Việc tái thiết các di sản công nghiệp thành các không gian sáng tạo không chỉ phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo ra các nền tảng để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, du lịch.
Các khu vực tại Hà Nội có giá trị bị lãng quên đã được tạo luồng sinh khí mới, mang lại lợi ích cho cộng đồng, xã hội. Hoạt động tái cấu trúc lại các khu vực này là hướng phát triển bền vững được Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO đặt ra đối với các thành phố thành viên, trong đó có Hà Nội.
Theo kế hoạch di chuyển các nhà máy gây ô nhiễm ra khỏi nội đô Hà Nội, thành phố có khoảng 100 cơ sở nằm trong diện này. Việc chuyển đổi nhà máy cũ thành không gian sáng tạo sẽ duy trì và bảo tồn các giá trị công nghiệp của thành phố, hài hòa giữa lợi ích phát triển văn hóa, kinh tế, môi trường; đồng thời, tăng thêm không gian công cộng sáng tạo, cải thiện chất lượng sống của người dân.
Phó Trưởng Khoa Kiến trúc và Quy hoạch, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, Tiến sĩ, kiến trúc sư Trương Ngọc Lân nêu rõ, việc tái thiết đô thị ở các cơ sở công nghiệp cũ trong diện di dời ra khỏi nội đô Hà Nội còn gặp nhiều khó khăn do quy mô thực hiện lớn, vướng nhiều quy định về sử dụng đất. Những cơ sở có quy mô nhỏ đã chuyển đổi thành không gian sáng tạo như: Complex 01, Design 282 hay một phần Nhà máy Xe lửa Gia Lâm được thiết kế thành không gian sáng tạo đã gợi mở cho việc tái thiết các cơ sở công nghiệp thành không gian sáng tạo hoặc các không gian công cộng khác.
Ngoài các nhà máy cũ phải di chuyển khỏi nội đô, các khu tập thể cũ, công trình thuộc hạ tầng đô thị đều có thể tái thiết theo hướng sáng tạo. Ngay cả các công trình mới khi xây dựng cũng có thể thiết kế sáng tạo nhằm tạo giao diện hiện đại, giàu bản sắc cho đô thị Hà Nội. Bên cạnh việc mang lại sự bền vững cho thành phố, các hoạt động tái thiết đô thị cũng mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng.
Thời gian qua, sự xuất hiện của các không gian sáng tạo được tái thiết từ các nhà máy cũ tại Hà Nội cho thấy hiệu quả của việc chuyển đổi và tiềm năng lớn của các di sản công nghiệp. Từ một nhà máy sản xuất mũ cối của lực lượng vũ trang trước kia ở phố Phú Viên (quận Long Biên), không gian sáng tạo 282 Design được ra đời, là nơi tổ chức các hoạt động như: Nói chuyện về sáng tạo, triển lãm hội họa, giảng dạy về sáng tạo, tổ chức hoạt động vui chơi sáng tạo. Từ nền một Nhà máy in Công đoàn để hoang 3 - 4 năm ở phố Tây Sơn (quận Đống Đa), Tổ hợp Complex 01 ra đời với công năng là một không gian sáng tạo gồm các khu vực: Khu thương mại, tổ chức sự kiện sáng tạo, hội họp, trải nghiệm các hoạt động sáng tạo…
Kiến trúc sư Nguyễn Bùi Vũ, chủ đầu tư Complex 01 chia sẻ, nhu cầu tạo môi trường cho giới trẻ nhằm thúc đẩy kinh tế sáng tạo và văn hóa sáng tạo rất cần thiết. Thời điểm bắt đầu chuyển đổi một cơ sở cũ của nhà máy đã để hoang hóa thành một không gian sáng tạo như hiện nay gặp rất nhiều khó khăn. Tuy vậy, với sự quyết tâm thực hiện, Complex 01 được hình thành với sự đầu tư đồng bộ, tạo ra sân chơi lành mạnh cho giới trẻ.
Việc tái thiết các di sản công nghiệp thành các không gian sáng tạo không chỉ góp phần tích cực thúc đẩy, hỗ trợ nền kinh tế sáng tạo khởi nghiệp, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo ra các nền tảng để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, du lịch, tạo lợi ích kinh tế, đáp ứng nhu cầu giải trí sinh hoạt cộng đồng.
Chạy qua nội thành Hà Nội dài hàng chục km, vốn được sử dụng như một hành lang đê điều để thoát lũ, chống lấn chiếm nên hầu hết các khu vực tại bờ vở sông Hồng hiện đang bị bỏ hoang. Một số khu vực, người dân tự cải tạo không gian thành vườn rau, trồng cây ăn quả, khu chăn nuôi, đun nấu phục vụ lợi ích cá nhân.
Năm 2021, Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống đã phối hợp cùng Think Playgrounds (Doanh nghiệp xã hội Nghĩ về sân chơi trong phố) cải tạo một bãi rác bờ vở sông Hồng tại tổ 16, phường Phúc Tân (quận Hoàn Kiếm) thành khu vui chơi phục vụ trẻ em và người dân. Nhiều chậu cây, hoa cảnh, vật liệu tái chế như lốp xe, gỗ... được sử dụng để cải tạo khu vực, không gian công cộng thân thiện và hòa nhập trong các đô thị.
Hai đơn vị này tiếp tục cải tạo bãi rác gây ô nhiễm nặng khu vực bờ vở sông Hồng với khối lượng hơn 200 tấn rác thành công viên rừng rộng 1.500m2 năm 2022. Không gian này gồm: Vườn cộng đồng, khu vui chơi trẻ em, khu tập thể thao, đường kết nối cộng đồng với không gian xanh (nằm ở tổ 5 - 6 phường Chương Dương). Sau đó, không gian tiếp tục mở rộng thêm 8.000m2. Think Playgrounds và Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống tiếp tục khánh thành sân chơi và công viên vườn rừng cũng tại bờ vở sông Hồng, thuộc tổ 1 phường Phúc Tân rộng 5.000m2 vào đầu năm 2024. Các dự án này thay đổi diện mạo cho khu vực bờ vở sông Hồng từ lâu bị lãng quên, đồng thời mở ra việc cải tạo toàn bộ khu vực này.
Điều phối viên Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống Lê Quang Bình cho biết, bờ vở sông Hồng có tiềm năng rất lớn để trở thành không gian công cộng và sinh thái nội đô. Tuy nhiên, do hiện trạng ô nhiễm và thiếu giải pháp cải tạo tổng thể nên khu vực này vẫn chưa phát huy được tiềm năng để đóng góp vào phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường địa phương.
Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống đã khởi xướng một nghiên cứu khảo sát hiện trạng môi trường nhằm đánh giá thực trạng ô nhiễm và đưa ra các gợi ý, giải pháp quản lý môi trường dựa vào cộng đồng, phát triển bền vững và bảo tồn thiên nhiên khu vực bờ vở sông Hồng. Từ những công cụ đánh giá khách quan và ý kiến đóng góp của người dân, nhóm nghiên cứu đưa ra một bức tranh tổng thể về tình trạng môi trường công cộng dành cho tất cả mọi người.
Theo Giám đốc Sáng tạo thuộc Doanh nghiệp xã hội Nghĩ về sân chơi trong phố - Thing Playgrounds Nguyễn Tiêu Quốc Đạt, mục đích theo đuổi trong 10 năm qua của doanh nghiệp là hướng đến không gian công cộng trong đô thị. Bởi vậy, khu vực bờ vở sông Hồng luôn là địa điểm được doanh nghiệp quan tâm đầu tư. Trong quá trình triển khai, doanh nghiệp đều đảm bảo tính khoa học, toàn diện và đến nay các dự án khi hoàn thành đều tạo được hiệu ứng tốt.
Không gian công cộng đa chức năng khi hoàn thiện đã trở thành điểm vui chơi, giải trí, tập luyện thể thao của nhân dân trong khu vực và là nơi tổ chức các sự kiện của phường, quận cũng như nhiều tổ chức xã hội khác. Đặc biệt, các điểm này còn kết nối với con đường nghệ thuật cộng đồng Phúc Tân tạo thành chuỗi các không gian cộng đồng, làm thức giấc khu vực bờ vở sông Hồng từ lâu bị lãng quên./.
Nội dung: Đinh Thuận
Thiết kế: Thu Phương
Hình ảnh: Đinh Thuận
