Tỉnh Lào Cai đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm hỗ trợ bảo tồn, phục hồi di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc thiểu số, trong đó có lễ hội.
Lào Cai là địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số cùng sinh sống với đa dạng sắc thái văn hóa độc đáo, do vậy, tỉnh luôn chú trọng công tác bảo tồn, phát huy các lễ hội truyền thống gắn với phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Phóng viên TTXVN đã cuộc trao đổi với ông Nông Việt Yên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai để làm sáng rõ chủ đề trên.
*Phóng viên: Ông có thể chia sẻ thông tin về các lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, nhất là những lễ hội điển hình? Có lễ hội nào đang mai một và cần phục dựng hay không thưa ông?
*Ông Nông Việt Yên: Lào Cai là địa phương có trên 30 nhóm, ngành dân tộc cùng sinh sống, góp phần tạo nên cho Lào Cai một kho tàng văn hóa truyền thống hết sức đa dạng, phong phú. Mỗi năm, tỉnh Lào Cai có hàng trăm nghi lễ, lễ hội được tổ chức với quy mô khác nhau, loại hình phong phú như, các lễ hội dân gian các dân tộc, lễ hội gắn với di tích lịch sử - văn hóa, lễ hội du lịch... Lễ hội dân gian truyền thống các dân tộc thiểu số nhiều năm qua đã trở thành những hoạt động văn hóa đặc sắc, tiêu biểu, mang đậm bản sắc dân tộc, trở thành sợi dây gắn kết mối đại đoàn kết toàn dân tộc, là nguồn tài nguyên quan trọng để phát triển các sản phẩm du lịch cộng đồng bền vững ở các địa phương.
Nhiều lễ hội dân gian của các dân tộc đã trở thành biểu tượng cho văn hóa truyền thống của mỗi dân tộc như: Lễ hội Gầu Tào của người Mông, Lễ hội xuống đồng của người Giáy, Tày, Lễ hội cầu mùa của người Hà Nhì, lễ cúng rừng của người Mông, Dao, Thái, nghi lễ Tằng cẩu của người Thái…
Tuy nhiên, quá trình hiện đại hóa diễn ra nhanh đang gây ra những tác động lớn đến đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội của mỗi dân tộc. Bên cạnh đó, hiện nay, số lượng nghệ nhân, người am hiểu lễ nghi, văn hóa truyền thống đang dần giảm đi do tuổi cao sức yếu, nhiều nghệ nhân đã mất. Trong khi đó, lực lượng trẻ kế cận lại thiếu, bởi hiện nay, có rất nhiều bạn trẻ đã thoát ly khỏi các bản làng truyền thống nên việc quan tâm đến văn hóa truyền thống của dân tộc cũng dần mai một, việc trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng đang gặp nhiều khó khăn, thách thức.
Sự quan tâm của chính quyền địa phương đối với công tác bảo tồn văn hóa, bảo tồn các nghi lễ, lễ hội truyền thống các dân tộc đôi lúc còn sao nhãng, chưa thật sự chú trọng, cùng với quá trình tác động của đời sống hiện đại nên một số nghi lễ, lễ hội truyền thống đang có nguy cơ mai một rất cao như, lễ Khu Cù Tê (Tết tháng 7) của người La Chí, lễ Quét làng của người Bố Y, Phù Lá, cúng rừng người Mông, Dao…
*Phóng viên: Tỉnh đã ban hành các cơ chế, chính sách để phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc nói riêng cũng như phục dựng các lễ hội truyền thống như thế nào, thưa ông?
*Ông Nông Việt Yên: Trong những năm gần đây, tỉnh Lào Cai đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách mang tính hệ thống nhằm hỗ trợ bảo tồn, phục hồi di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc thiểu số, trong đó có lễ hội.
Tỉnh ủy ban hành Đề án số 3: “Phát triển văn hóa, Du lịch tỉnh Lào Cai, giai đoạn 2020 - 2025”; Nghị quyết 09-NQ/TU ngày 27/8/2021 về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Lào Cai đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững”. Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể, phi vật thể gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2022 - 2030” với nhiều hoạt động tập trung điều tra, kiểm kê tư liệu hóa lễ hội, lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, bảo tồn lễ hội truyền thống gắn với phát triển du lịch...
Hiệu quả từ những chính sách đó là hiện nay tỉnh Lào Cai đã có 4 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và 56 di sản đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, là một trong số ít tỉnh, thành phố dẫn đầu cả nước về số lượng di sản văn hóa phi vật thể (9 di sản văn hóa phi vật thể thuộc loại hình lễ hội truyền thống).
Hội đồng nhân dân tỉnh ban hành Nghị quyết số 06/2021/NQ-HĐND ngày 09/4/2021 quy định một số chính sách hỗ trợ phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Lào Cai, giai đoạn 2021 - 2025; Nghị quyết số 12/2024/NQ-HĐND ngày 05/7/2024 sửa đổi Nghị quyết 06/2021/NQ-HĐND (Lào Cai cũ); Nghị quyết số 10/2021/NQ-HĐND ngày 19/4/2021 ban hành Quy định một số chính sách hỗ trợ phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Yên Bái cũ, giai đoạn 2021 - 2025; Nghị quyết số 81/2024/NQ-HĐND ngày 30/9/2024 của Hội đồng nhân dân tỉnh quy định một số chính sách hỗ trợ phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Yên Bái cũ giai đoạn 2024 -2030.
Các chính sách tập trung hỗ trợ, khai thác giá trị di sản văn hóa phi vật thể ở các địa bàn trọng điểm về du lịch như, Sa Pa, Bắc Hà, Bảo Yên, Bát Xát, Nghĩa Lộ, Mù Cang Chải… Chính sách đi vào cuộc sống đã giúp nâng tầm “thương hiệu” du lịch cộng đồng của tỉnh Lào Cai; được đánh giá là một trong những địa phương đi đầu trong cả nước về phát triển hiệu quả mô hình du lịch cộng đồng với hơn 700 mô hình homestay đang hoạt động trên địa bàn toàn tỉnh.
Thông qua hoạt động phát triển du lịch cộng đồng đã hỗ trợ khôi phục sản phẩm du lịch làng nghề, lễ hội, đội văn nghệ dân gian, sản phẩm du lịch nông nghiệp gắn với sinh thái (lễ hội trà shan tuyết) làm tăng sự hiểu biết của du khách đối với đất nước, con người, văn hóa truyền thống, trong đó có lễ hội.
Ngoài ra, tỉnh Lào Cai cũng chú trọng khai thác các tuyến du lịch gắn với lễ hội tâm linh (lễ hội Đền Thượng, Lễ hội Đền Đôi cô, chùa Cam Lộ, Lễ hội Đền Bảo Hà, lễ hội Đền Đông Cuông…); hỗ trợ phục dựng, tổ chức trình diễn các trích đoạn lễ hội, nghi lễ truyền thống tại các điểm du lịch cộng đồng, hội thi, hội diễn nghệ thuật quần chúng.
*Phóng viên: Việc bảo tồn, khôi phục và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số, trong đó có các hoạt động lễ hội được tỉnh gắn với phát triển du lịch bền vững như thế nào, thưa ông?
*Ông Nông Việt Yên: Lào Cai xác định phát triển du lịch phải dựa trên nền tảng văn hóa bản địa, trong đó lễ hội là nguồn tài nguyên du lịch đặc sắc. Tỉnh Lào Cai đã và đang thực hiện nhiều nhóm giải pháp nhằm gắn bảo tồn với phát triển du lịch bền vững.
Tỉnh xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa - lễ hội, như: Tour trải nghiệm lễ hội Gầu Tào, lễ hội Xuống đồng, lễ hội Nhảy lửa, lễ hội xòe Thái, lễ hội hoa Tớ dầy...; kết hợp cùng không gian văn hóa chợ phiên, làng nghề, ẩm thực dân tộc. Đồng thời hướng dẫn địa phương tổ chức lễ hội đúng nghi thức, đúng không gian trình diễn, tránh thương mại hóa, đảm bảo vai trò chủ thể của cộng đồng.
Lào Cai chú trọng đào tạo, tập huấn người dân làm du lịch cộng đồng, kết hợp gìn giữ phong tục, nghi lễ truyền thống và khai thác giá trị văn hóa theo hướng xanh, thân thiện và bền vững.
Tỉnh khuyến khích xây dựng mô hình du lịch cộng đồng (homestay) gắn với trình diễn văn hóa dân gian, bảo tồn trang phục truyền thống, nhạc cụ, điệu múa... giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa truyền thống đặc sắc của các dân tộc. Riêng mô hình này tỉnh đã thực hiện hỗ trợ kinh phí thành lập mới và duy trì hoạt động 22 câu lạc bộ, đội văn nghệ dân gian tại điểm du lịch với số tiền hơn 1,8 tỷ đồng (thuộc Nghị quyết 06 nêu trên); hỗ trợ thành lập mới, duy trì hoạt động 198 đội văn nghệ với tổng kinh phí hỗ trợ trên 2,9 tỷ đồng; hỗ trợ lập 5 hồ sơ di sản với tổng kinh phí hơn 1,1 tỷ đồng; hỗ trợ 20 lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể, với tổng kinh phí trên 894 triệu đồng (thuộc Nghị quyết số 10 của tỉnh Yên Bái cũ). Cùng với đó, hàng năm, các địa phương triển khai hiệu quả nguồn lực hỗ trợ từ Dự án 6 thuộc chương trình 1719 của Chính phủ hỗ trợ trao truyền và thành lập các đội văn nghệ thôn bản.
Lào Cai đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quảng bá lễ hội, di sản văn hóa để giới thiệu tới du khách trong và ngoài nước. Việc bảo tồn lễ hội gắn với phát triển du lịch đã mang lại hiệu quả rõ rệt vừa giúp cộng đồng duy trì bản sắc văn hóa, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân vùng cao, đặc biệt tại Sa Pa, Bắc Hà, Mường Khương và Si Ma Cai, Nghĩa Lộ, Thác Bà.
*Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!
(Bài viết có sự phối hợp thực hiện của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)
