Với đồng bào dân tộc Bahnar, dù cuộc sống hiện đại có nhiều thể loại âm nhạc khác nhau, nhưng không âm thanh nào có thể thay thế được âm vang cồng chiêng.
TTXVN - Với người dân Tây Nguyên, cồng chiêng là linh hồn cuộc sống, kho báu của cộng đồng. Trong các ngày lễ cúng, ma chay, cưới hỏi, cồng chiêng là món ăn tinh thần không thể thiếu. Họ quan niệm rằng làng nào, đình nào có nhiều chiêng thì có nhiều thần chiêng phù hộ, con cái học hành giỏi giang, nghịch nghịch bội thu, cuộc sống gia đình ấm no, hạnh phúc.
Bên cạnh đó, cồng chiêng còn được người Tây Nguyên xem như sợi dây kết nối giữa con người và thần linh, để mỗi lần cúng tế đều phải có âm thanh cồng chiêng vang vọng, báo cáo với các vị thần về những thành quả đạt được được của người dân.
Kết thúc phần diễn tấu chiêng chiêng trong Lễ hội Đua thuyền trên sông Pô Kô, anh Rơ Lan Huân (dân tộc Jrai, Làng Nú, xã Ia Khai, huyện Ia Grai) cho hay, với dân tộc Jrai, cồng chiêng là văn hóa cộng đồng, linh hồn dân tộc, là "món ăn tinh thần" không thể thiếu. Người Jrai có nghèo cũng mấy cái không bán cồng chiêng, chỉ cần thấy cồng chiêng là biết đó là tài sản của cộng đồng người Tây Nguyên.
Cuộc sống hiện đại, có nhiều loại âm nhạc thay thế nhưng với đồng bào dân tộc Bahnar, không âm thanh nào có thể thay thế được âm vang cồng chiêng. Vào những dịp Lễ, Tết, con người có thể không có áo mới nhưng chiêng chiêng lúc nào cũng được đan áo mới, túi mới để được quản lý. Những gia đình có điều kiện, khi xây nhà, đều dành riêng một phòng để chứa hàng cồng chiêng.
Không chỉ với người Jrai, chiêng chiêng còn là kho vật linh thiêng của đồng bào dân tộc Bahnar tại Gia Lai, những cộng đồng dân tộc thiểu số có cuộc sống gắn bó với chiêng chiêng từ ngàn đời nay, không chia lìa.
Theo già làng Đinh Blich (già làng K'giang, xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang), mỗi dân tộc trên đất Tây Nguyên sẽ có những bản diễn tấu chiêng chiêng riêng hoặc có cách tồn tại giá trị văn hóa riêng. Với người Bahnar trước đây, cồng chiêng được cất giữ, bảo quản thật kín đáo trong nhà rông thì nay đã được mang ra để phục vụ phát triển du lịch cộng đồng. Từ đó, người già, thanh niên, chí là phụ nữ, trẻ em nay cũng đã biết diễn tấu cồng chiêng, niềm vui khi những tiếng cồng chiêng đã hiện diện trong tất cả sự kiện vui buồn của dân làng và được lan tỏa ra cộng đồng ngày một mạnh mẽ.
Sở dĩ già Blich nói như vậy là vì ở xã Kông Lơng Khơng, nay các đội cồng chiêng nhí, cồng chiêng nữ, cồng chiêng nam đều được anh Đinh A Ngưi tập hợp, biểu diễn cho du khách tại Homestay của mình, mang về thu nhập cho bà con trong làng. Từ đó, văn hóa cồng chiêng được tỏa sáng, được bảo tồn và phát huy giá trị vốn có.
Năm 2021, theo số liệu thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai, tại 1.192 Làng đồng bào dân tộc trên địa bàn tỉnh hiện còn lưu giữ 5.655 bộ cồng chiêng (dân tộc J'rai có 3.373 bộ ; dân tộc Bahnar có 2.282 bộ) và 932 bộ chiêng quý hiếm. Tỉnh Gia Lai cũng có khoảng 900 nghệ nhân giỏi, hơn 60 nghệ nhân biết chỉnh sách và đã có 23 nghệ nhân được công nhận là Nghệ nhân ưu tú. Có thể nói, đây là những “báu vật sống” đang đóng góp thầm lặng để bảo vệ, phát huy giá trị không gian văn hóa cồng chiêng trên mảnh đất Tây Nguyên đại ngàn.
Từ góc nhìn một nhà quản lý, một nhà nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên, chị Nguyễn Thị Phương Loan, Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thông tin - Thể thao huyện Ia Grai (Gia Lai) cho biết, trong những lời kể của các già làng, thời kháng chiến chống Mỹ, người Tây Nguyên còn chiếng cả chiến đi đánh giặc, bỏ nhà chạy giặc nhưng phải chiến đánh theo. Họ xem chiêng như máu thịt của mình, cuộc sống khó khăn mấy đến là cũng không bán, dù gian lao thế nào họ cũng không bỏ. Với người Tây Nguyên, người còn thì đánh còn, người mất thì đánh mất….
Xuất phát từ yêu văn hóa của người bản địa ấy, khi người Kinh vào Tây Nguyên sinh sống và làm việc thì họ cũng đã từng bước hòa mình vào thế giới của người bản địa. Họ cũng xem cồng chiêng như một bộ phận văn hóa đời sống tinh thần, do thế khi các địa phương tổ chức lễ hội của dân tộc thiểu số và liên hoan văn hóa cồng chiêng, du khách khắp mọi miền Tổ quốc, không kể dân tộc nào cũng đến chung vui. Một vòng đủ màu áo từ đồng bào Kính, đồng bào Thượng, bộ đội, công an, cán bộ chính quyền, du khách đều cùng hòa mình trong nhịp điệu cồng chiêng âm vang.
Với nhiều ý nghĩa, cồng chiêng trong tâm thức người Jrai, người Bahnar hay người Kinh trên mảnh đất Gia Lai đều tuyệt đẹp. Những năm gần đây, Gia Lai đã chú trọng khai thác các yếu tố không gian văn hóa cồng chiêng để phát triển du lịch, kết hợp lễ hội với các yếu tố di sản thiên nhiên, xây dựng các chuyến du lịch cộng đồng. Đây là hướng đi mới, giúp cộng đồng bảo tồn sản phẩm gắn kết với phát triển du lịch dịch vụ, xóa đói, giảm nghèo và phát triển bền vững.
Từ kinh nghiệm phát triển khai phá các mô hình du lịch dựa vào di sản hiện nay, có thể nói Gia Lai đang có những bước đi đúng hướng, đóng góp phần cùng đồng bào các dân tộc Tây Nguyên trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên./.
