5 thành phố trực thuộc Trung ương, đóng góp 70% GDP cả nước, nhiều đô thị có lịch sử lâu đời, bản sắc văn hóa đặc trưng hoặc đô thị hiện đại có khả năng hấp dẫn khách du lịch.
TTXVN - Liên hợp quốc thống kê năm 2015 cho thấy có 54% dân số thế giới sống ở thành thị và đến năm 2030 sẽ tăng lên 60%. Tại Việt Nam, đến tháng 9/2022, tỷ lệ đô thị hóa đạt 41,5% và dự báo đến năm 2030 sẽ là trên 50% với khoảng 1.000 - 1.200 đô thị. Do đó, việc phát triển du lịch bền vững ở các đô thị ở nước ta là một vấn đề lớn cần được quan tâm.
* Hướng tới mục tiêu bền vững tầm quốc tế
Tiến sỹ Vũ Nam, Khoa Du lịch và Khách sạn, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân chia sẻ: Tổ chức Du lịch thế giới (UNWTO) định nghĩa du lịch đô thị diễn ra trong không gian đô thị với những thuộc tính đặc trưng bởi nền kinh tế phi nông nghiệp, như: hành chính, sản xuất, thương mại, dịch vụ... Đô thị hay các điểm đến của thành phố cung cấp nhiều trải nghiệm du lịch từ các giá trị, sản phẩm văn hóa, kiến trúc, công nghệ, xã hội và tự nhiên đa dạng.
Theo Hiệp hội du lịch và lữ hành thế giới, hiện gần một nửa số chuyến du lịch quốc tế toàn cầu diễn ra ở các đô thị. Những đô thị lớn như London (Anh), NewYork (Hoa Kỳ) vừa là trung tâm lớn về kinh tế tài chính và thu hút khách du lịch. Thực tế phát triển tại các đô thị trên thế giới cho thấy, du lịch đem lại nguồn thu lớn, đóng góp quan trọng trong cơ cấu kinh tế, tạo việc làm, thu nhập cho người dân. Phát triển du lịch không chỉ là động lực thúc đẩy sự phát triển của đô thị, còn góp phần thực hiện Chương trình nghị sự đô thị mới và 17 Mục tiêu phát triển bền vững, đặc biệt là Mục tiêu 11: Làm cho các thành phố, khu định cư của con người trở nên hòa nhập, an toàn, kiên cường và bền vững.
Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) thông tin: Việt Nam hiện có 888 đô thị (tính đến tháng 9/2022) với 5 thành phố trực thuộc Trung ương, đóng góp 70% GDP cả nước, trong đó nhiều đô thị có lịch sử lâu đời, bản sắc văn hoá đặc trưng hoặc đô thị hiện đại có khả năng hấp dẫn khách du lịch. Đó là Hà Nội (Thăng Long - Kẻ Chợ) thành phố hơn 1.000 năm tuổi; Thành phố Hồ Chí Minh (Sài Gòn - Gia Định) hơn 300 năm tuổi, một thời là hòn ngọc Viễn Đông; Hội An, đô thị thương cảng hơn 300 năm; Huế (Phú Xuân), kinh đô cổ thời Nguyễn; Đà Lạt, thành phố cao nguyên; Đà Nẵng, thành phố có lịch sử phát triển lâu đời nhưng mang nhiều nét thành phố hiện đại, ấn tượng với nhiều công trình kiến trúc đặc biệt.
Cùng với sự phát triển du lịch nói chung, du lịch tại các đô thị đã đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội mỗi địa phương. Trong đó, Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh luôn đứng đầu cả nước về phát triển du lịch. Nhiều đô thị có tiềm năng nổi trội, du lịch đã phát triển thực sự là ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế – xã hội của địa phương, đặc biệt là tạo việc làm, sức lan tỏa, kéo theo nhiều ngành nghề liên quan cùng phát triển như Sapa (Lào Cai), Hạ Long (Quảng Ninh), Sầm Sơn (Thanh Hóa), Cửa Lò (Nghệ An), Hội An (Quảng Nam), Nha Trang (Khánh Hòa), Vũng Tàu (Bà Rịa - Vũng Tàu)…
Nhìn chung, sự phát triển du lịch đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo cơ hội việc làm; cải thiện cảnh quan, cơ sở hạ tầng và dịch vụ công cộng, tăng cường sự phát triển bền vững của đô thị.
Tuy vậy, theo Tiến sỹ Nguyễn Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển du lịch, bên cạnh đóng góp tích cực, hoạt động phát triển du lịch đã gây ra không ít tác động tiêu cực đến kinh tế - xã hội và môi trường ở các đô thị. Thực tế tại Sapa, Hạ Long, Hội An…gia tăng lượng khách, đặc biệt trong mùa cao điểm, gây áp lực không nhỏ đến hạ tầng đô thị, nhất là hệ thống xử lý chất thải trong khi năng lực thu gom, xử lý còn hạn chế.
Khách du lịch đông đã gây áp lực cho hệ thống giao thông đô thị vốn đã quá tải do tốc độ đô thị hóa quá nhanh, nhất là ở các thành phố lớn. Hệ thống cơ sở lưu trú, vui chơi giải trí để đáp ứng nhu cầu du khách tại các đô thị đã dẫn đến xâm lấn không gian sống với người dân địa phương, gia tăng giá cả sinh hoạt, vấn đề xã hội và tác động tiêu cực đến di sản văn hóa... Thực trạng này không chỉ xảy ra ở các đô thị của Việt Nam mà còn ở hầu hết châu Âu.
Theo các chuyên gia, nếu không được quy hoạch, quản lý phù hợp, hoạt động phát triển du lịch tại các đô thị sẽ tác động tiêu cực đến môi trường tự nhiên, xã hội và sự bền vững của chính đô thị đó.
* Phát triển bền vững và bao trùm
Việt Nam đang trên đà phát triển du lịch thực sự thành ngành kinh tế mũi nhọn, bền vững và bao trùm theo các mục tiêu phát triển của Liên hợp quốc. Trong đó, phát triển du lịch tại các đô thị là một hướng ưu tiên trong Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030.
Với bối cảnh tốc độ đô thị hóa ngày càng cao, tác động của biến đổi khí hậu, dịch bệnh… đặt ra không ít thách thức với phát triển du lịch bền vững, trong đó có du lịch đô thị. Điều này đòi hỏi người làm du lịch cần có giải pháp mới, sáng tạo, linh hoạt, phù hợp hơn, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, không gây tổn hại cho đô thị, môi trường.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phạm Trung Lương, Phó Chủ tịch Liên Chi hội Đào tạo du lịch Việt Nam cho rằng cần đẩy mạnh phát triển du lịch tại các đô thị theo hướng bền vững, đảm bảo du lịch tại đô thị có đóng góp ngày càng tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Theo ông, du lịch đô thị cần có những thương hiệu mạnh. Để làm được điều này cần sớm nghiên cứu điều chỉnh Luật Đô thị theo hướng công nhận đô thị dựa trên tính nổi trội của các ngành kinh tế trụ cột (đô thị công nghiệp, đô thị du lịch...), tính chuyên biệt (đô thị xanh, đô thị thông minh…), hay dựa trên các danh hiệu (đô thị đáng sống, đô thị hạnh phúc, đô thị hòa bình…) trong hệ thống đô thị.
Do đó, ngành Du lịch cần phối hợp với ngành xây dựng sớm triển khai nghiên cứu hệ thống các tiêu chí hoặc tiêu chuẩn cụ thể về “Đô thị du lịch”, nơi du lịch đóng vai trò chủ đạo trong phát triển kinh tế - xã hội. Việc công nhận các “Đô thị du lịch” sẽ nâng cao thương hiệu, sản phẩm du lịch đô thị. Cùng với đó là việc xem xét ban hành các chính sách phù hợp khuyến khích đầu tư khai thác lợi thế, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch bền vững.
Ông Phạm Trung Lương nêu rõ, để đảm bảo sự phát triển bền vững của du lịch đô thị, cần thay đổi tư duy quy hoạch đô thị dựa trên những nguyên tắc cơ bản của hoạt động phát triển du lịch nói chung, du lịch bền vững nói riêng đối với những nơi có tiềm năng, lợi thế. Đây là yếu tố quan trọng để khai thác hiệu quả tài nguyên du lịch, hạn chế tác động tiêu cực. Việc điều chỉnh quy hoạch cần được ưu tiên thực hiện với khu trung tâm (nội thành), chú trọng bảo tồn kiến trúc đô thị truyền thống ở các khu phố cổ gắn với hệ thống tiện ích công cộng và công trình dịch vụ du lịch.
Trong điều kiện cho phép, cần điều chỉnh quy hoạch theo hướng phát triển không gian ngầm hoặc biệt lập, ít ảnh hưởng đến cư dân để xây dựng tổ hợp vui chơi giải trí, mua sắm, ẩm thực diễn ra 24/7, đẩy mạnh phát triển kinh tế đêm. Với đô thị mới cần chú trọng không gian chức năng du lịch, đặc biệt là dịch vụ, vui chơi giải trí, không gian xanh, giao thông công cộng hiện đại kết nối thuận tiện. Bên cạnh đó cần sử dụng ứng dụng công nghệ, năng lượng thay thế, tiết kiệm điện nước, tái sử dụng chất thải trong dịch vụ du lịch...
Tiến sỹ Nguyễn Văn Lưu, nguyên hàm Vụ trưởng Vụ Đào tạo, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thông tin: Sự thân thiện, hiếu khách cũng là yếu tố quan trọng để thu hút và lưu giữ du khách trong du lịch đô thị. Văn hóa là sản phẩm quan trọng với thị trường khách du lịch đô thị. Do đó, thông tin dành cho khách du lịch đô thị phải đa dạng, dễ tiếp cận và hấp dẫn. Việc đặt các ki ốt thông tin du lịch cần được bố trí phù hợp, cung cấp số lượng lớn tờ rơi, chương trình.
Tất cả các đô thị đều cần chú trọng thông tin cho du khách bằng việc tối đa hóa internet, nhân lực trẻ để hỗ trợ khách; thiết lập một hệ thống “quản lý du lịch” phù hợp hoặc sắp đặt màn hình kỹ thuật số thông báo về các sự kiện văn hóa đang, sắp diễn ra. Du khách nên được truy cập internet miễn phí khi đi du lịch trong đô thị. Văn phòng du lịch cung cấp miễn phí một cuốn sách nhỏ, thân thiện và đa ngôn ngữ, chỉ dẫn hành trình và điểm tham quan chi tiết...
Việt Nam đang có gần 900 đô thị nhưng không phải tất cả đều có thể trở thành điểm đến du lịch. Do đó, với những nơi đang phát triển du lịch đô thị rất cần duy trì, phát huy hình ảnh và uy tín tốt đẹp của thành phố du lịch và cả quốc gia trong hành trình phát triển bền vững./.
