Vai trò của trọng tài thương mại trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp
Để có cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, việc tiếp cận với hình thức giải quyết tranh chấp thông qua trọng tài thương mại cũng là một vấn đề cần được nghiên cứu.
Thực hiện Quyết định số 345/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 05/4/2023 về phê duyệt Đề án “Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030” và Kế hoạch công tác năm 2025 của Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý ban hành kèm theo Quyết định số 1133/QĐ-BTP ngày 02/4/2025 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, ngày 25/8/2025, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp đã tổ chức thành công Tọa đàm “Vai trò của trọng tài thương mại trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa” tại tỉnh Khánh Hòa.
Khai mạc tại Tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc chia sẻ về trọng tài thương mại, với tư cách là một phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả, nhanh chóng và linh hoạt, bảo mật được thông tin cho doanh nghiệp, đang ngày càng khẳng định vai trò đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Đặc biệt, việc tăng cường phối hợp giữa trọng tài thương mại và công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ mang lại những giá trị thiết thực, giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro pháp lý, nâng cao năng lực cạnh tranh, tuy nhiên đứng trước bối cảnh xã hội, cuộc sống có nhiều chuyển biến, Luật Trọng tài thương mại năm 2010 đã bộc lộ nhiều yếu điểm như cơ chế bảo đảm thực thi phán quyết chưa cao, chưa có cách tiếp cận phù hợp để doanh nghiệp hiểu và tin tưởng sử dụng rộng rãi như một phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến thay cho các thiết chế Tòa án.
Bà Ngô Quỳnh Hoa, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) cho biết, theo thống kê, toàn quốc đã có hơn 700 trọng tài viên, trong đó có một số trọng tài viên là người nước ngoài, trong 10 năm giai đoạn từ 2010-2020, các Trung tâm trọng tài đã giải quyết được 2900 vụ tranh chất. Năm 2002 giải quyết 292 vụ, đến năm 2023 tăng lên giải quyết 427 vụ, cho thấy số lượng vụ tranh chấp được các bên thỏa thuận lựa chọn giải quyết thông qua trọng tài liên tục thay đổi và có xu hướng ngày một tăng. Đây là những kết quả rất đáng ghi nhận, thể hiện được năng lực cạnh tranh trong tiến trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam, tuy nhiên bên cạnh các hạn chế về quy định, thì pháp luật về trọng tài thương mại chưa có sự gắn kết cao với nhiệm vụ hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, để hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, cần nghiên cứu tháo gỡ những quy định còn tồn tại, chưa phù hợp yêu cầu của thực tiễn; nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và nhận thức trong sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp trọng tài thương mại và thực hiện các phương thức hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Ông Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý cho rằng trong thời gian tới, việc sửa đổi Luật Trọng tài thương mại cần lưu ý vấn đề trách nhiệm xã hội của trọng tài viên, không chỉ đơn thuần hoạt động dưới hình thức dịch vụ pháp lý có thu phí.
Tọa đàm đã nhận được nhiều ý kiến của các đại biểu đến từ hội doanh nhân, đoàn luật sư tỉnh, theo Tiến sĩ Nguyễn Đình Thơ, Chủ nhiệm Đoàn luật sư tỉnh Khánh Hòa cho biết, các luật sư, luật gia những người có kiến thức pháp lý sâu rộng đóng vai trò then chốt đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình tố tụng trọng tài, tham gia trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ kiến thức cho trọng tài viên, do đó, việc phát huy vai trò của trọng tài thương mại trong hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp là một yêu cầu cấp bách cần có sự tham gia xuyên suốt của các luật sư, luật gia trong tiến trình này.
Đại diện Sở Tư pháp tỉnh Khánh Hòa cho rằng, trong hoạt động thương mại việc phát sinh tranh chấp là điều khó tránh khỏi, do đó để có cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, việc tiếp cận với hình thức giải quyết tranh chấp thông qua trọng tài thương mại cũng là một vấn đề cần được nghiên cứu trong xây dựng Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành giai đoạn mới.
Mặt khác, theo ông Nguyễn Thanh Duy, đại diện Hội Doanh nhân trẻ tỉnh Khánh Hòa phản ánh góc nhìn từ cộng đồng doanh nghiệp thì hiện nay, tỷ lệ doanh nghiệp nội địa sử dụng trọng tài thương mại vẫn còn thấp, nguyên nhân đến từ việc lo lắng về chi phí sử dụng cũng như lo ngại việc phán quyết khó được thực hiện, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn có xu hướng lựa chọn khởi kiện tại Tòa án khi có phát sinh tranh chấp, do đó cần có các hình thức tuyên truyền phù hợp thay đổi nhận thức cho doanh nghiệp về lợi ích và cách sử dụng trọng tài cũng như bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ trọng tài viên.
Theo bà Phạm Thúy Hạnh, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ chia sẻ, một trong những vấn đề đang gây bất cập nhất về trọng tài thương mại hiện nay đó là tình trạng phán quyết trọng tài bị hủy do những nguyên nhân đến từ phía Hội đồng trọng tài như không ban hành Quyết định đúng thẩm quyền hoặc không thu thập đầy đủ chứng cứ hoặc phía đương sự không tống đạt hồ sơ hợp lệ khi tham gia tố tụng, từ đó cần có giải pháp hoàn thiện các quy tắc tố tụng trọng tài chặt chẽ hơn, cải thiện chất lượng dịch vụ trọng tài tại Việt Nam phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế trong tiến trình sửa đổi Luật Trọng tài thương mại trong tương lai…/.
