Góp ý dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Thể hiện rõ tinh thần đổi mới và khát vọng cống hiến của đội ngũ trí thức Việt Nam
Các dự thảo văn kiện Đại hội XIV đã thể hiện quyết tâm chính trị rất cao và tư duy đổi mới mạnh mẽ. Tuy nhiên, để thực hiện thành công các mục tiêu phát triển bền vững, cần có bước đột phá trong quản lý tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên nước, lĩnh vực được xem là nền tảng bảo đảm an ninh sinh thái và phát triển lâu dài của đất nước.
Hướng tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, nhiều ý kiến góp ý cho các dự thảo văn kiện đã tập trung phân tích những vấn đề cốt lõi của giai đoạn phát triển mới, trong đó nhấn mạnh vai trò của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và quản lý tài nguyên bền vững. Đây là những trụ cột chiến lược bảo đảm cho Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, hiện thực hóa mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.
*Đề xuất xây dựng một bộ luật khung về nước
Giáo sư, Tiến sĩ Đào Xuân Học, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam cho rằng, các dự thảo văn kiện Đại hội XIV đã thể hiện quyết tâm chính trị rất cao và tư duy đổi mới mạnh mẽ. Tuy nhiên, để thực hiện thành công các mục tiêu phát triển bền vững, cần có bước đột phá trong quản lý tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên nước, lĩnh vực được xem là nền tảng bảo đảm an ninh sinh thái và phát triển lâu dài của đất nước.
Đánh giá sự "phân mảnh" trong quản lý tài nguyên, nhất là tài nguyên nước, đã kéo dài nhiều năm và trở thành điểm nghẽn lớn trong quản lý tổng hợp lưu vực sông, phòng, chống thiên tai và phát triển đô thị, nông nghiệp, Giáo sư, Tiến sĩ Đào Xuân Học cho rằng, việc chia cắt trách nhiệm giữa nhiều bộ, ngành khiến chính sách thiếu đồng bộ, hiệu quả hạn chế. Ông đề xuất thống nhất một đầu mối quản lý tài nguyên nước để đảm bảo tính nhất quán và hiệu quả trong điều hành, giám sát và quy hoạch tổng thể.
Từ kinh nghiệm quốc tế, Giáo sư, Tiến sĩ Đào Xuân Học đưa ra kiến nghị xây dựng một bộ luật khung về nước và các luật chuyên ngành liên quan, theo mô hình bốn luật khung, gồm: Luật Thủy lợi, Luật Quản lý và Khai thác công trình thủy lợi, Luật Cấp và Thoát nước, Luật Phòng chống, giảm nhẹ thiên tai. Mô hình này sẽ giúp phân định rõ trách nhiệm quản lý theo từng lĩnh vực, bảo đảm tính thống nhất, đồng thời cho phép phân cấp, phân quyền hợp lý giữa Trung ương và địa phương.
Bên cạnh đó, Giáo sư, Tiến sĩ Đào Xuân Học đề nghị bổ sung hai đề án trọng điểm thích ứng biến đổi khí hậu vào danh mục các Chương trình quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 là Đề án phòng, chống úng ngập bền vững tại các đô thị lớn, tập trung xây dựng quy hoạch thoát nước tích hợp, áp dụng công nghệ thông minh trong quản lý lũ lụt đô thị; Đề án xây dựng và quản lý hành lang thoát lũ các sông lớn, nhằm đảm bảo an toàn cho người dân sinh sống ở bãi sông và gia tăng khả năng thoát lũ của các hệ thống sông lớn như Hồng, Thái Bình và Cửu Long.
Để thực hiện thành công các đề án này, Giáo sư, Tiến sĩ Đào Xuân Học cho rằng, cần hoàn thiện thể chế quy hoạch, chuyển từ tư duy “quy hoạch chi tiết cứng nhắc” sang “quy hoạch khung” linh hoạt, khuyến khích ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong dự báo, cảnh báo và ra quyết định. Quản lý tài nguyên nước và ứng phó biến đổi khí hậu không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là vấn đề thể chế, con người và quản trị quốc gia.
"Phát triển bền vững đòi hỏi sự thống nhất giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, giữa khai thác và tái tạo tài nguyên. Khi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được phát huy trong quản lý tài nguyên, Việt Nam sẽ chủ động hơn trong ứng phó với thiên tai, giảm thiểu rủi ro, bảo vệ môi trường sống và đảm bảo an ninh nguồn nước cho các thế hệ tương lai", Giáo sư, Tiến sĩ Đào Xuân Học nhấn mạnh.
*Trụ cột then chốt của nền kinh tế tri thức
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên Môi trường và Phát triển cộng đồng (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam), các dự thảo văn kiện đã thể hiện tầm nhìn chiến lược nhưng cần nhấn mạnh hơn nữa vai trò của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo như trụ cột then chốt của nền kinh tế tri thức.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An cho rằng, khoa học và công nghệ phải được xem là nền tảng và động lực chủ yếu cho tăng trưởng, chứ không chỉ là công cụ hỗ trợ. Văn kiện cần xác định rõ hơn đột phá về thể chế, nguồn lực và môi trường sáng tạo, hướng tới xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, trong đó doanh nghiệp là trung tâm, nhà nước tạo khung thể chế thuận lợi và các viện nghiên cứu, trường đại học là lực lượng hỗ trợ.
Từ thực tiễn nghiên cứu và hoạt động khoa học, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An đề xuất 5 nhóm giải pháp lớn đó là: Tạo môi trường chính sách cởi mở để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành động lực chủ yếu của phát triển. Dự thảo văn kiện cần xây dựng phát triển nguồn nhân lực khoa học, công nghệ chất lượng cao, gắn với các ngành nghề mũi nhọn, nhất là công nghệ xanh, công nghệ sinh học và chuyển đổi số. Nhân lực trẻ, đặc biệt là nữ trí thức, cần được trao cơ hội bình đẳng để phát huy năng lực sáng tạo và đóng góp cho phát triển bền vững. Cùng với đó, tăng cường kết nối và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức trong nước và người Việt Nam ở nước ngoài; cần sớm thành lập Hội đồng tư vấn trí thức quốc gia và Mạng lưới chuyên gia Việt Nam toàn cầu, tập hợp những người có tâm huyết, tri thức và uy tín, nhằm tham gia trực tiếp vào hoạch định chính sách, phản biện xã hội và đề xuất các giải pháp chiến lược.
Văn kiện nên tạo cơ chế để trí thức được phản biện và đóng góp ý kiến một cách độc lập, thẳng thắn, coi phản biện xã hội của trí thức là động lực đổi mới sáng tạo, chứ không chỉ là hình thức; cần duy trì các diễn đàn định kỳ cấp quốc gia để lãnh đạo Đảng và Nhà nước trao đổi trực tiếp với giới khoa học, chuyên gia, trí thức trong và ngoài nước về những vấn đề chiến lược của quốc gia.
Văn kiện cũng cần nhấn mạnh việc thúc đẩy khoa học, công nghệ phục vụ mục tiêu phát triển bền vững, gắn với chuyển đổi xanh và chuyển đổi số. Việt Nam cần ưu tiên nghiên cứu các công nghệ tiết kiệm năng lượng, vật liệu sinh học, năng lượng tái tạo, nông nghiệp thông minh và kinh tế tuần hoàn; đồng thời coi đổi mới sáng tạo xanh là hướng đi tất yếu để nâng cao năng suất, chất lượng và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị An cũng đề nghị, dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng cần thể hiện rõ tinh thần dấn thân đổi mới và khát vọng cống hiến của đội ngũ trí thức Việt Nam. Không chỉ trong nghiên cứu mà ngay cả trong hoạch định chính sách, trí thức phải là lực lượng tiên phong, góp phần xây dựng nền kinh tế tri thức, xanh và bền vững, hướng tới mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau” trong tiến trình phát triển đất nước./.
