Việt Nam đang đối mặt với một "đại dịch" mới, tạo ra một thế hệ nghiện nicotine mới.
Ngày 24/9, tại Hà Nội, Trường Đại học Y tế công cộng phối hợp với Quỹ VinFuture tổ chức hội thảo với chủ đề “Phòng chống tác hại của thuốc lá mới: Bằng chứng khoa học, kinh nghiệm trên thế giới và tại Việt Nam”. Hội thảo diễn ra trực tiếp, trực tuyến với sự tham gia của gần 500 khách mời, kết nối với đầu cầu tại Việt Nam, Thái Lan, Australia, quy tụ các chuyên gia y tế hàng đầu trong nước và quốc tế.
Phát biểu tại hội thảo, Giáo sư Hoàng Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng cho biết, mức độ sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong giới trẻ Việt Nam đang ở mức cao, đặc biệt khi so sánh với các chỉ số về sử dụng thuốc lá truyền thống. Đây là xu hướng đáng lo ngại, vì nó có thể đảo ngược những nỗ lực kiểm soát việc sử dụng thuốc lá của thanh thiếu niên đã được triển khai quyết liệt trong nhiều năm qua.
Một nghiên cứu ngẫu nhiên của Trường Đại học y tế công cộng được hỗ trợ bởi Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá và Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến 12 tại 11 tỉnh, thành ở Việt Nam (thực hiện từ tháng 10 - 12/2023) cho thấy, có 96,2% học sinh nhận thức được sự tồn tại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Trong đó, 14% đã từng sử dụng thử thuốc lá điện tử và 7% hiện đang sử dụng trong 30 ngày qua. Tỷ lệ này đối với thuốc lá nung nóng là 1,8% đã từng sử dụng và 1,0% hiện đang sử dụng.
Cũng theo nghiên cứu trên, nhiều học sinh vẫn còn hiểu sai lệch về tác hại của các loại thuốc lá mới này, tin rằng chúng an toàn hoặc ít gây hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Có 23,5% học sinh không nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn của thuốc lá điện tử và con số này còn cao hơn đối với thuốc lá nung nóng (43,2%).
Giáo sư Hoàng Văn Minh nhấn mạnh, với sự thịnh hành của các loại thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá lai… Việt Nam đang đối mặt với một "đại dịch" mới, tạo ra một thế hệ nghiện nicotine mới.
Không chỉ ở Việt Nam, tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới cũng tăng nhanh ở nhiều quốc gia trong 10 năm qua. Sự hấp dẫn của các thiết bị thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng với kiểu dáng thời thượng, hương vị đa dạng và những chiến dịch quảng cáo tinh vi đã khiến nhiều người, đặc biệt là thanh thiếu niên, lầm tưởng rằng những sản phẩm này an toàn hơn so với thuốc lá truyền thống.
Giám đốc điều hành Trung tâm Quản trị và Kiểm soát thuốc lá toàn cầu (GGTC, Thái Lan) Bungon Ritthiphakdee nhận định, ngành công nghiệp thuốc lá đang tìm cách “lách” các quy định quản lý bằng việc giới thiệu các sản phẩm mới như: thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, nhằm đối phó với các quy định ngày càng nghiêm ngặt đối với thuốc lá truyền thống.
Thực tế, cộng đồng y tế toàn cầu đã ghi nhận một số trường hợp tổn thương phổi do thuốc lá điện tử (hay gọi là EVALI). Theo đó, các sản phẩm thuốc lá mới được cho là có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt đối với não bộ đang phát triển của trẻ vị thành niên.
Đồng tình với các quan điểm của chuyên gia tại hội thảo, Giáo sư Hoàng Văn Minh nhấn mạnh, cần phải hành động ngay lập tức, xây dựng, thực thi các chính sách kiểm soát chặt chẽ đối với những sản phẩm này. Các chiến dịch sức khỏe cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc đối phó với tình trạng thiếu hiểu biết về tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Ngoài ra, các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng có thể tạo ra một làn sóng ủng hộ mạnh mẽ cho các chính sách kiểm soát thuốc lá, tránh tư tưởng cho rằng hút thuốc là "ngầu" hoặc "nam tính".
Theo Tổ chức toàn cầu giám sát ngành công nghiệp thuốc lá (STOP), chỉ riêng năm 2023, Công ty thuốc lá Philip Morris International (PMJ) đã xuất khẩu gần 613 tỷ điếu thuốc lá và duy trì gần 1/4 thị phần thuốc lá điếu thế giới (không bao gồm Trung Quốc). Công ty cũng đấu tranh với các biện pháp nhằm giảm sử dụng thuốc lá, bao gồm cả hạn chế quảng cáo, gần đây nhất là ở Thụy Sĩ và Indonesia.
Nguy hiểm hơn, công ty thuốc lá này đã tiếp thị các sản phẩm thuốc lá không khói (IQOS) tới nhiều đối tượng trên toàn thế giới, bao gồm cả giới trẻ như: sử dụng những người có ảnh hưởng; tài trợ âm nhạc, giảm giá; sử dụng mạng xã hội để tiếp thị các sản phẩm thuốc lá không khói như một sản phẩm có phong cách sống quyến rũ dành cho giới trẻ; tài trợ cho các lễ hội âm nhạc, sự kiện văn hóa thu hút giới trẻ, sử dụng thuốc lá không khói.
Hiện trên thế giới có ít nhất 34 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng chính sách cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử, 11 quốc gia cấm bán thuốc lá nung nóng. Điển hình như Chính phủ Singapore từ tháng 2/2018 đã hoàn toàn cấm việc mua bán, sử dụng, sở hữu các sản phẩm thuốc lá như thuốc lá điện tử, shisha và thuốc lá không khói./.
