Khoảng 75% người bệnh ung thư phổi được phát hiện ở giai đoạn muộn, khiến tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ đạt khoảng 14,8%.
Ngày 26/3, tại Hà Nội, Bộ Y tế tổ chức Hội nghị Chương trình Sức khỏe phổi Việt Nam tăng cường tiếp cận y tế toàn diện trong lĩnh vực sức khỏe phổi.
Các bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen phế quản và ung thư phổi có tỷ lệ mắc cao nhưng phát hiện muộn, kiểm soát và điều trị còn nhiều hạn chế đã và đang trở thành nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và khuyết tật tại Việt Nam.
Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, theo ước tính, tỷ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi tại nước ta lên đến 4,2%, thuộc nhóm cao nhất khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Tỷ lệ hen phế quản là 4,1%, nhưng chỉ khoảng 29% người bệnh được điều trị dự phòng và chưa đến 40% được kiểm soát tốt.
Đặc biệt, ung thư phổi, với hơn 24.000 ca mắc mới mỗi năm, hiện đứng thứ ba về số ca mắc mới nhưng đứng thứ hai về số ca tử vong tại Việt Nam. Khoảng 75% người bệnh được phát hiện ở giai đoạn muộn, khiến tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ đạt khoảng 14,8%.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ: việc quản lý bệnh phổi mạn tính đang gặp nhiều rào cản, trong đó đáng chú ý là sự thiếu hiểu biết của bệnh nhân về thuốc điều trị. Đối với bệnh hen, tình trạng thiếu kiến thức về bệnh cũng rất phổ biến, với khoảng 83,5% bệnh nhân chưa hiểu rõ về bệnh lý của mình. Cụ thể, 30% nhầm lẫn giữa thuốc kiểm soát và thuốc giảm triệu chứng, 68% sử dụng sai kỹ thuật hít và 52% tin rằng hen có thể chữa khỏi hoàn toàn.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Hùng Kiên, Phó Giám đốc Bệnh viện K cho rằng công tác sàng lọc ung thư phổi tại Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về trang thiết bị, cơ sở hạ tầng và chuyên môn. Bên cạnh đó, nhận thức của người dân và nhân viên y tế chưa đầy đủ, trong khi bảo hiểm y tế chưa hỗ trợ chi trả cho các phương pháp sàng lọc. Về điều trị, một số loại thuốc chưa có sẵn tại cơ sở y tế, gây khó khăn trong việc cá thể hóa phác đồ điều trị. Ung thư phổi ở giai đoạn sớm thường không có triệu chứng rõ ràng hoặc dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp khác, dẫn đến việc chẩn đoán muộn. Khi bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng nặng như xâm lấn thành ngực, hội chứng chèn ép hay di căn, bệnh thường đã ở giai đoạn muộn.
Theo Tiến sĩ Đỗ Hùng Kiên, Việt Nam hiện chưa có quy trình chuẩn về sàng lọc ung thư phổi bằng chụp CT liều thấp cho nhóm nguy cơ cao trong cộng đồng. Vì vậy, cần xây dựng một chương trình tầm soát ung thư phổi cấp quốc gia để cải thiện hiệu quả phát hiện và điều trị sớm.
Trước thực trạng đáng lo ngại đó, ngành y tế đã chủ động xây dựng, triển khai nhiều giải pháp trong khuôn khổ Chiến lược quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm giai đoạn 2015–2025. Các mục tiêu quan trọng như phát hiện sớm 50% số người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản, điều trị hiệu quả tại các cơ sở y tế, kiểm soát tốt trên 20% số người bệnh và phát hiện sớm 40% số ca ung thư phổi đã được đề ra. Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống đáng kể trong tầm soát, chẩn đoán sớm, điều trị, quản lý và đặc biệt là khả năng tiếp cận y tế chất lượng ngay từ tuyến cơ sở.
Trước những thách thức và cơ hội trong việc phát hiện sớm các bệnh lý về phổi, Chương trình Sức khỏe Phổi Việt Nam giai đoạn 2025–2027 như một sáng kiến hợp tác công – tư, dựa trên ba nguyên tắc cốt lõi: tiếp cận toàn diện – lấy người dân làm trung tâm và ứng dụng khoa học công nghệ.
Chương trình dự kiến được thiết kế với các hợp phần cụ thể, như: đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, tiêu biểu như chiến dịch “CareMe – Yêu lấy phổi”; nâng cao năng lực cán bộ y tế tuyến cơ sở thông qua đào tạo, hướng dẫn lâm sàng và mô hình quản lý bệnh phổi; thúc đẩy tầm soát, chẩn đoán sớm, điều trị hiệu quả các bệnh phổi không lây nhiễm; ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn trong theo dõi và quản lý bệnh; phối hợp đa ngành thông qua cơ chế “Đối tác vì một hệ thống y tế bền vững”, nhằm thúc đẩy công bằng y tế, tiếp cận bình đẳng, hành động vì khí hậu và y tế xanh.
Trong Chiến lược quốc gia bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 theo Quyết định số 89/QĐ-TTg ngày 23/1/2024 của Thủ tướng Chính phủ đã nhấn mạnh: “Chăm sóc sức khỏe phải dựa trên nhu cầu và lấy người dân làm trung tâm; đảm bảo mọi người dân được tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng với chi phí hợp lý”. Đây là kim chỉ nam cho mọi hoạt động của ngành y tế – trong đó sức khỏe phổi sẽ là một trong những lĩnh vực đầu tiên và then chốt.
Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà quản lý, cơ quan y tế, doanh nghiệp và tổ chức đã đóng góp ý kiến, hoàn thiện nội dung chương trình, xác định rõ vai trò, nhiệm vụ, cơ chế điều phối và lộ trình triển khai hiệu quả để đảm bảo sức khỏe toàn diện cho người dân./.
