Chuyên đề giới thiệu tuyển chọn 26 tác phẩm thuộc nhiều chất liệu như sơn dầu, sơn mài, lụa, màu nước, chì, mực… được danh họa sáng tác trước và sau năm 1945.
Sáng 18/12 tại Hà Nội, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ra mắt không gian trưng bày chuyên đề đặc biệt tôn vinh họa sĩ, liệt sĩ Tô Ngọc Vân (1906–1954) - một trong những danh họa tiêu biểu của nền mỹ thuật hiện đại và mỹ thuật cách mạng Việt Nam.
Đây là lần đầu tiên công chúng được tiếp cận một chuyên đề riêng về danh họa Tô Ngọc Vân tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Chuyên đề giới thiệu tuyển chọn 26 tác phẩm thuộc nhiều chất liệu như sơn dầu, sơn mài, lụa, màu nước, chì, mực… được sáng tác trước và sau năm 1945. Các tác phẩm phản ánh rõ sự chuyển biến sâu sắc trong tư tưởng và phong cách nghệ thuật của họa sĩ Tô Ngọc Vân, từ “nghệ thuật vị nghệ thuật” đến “nghệ thuật vị nhân sinh”. Bên cạnh đó, không gian trưng bày còn giới thiệu một số kỷ vật quý do gia đình họa sĩ lưu giữ.
Họa sĩ Tô Ngọc Vân là người đặt nền móng cho mỹ thuật cách mạng Việt Nam, đồng thời là cầu nối quan trọng giữa hai giai đoạn mỹ thuật: từ Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đến Trường Mỹ thuật Việt Nam (nay là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam), nơi ông giữ cương vị Hiệu trưởng đầu tiên. Cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn bó mật thiết với vận mệnh dân tộc. Năm 1954, ông hy sinh trong Chiến dịch Điện Biên Phủ khi đang trực tiếp ra mặt trận ghi chép, ký họa. Những tác phẩm cuối đời của ông không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn là tư liệu lịch sử quý giá về tinh thần kháng chiến của dân tộc.
Phát biểu tại sự kiện, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn nhấn mạnh, chuyên đề lần này mang ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh năm 2025 đánh dấu 100 năm ra đời Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Dấu mốc ấy càng có ý nghĩa sâu rộng hơn khi gắn với kỷ niệm 120 năm ngày sinh danh họa Tô Ngọc Vân. Ngay từ năm 1945, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, sau đó toàn quốc bước vào cuộc kháng chiến, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã có những sáng tác kịp thời, tiêu biểu là tác phẩm “Hà Nội vùng đứng lên”. Điều đó cho thấy ông là một trong những người khởi đầu cho hình mẫu “nghệ sĩ – chiến sĩ”, đồng hành cùng cách mạng và kháng chiến.
Tô Ngọc Vân không chỉ là danh họa có dấu ấn sâu đậm trong lịch sử mỹ thuật hiện đại, đặc biệt qua những năm tháng học tập và giảng dạy các khóa đầu của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, còn là người có công lớn trong sự nghiệp đào tạo. Ông trực tiếp dìu dắt lớp họa sĩ kháng chiến ở chiến khu Việt Bắc với tinh thần “ân cần chỉ bảo, truyền nghề và truyền lửa”. Từ môi trường mỹ thuật kháng chiến, nhiều tên tuổi lớn đã trưởng thành, tạo dựng nền cốt cho mỹ thuật Việt Nam hiện đại. Ông đã sống một đời nghệ thuật bình dị, đẹp đẽ và trọn vẹn, cống hiến đến giây phút cuối cùng - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cho biết.
Ông Lương Xuân Đoàn khẳng định, nếu không có Tô Ngọc Vân, lịch sử mỹ thuật Việt Nam hẳn sẽ là một câu chuyện khác. Ông là người đặt nhịp cầu nối Đông – Tây, dung hòa mỹ thuật hàn lâm với tinh thần và chất liệu thuần Việt. Vẻ đẹp dung dị, tinh tế của người phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ Hà Nội trong tranh Tô Ngọc Vân đến nay vẫn được xem là đỉnh cao khó vượt qua. Dù các thế hệ trẻ hôm nay mang đến nhiều cách nhìn mới, nhiều vẻ đẹp mới của những “công dân Việt Nam hiện đại”, song những giá trị thẩm mỹ ông tạo dựng vẫn giữ nguyên sức sống. Từ di sản đó, các thế hệ nghệ sĩ kế tiếp đã và đang tiếp nhận những bài học quý giá để tiếp tục viết nên câu chuyện sáng tạo của riêng mình, trên nền cốt vững chắc mà các thế hệ tiền bối để lại.
Theo Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, việc ra mắt không gian trưng bày chuyên đề đặc biệt về danh họa Tô Ngọc Vân là bước tiếp nối trong nỗ lực đổi mới, chỉnh lý hệ thống trưng bày thường xuyên, sau các đợt bổ sung và chỉnh lý trưng bày mỹ thuật đương đại, mỹ thuật ứng dụng và mỹ thuật dân gian của Bảo tàng trong những năm gần đây./.
