp phần định hình cách ứng xử văn minh với di sản, để di sản không chỉ là quá khứ, mà còn là nguồn cảm hứng cho tương lai.
* Nhạc kịch “Lửa từ Đất”, bản anh hùng ca về Hà Nội
Khác với tranh và sách, vở nhạc kịch “Lửa từ Đất” của Nhà hát Tuổi Trẻ là một sáng tạo sân khấu mang tính sử thi, được ví như một bản anh hùng ca về Hà Nội của những năm 1930. Lấy hình tượng Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Ngọc Vũ, vở diễn khắc họa một giai đoạn đầy biến động của Thủ đô, khi ngọn lửa cách mạng được thắp sáng từ lòng dân. Đây là một công trình nghệ thuật đặc biệt, tái hiện, lưu giữ và tôn vinh một phần lịch sử vô cùng quan trọng của Thủ đô Hà Nội và cả nước.
Nghệ sĩ Ưu tú Cao Ngọc Ánh, Tổng đạo diễn vở nhạc kịch, cho biết, là một người con của Hà Nội, chị luôn mong muốn sáng tạo một tác phẩm nghệ thuật về Hà Nội, thể hiện tình yêu, sự biết ơn nơi mình sinh ra lớn lên, được nuôi dưỡng, trưởng thành. Và vở diễn “Lửa từ Đất” được dàn dựng như một bản anh hùng ca về giai đoạn đặc biệt trong lịch sử cách mạng của dân tộc Việt Nam nói chung và lịch sử các mạng Hà Nội nói riêng. Với vai trò là một vở nhạc kịch thuần Việt, “Lửa từ Đất” đóng góp một phần không nhỏ vào việc tạo dựng nền tảng cho công nghiệp văn hóa của Hà Nội, giúp khẳng định vị thế của thành phố trong việc quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới và khẳng định tiềm năng nhạc kịch thuần Việt trên bản đồ nghệ thuật đương đại.
Có thể thấy, bốn tác phẩm được đề cử trong giải Tác phẩm lần này cùng hội tụ ở một điểm chung, đó là tình yêu với Hà Nội. Nếu tranh sơn mài của Chu Nhật Quang là nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, tranh phố của Phạm Bình Chương là ký sự về đời sống đô thị, cuốn sách kiến trúc của Trần Quốc Bảo là bản nghiên cứu tri thức thức tỉnh di sản, thì nhạc kịch “Lửa từ Đất” là khúc ca sử thi về Hà Nội cách mạng. Các tác phẩm dù khác biệt, nhưng đều cùng chung một thông điệp: Hà Nội không chỉ là một địa danh, mà là một kho tàng ký ức, một nguồn cảm hứng vô tận cho sáng tạo.
Hội đồng giám khảo đánh giá, sự phong phú và chất lượng nổi trội của các tác phẩm năm nay cho thấy sức sống mãnh liệt của Hà Nội trong nghệ thuật đương đại. Trong bối cảnh hội nhập và đô thị hóa, khi những giá trị truyền thống dễ bị lấn át, những tác phẩm như thế này chính là cách giữ cho Hà Nội một diện mạo giàu bản sắc, vừa gắn với quá khứ, vừa hướng tới tương lai.
Dù chiến thắng cuối cùng thuộc về tác phẩm nào, cả 4 đề cử đều xứng đáng được vinh danh. Bởi đó là những dấu ấn sáng tạo trong các tác phẩm văn học, nghệ thuật vì tình yêu Hà Nội./.
