Nam Định có trên 240 lễ hội truyền thống gắn với tập quán sinh hoạt tại các di tích lịch sử cách mạng, danh lam thắng cảnh, kiến trúc nghệ thuật.
Nam Định vùng đất có nhiều di tích lịch sử, văn hóa, chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa nổi bật. Những năm qua, tỉnh đã khai thác, phát huy hiệu quả thế mạnh này để thu hút khách, phát triển du lịch, nâng cao thu nhập và đời sống nhân dân...
Nét văn hóa đặc sắc
“Tháng Tám giỗ cha, tháng Ba giỗ mẹ”, câu nói in sâu trong tâm trí mỗi người dân Nam Định nhắc nhở truyền thống văn hóa của quê hương, nơi phát tích vương triều Trần, đồng thời là một trong những trung tâm của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt lớn nhất cả nước.
Hằng năm, tại Khu Di tích đền Trần - chùa Phổ Minh (phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định) thường diễn ra hai kỳ lễ hội tổ chức vào dịp đầu Xuân (tháng Giêng) và mùa thu (tháng Tám) với quy mô rộng lớn, thu hút đông đảo mọi tầng lớp nhân dân địa phương và du khách thập phương. Ở lễ hội đền Trần, bên cạnh những nghi lễ tái hiện và tri ân công đức ân công đức các vua Trần, lễ hội còn có nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng, tâm linh phản ánh những phong tục, tập quán, tư tưởng tình cảm của cư dân nông nghiệp lúa nước, cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình ấm no hạnh phúc. Đến với lễ hội, mọi người không chỉ được thỏa nguyện tâm linh mà còn được thưởng ngoạn vẻ đẹp của một quần thể di tích kiến trúc lịch sử - văn hóa truyền thống vô cùng trang nghiêm và độc đáo.
Cùng với lễ hội đền Trần, lễ hội Phủ Dầy được xem là một trong 2 lễ hội quan trọng của tỉnh, được tổ chức tại Quần thể di tích lịch sử văn hóa Phủ Dầy, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản vào tháng 3 âm lịch hằng năm. Tại đây, người dân được tham gia nhiều hoạt động văn hóa tâm linh đặc sắc, bao gồm nghi lễ chầu văn, rước Mẫu thỉnh kinh, hoa trượng hội, rước đuốc....
Lễ hội Phủ Dầy có ý nghĩa quan trọng trong việc tôn vinh Thánh Mẫu Liễu Hạnh, một trong "Tứ bất tử" của tín ngưỡng dân gian Việt Nam, là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn, cầu bình an và hạnh phúc dưới sự che chở của Thánh Mẫu. Đồng thời, lễ hội cũng có ý nghĩa bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO ghi danh.
Theo thống kê, Nam Định có trên 240 lễ hội truyền thống gắn với tập quán sinh hoạt tại các di tích lịch sử cách mạng, danh lam thắng cảnh, kiến trúc nghệ thuật. Tỉnh có 1.360 di tích, trong đó có 2 di tích quốc gia đặc biệt; gần 100 làng nghề truyền thống lâu đời, trong đó có nhiều làng nghề nổi tiếng như: Đúc đồng Tống Xá, sơn mài Cát Đằng, chạm khắc gỗ La Xuyên, ươm tơ Cổ Chất, dệt Cự Trữ (Trực Ninh), cây cảnh Vị Khê (Nam Trực), kèn đồng Xuân Tiến (Xuân Trường), đồ gỗ Hải Minh (Hải Hậu)…
Không chỉ đa dạng về di sản văn hóa vật thể, số lượng di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh cũng rất phong phú. Tỉnh có một di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”; 12 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia bao gồm các loại hình nghệ thuật, diễn xướng dân gian, lễ hội truyền thống, văn hoá ẩm thực và trò chơi dân gian… Các di sản văn hóa tiêu biểu của Nam Định về nghệ thuật diễn xướng gồm các loại hình dân ca, dân vũ, hát chèo, hát chầu văn, nghệ thuật múa rối nước, rối đầu gỗ, nhạc kèn...
Phát huy giá trị văn hóa trong thời đại mới
Với nguồn tài nguyên văn hóa phong phú, chứa đựng giá trị tốt đẹp, những năm qua, tỉnh Nam Định đã tăng cường đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị, bản sắc văn hóa, xem đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, bảo đảm cho sự phát triển ổn định và bền vững của tỉnh.
Tỉnh đã tích cực triển khai, tổ chức thực hiện nhiều giải pháp để bảo tồn và phát huy thế mạnh, đặc trưng văn hóa của Nam Định, như: Đẩy nhanh dự án xây dựng Khu trung tâm Lễ hội thuộc Khu Di tích lịch sử - văn hóa Đền Trần với tổng mức đầu tư gần 900 tỷ đồng; thực hiện Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt ở Nam Định đến năm 2030”, dự án cải tạo nâng cấp một số hạng mục quần thể lưu niệm Tổng Bí thư Trường Chinh… Các địa phương trong tỉnh tăng cường xây dựng các nhà truyền thống, phòng truyền thống, nhà trưng bày nhằm lưu giữ và phát huy các giá trị lịch sử - văn hóa của quê hương, giáo dục truyền thống cách mạng, bồi đắp lòng yêu nước và nhân cách cho thế hệ trẻ.
Tận dụng nguồn tài nguyên văn hóa đa dạng với nhiều danh lam thắng cảnh, kiến trúc nghệ thuật, tỉnh đẩy mạnh khai thác, phát huy các giá trị di sản văn hóa để quảng bá, thu hút khách đến địa phương thông qua tổ chức các lễ hội truyền thống, như lễ hội khai ấn Đền Trần, lễ hội Phủ Dầy, lễ hội chùa Cổ Lễ, lễ hội chợ Viềng… Năm 2024, lượng khách du lịch đến Nam Định đạt 1.865.000 lượt, tổng thu từ khách du lịch đạt 560 tỷ đồng.
Ông Vũ Đức Thọ, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định cho biết, với mục tiêu xây dựng và phát triển văn hóa Nam Định trở thành nền văn hóa tiên tiến và đậm đà bản sắc truyền thống, tỉnh đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, kết hợp nhuần nhuyễn giá trị truyền thống với giá trị thời đại.
Tỉnh tăng cường công tác quản lý bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bà; thực hiện tốt công tác quản lý, tổ chức lễ hội; triển khai chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021-2030. Đồng thời, tỉnh tiếp tục xây dựng và triển khai các chương trình, đề án trong công tác bảo tổn, phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa và các di sản văn hóa phi vật thể đã được ghi danh trong danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, quốc tế. Đặc biệt, triển khai hiệu quả Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt ở tỉnh Nam Định đến năm 2030”…
Bên cạnh đó, Nam Định huy động nhiều nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa; khai thác tiềm năng di tích gắn kết giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế; gắn kết bảo tồn, phát huy di sản văn hóa với phát triển du lịch; đổi mới các hoạt động văn hóa phù hợp với sự phát triển của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chuyển đổi số và phát triển công nghiệp văn hóa./.
