Bản Sưng đang vươn mình trở thành điểm sáng du lịch cộng đồng, nơi du khách không chỉ đến để tham quan mà còn để trải nghiệm, thấu hiểu và đồng hành cùng cộng đồng người Dao Tiền trong hành trình gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa.
Ẩn mình trong lòng núi Biều (xã Cao Sơn, tỉnh Phú Thọ), bản Sưng của người Dao Tiền từ lâu được ví như một “bảo tàng sống” giữa đại ngàn. Không chỉ sở hữu rừng chè Shan Tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi, nơi đây còn lưu giữ nguyên vẹn kho tàng văn hóa đặc sắc như: Chữ viết, trang phục, phong tục tập quán, kiến trúc nhà trệt, nghề dệt thổ cẩm thủ công truyền thống… Bản Sưng đang vươn mình trở thành điểm sáng du lịch cộng đồng, nơi du khách không chỉ đến để tham quan mà còn để trải nghiệm, thấu hiểu và đồng hành cùng cộng đồng người Dao Tiền trong hành trình gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa.
Bản làng giữa đại ngàn và những nét văn hóa độc đáo
Ở độ cao hơn 500m so với mực nước biển, khí hậu mát mẻ quanh năm bởi địa hình núi cao và rừng già. Bản Sưng (xã Cao Sơn, tỉnh Phú Thọ) là không gian sinh sống của cộng đồng người Dao Tiền với 73 nóc nhà trệt bằng gỗ, mái bợp lá cọ, bên hiên là những cây chò, cây sấu cổ thụ hàng trăm năm tuổi, tạo nên một không gian vừa nguyên sơ vừa trầm mặc.
Điểm nhấn độc đáo của bản chính là rừng chè Shan Tuyết cổ thụ trên núi Biều. Những cây chè to lớn, thân xù xì bám rễ sâu vào đất, tỏa bóng qua bao thế hệ. Người dân bản Sưng coi đây là báu vật trời ban, họ chăm chút thu hái và tiến hành sao chè thủ công để làm nên thứ trà hảo hạng, nước vàng óng và vương vị ngọt lịm về sau. Với người Dao Tiền ở bản Sưng, chè Shan Tuyết không chỉ là một loại cây cho thức uống mà còn là niềm tự hào của linh khí trời đất.
Không chỉ cảnh quan, bản Sưng còn đặc biệt hấp dẫn bởi những giá trị văn hóa được giữ gìn nguyên vẹn. Định kỳ mồng Một và ngày Rằm hằng tháng, lớp học chữ Nôm Dao do các thầy Mo trong bản đứng lớp vẫn đều đặn mở cửa. Trẻ nhỏ, thanh niên, thậm chí người già cùng nhau học chữ, các phong tục dân tộc như: Lễ cấp sắc (lễ trưởng thành của đàn ông), lễ đám chay, lễ hội Tết nhảy (nghi lễ quan trọng phản ánh đời sống tín ngưỡng)… coi đó như cách để giữ sợi dây kết nối với tổ tiên, giữ cho văn hóa.
Với du khách quốc tế, được tham gia các nghi lễ, trải nghiệm các lớp học chữ tại bản Sưng là trải nghiệm hiếm có, được trực tiếp nhìn, nghe và thử viết chữ Nôm Dao cổ. Chị Marissa, du khách Canada cho biết: “Tôi thật sự ấn tượng khi được tham gia tìm hiểu lớp học chữ Dao và được thầy giáo hướng dẫn viết những ký tự cổ. Đây là trải nghiệm mà tôi chưa từng có ở đâu khác”.
Nhiều nghề truyền thống tại bản Sưng cũng được khôi phục như dệt thổ cẩm, làm giấy dó, thuốc nam... Đặc biệt, phụ nữ Dao Tiền với đôi tay khéo léo đã biến từng sợi vải, từng nét sáp ong thành hoa văn tinh xảo. “Một bộ trang phục truyền thống có khi mất hàng tháng mới hoàn thành. Mỗi đường chỉ, mỗi họa tiết đều gửi gắm hồn cốt dân tộc”, chị Lý Thị Hằng chia sẻ.
Ẩm thực nơi đây cũng đậm đà bản sắc. Từ lợn Mán thả đồi, gà bản, cá sông Đà cho đến rau rừng, tất cả được bày trên cỗ lá - mâm cỗ tròn bằng lá chuối rừng, biểu tượng cho sự gắn bó với núi rừng. Món thịt chua đặc sản của người Dao Tiền, phải ủ tới 18 tháng mới đạt hương vị chuẩn mực, khiến thực khách nào từng nếm thử cũng lưu luyến mãi.
Theo chị Lý Thị Nhất (chủ farmstay Bản Sưng), từ khi làm du lịch, tư duy người dân đã thay đổi rõ rệt, bà con trong bản cởi mở hơn, ý thức bảo tồn văn hóa truyền thống cũng nâng lên. Các hộ làm homestay, làm nghề dệt thổ cẩm đều nỗ lực nâng cao chất lượng dịch vụ, tạo nên những trải nghiệm vừa gần gũi, vừa độc đáo cho du khách.
Hướng đến phát triển du lịch bền vững
Bản Sưng đến nay vẫn giữ được những giá trị nguyên sơ của không gian sống cộng đồng, đời sống người dân giản dị. Những năm qua, nhiều dự án phi chính phủ đã đồng hành với người dân bản Sưng, hỗ trợ xây dựng nghề truyền thống, tập huấn kỹ năng làm du lịch, phủ sóng internet, cải thiện đường giao thông, xây dựng các homestay… Người dân ít sử dụng tivi, thay vào đó, họ dành thời gian cùng du khách đốt lửa trại, hát múa, thưởng trà Shan Tuyết, cùng chia sẻ câu chuyện về rừng già, những giá trị văn hóa lâu đời của người Dao Tiền.
Chị Bùi Thanh Ngọc (Phú Thọ) chia sẻ: Chị rất thích cảnh quan thiên nhiên và sự yên tĩnh, đặc biệt thích tìm hiểu bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số ở bản Sưng. Đây là một địa chỉ rất nên đến để trải nghiệm.
Tuy nhiên, bản cũng đứng trước những thách thức khi nghề truyền thống của người Dao Tiền có nguy cơ mai một nếu thế hệ trẻ thờ ơ và chịu sức ép từ thương mại hóa du lịch. Để bảo tồn giá trị văn hóa tại đây, tháng 1/2023, Tổ hợp tác thổ cẩm Dao Tiền bản Sưng được thành lập. Các sản phẩm thổ cẩm thủ công nhanh chóng trở thành hàng hóa độc đáo, hấp dẫn du khách. Các dịch vụ trải nghiệm như nhuộm vải, dệt vải, lưu trú homestay từng bước đưa bản Sưng trở thành điểm du lịch văn hóa đặc sắc.
Hiện nay, toàn bản có hơn 50 hộ tham gia các dịch vụ homestay, dệt thổ cẩm, biểu diễn văn nghệ dân gian, hướng dẫn du lịch… tạo nguồn thu ổn định. Du khách có thể hòa mình trong không gian nhà sàn mái cọ, thưởng thức ẩm thực dân tộc, trải nghiệm dệt thổ cẩm, tắm lá thuốc hay tham gia lớp học chữ Dao...
Để du lịch phát triển bền vững, cần sự vào cuộc đồng bộ, từ chính quyền định hướng quy hoạch, hỗ trợ nguồn vốn; đến sự chủ động của người dân trong việc gìn giữ, sáng tạo sản phẩm văn hóa và cả sự đồng hành có trách nhiệm của du khách. Chủ tịch UBND xã Cao Sơn Bùi Thị Hòa Bình khẳng định, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa là kim chỉ nam trong phát triển du lịch cộng đồng. Chính quyền xã cũng định hướng xây dựng bản Sưng thành điểm đến tiêu biểu của xã. Đồng thời, địa phương sẽ có những chính sách hỗ trợ bà con khôi phục và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống của người Dao Tiền một cách bền vững.
Bản Sưng hôm nay là sự giao hòa giữa quá khứ và hiện tại, nơi chữ Dao được viết lại trên nền giấy dó, nơi tiếng khung cửi hòa cùng điệu múa Dao Tiền, nơi những búp trà Shan Tuyết kể câu chuyện của rừng xanh. Du khách đến đây không chỉ tham quan, nghỉ ngơi, mà còn được hòa mình trong một không gian văn hóa sống động, để rồi khi rời đi, mỗi người đều mang theo trong lòng sự trân quý, mong muốn quay trở lại.
Giữ gìn bản sắc để phát triển du lịch cũng như phát triển du lịch để nuôi dưỡng bản sắc là mục tiêu mà chính quyền xã Cao Sơn tỉnh Phú Thọ cùng với cộng đồng người Dao Tiền ở bản Sưng đang định hướng xây dựng cho hôm nay và mai sau./.
