Những người làm lồng đèn truyền thống vẫn luôn gìn giữ nét văn hóa đặc trưng của người Việt.
Trước đây, cứ gần đến Tết Trung thu những người làm lồng đèn giấy kiếng truyền thống lại tất bật nguồn hàng để phục vụ nhu cầu của thị trường với những chiếc đèn đầy sắc màu, đáp ứng đa dạng nhu cầu vui chơi của các em nhỏ. Nhiều năm trở lại đây, với sự thay đổi của cuộc sống, các hộ còn “trụ” lại với nghề làm lồng đèn truyền thống từ giấy kiếng chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Đằng sau đó là câu chuyện về tình yêu, sự kiên trì, tâm huyết của những người đã dành trọn cuộc đời để giữ gìn nghề truyền thống đang dần mai một trước thời gian.
Đã từ rất lâu, những chiếc lồng đèn như một phần không thể thiếu để làm nên nét đặc trưng của Tết Trung thu. Năm nào cũng vậy, cứ đến gần ngày Trung thu, tại ngôi nhà nằm trên đường Võ Thị Sáu (phường 3, thành phố Bạc Liêu) lại rộn ràng và tất bật hơn hẳn; người vào, người ra nhộn nhịp hơn để cung ứng nguồn hàng cho thị trường. Bước vào nhà, trước mắt chúng tôi là những chiếc lồng đèn truyền thống với đa dạng sắc màu và hình thù, từ đèn ông sao, bướm, thỏ, đến cả những chiếc đèn mang hình thù máy bay, tàu…
Chủ nhân của ngôi nhà là bà Nguyễn Lệ Thu, năm nay 63 tuổi nhưng đã có hơn 50 năm gắn bó với nghề. “Tuy giờ đây nghề này không còn mang lại nguồn thu nhập ổn định như trước, nhưng gia đình vẫn quyết tâm gìn giữ truyền thống của cha ông để lại”, bà Thu tâm sự.
Bà Nguyễn Lệ Thu nhớ lại: “Khoảng chục năm trước, cả xóm có hơn 10 hộ theo nghề. Lúc đó, ai cũng thức đến tận 2-3 giờ sáng để cùng nhau làm, không khí như họp chợ. Người ra, người vô lấy hàng nhộn nhịp, vui lắm. Gia đình tôi mỗi mùa cũng làm trên ngàn chiếc, các thành viên phải làm hết công suất và mướn thêm thợ mới có thể đáp ứng được số lượng đơn đặt hàng”.
Để cho ra đời các sản phẩm chất lượng, đa dạng mẫu mã, từ khoảng tháng 3, gia đình bà Thu phải lên tận Sóc Trăng tìm mua vật liệu. Riêng tre mua về phải mang phơi nắng để tránh bị mọt. Đến đầu tháng 4, cả nhà bắt đầu làm khung sẵn bằng cách cắt kẽm cột tre để tạo hình. Đây là một trong những khâu đòi hỏi sự sáng tạo, bởi nó làm nên nét đặc thù của từng chiếc lồng đèn.
Sau đó, các công đoạn tiếp theo như dán giấy kiếng, vẽ hoa văn… sẽ được thực hiện một cách tỉ mỉ. Có thể nói, làm lồng đèn truyền thống không khó nhưng lại tốn thời gian. Từ khung sườn thô cứng, người thợ phải rất khéo léo để có thể cho ra các sản phẩm với hình thù, màu sắc hài hòa. Trong quá trình làm, việc bị trầy xước tay do vót tre, quấn các mối nối bằng dây chì là chuyện bình thường. Thế nhưng những khó khăn, vất vả vẫn không làm giảm đi sự cần mẫn, niềm đam mê của những người quyết tâm gìn giữ nghề làm lồng đèn truyền thống của đất Bạc Liêu.
Sau khi đèn điện tử xuất hiện với kiểu dáng đa dạng, bắt mắt, âm thanh, ánh sáng thu hút sự chú ý của trẻ nhỏ thì lồng đèn giấy kiếng cũng dần mất đi vị trí độc tôn trước đây. Nhiều người làm nghề cũng thôi mặn mà với cây tre, cọ vẽ và bắt đầu chuyển hướng sang làm nghề khác, ít tốn thời gian và có thu nhập cao hơn.
Trong sự ảnh hưởng của guồng quay cuộc sống, những năm gần đây, mỗi mùa Trung thu, bà Thu chỉ làm vài trăm chiếc và khách hàng chủ yếu là các cơ quan, đơn vị, trường học mua để tổ chức chương trình hay quán cà phê, quán ăn mua để trang trí. Dẫu vậy, ngọn lửa nghề vẫn được gia đình âm thầm giữ gìn và mỗi độ Trung thu lại được thổi bùng lên.
Chị Phan Dương Xuân Nguyệt (ở phường 7, thành phố Bạc Liêu) - Truyền nhân đời thứ 3 kế thừa nghề làm lồng đèn truyền thống của gia đình đã quyết tâm gìn giữ nghề của cha ông để lại. Người "bạn đời" của chị, anh Phạm Lâm Hoài Duy, tuy có công việc riêng nhưng mỗi khi rảnh cũng xắn tay vào làm rồi biết hết các công đoạn lúc nào không hay. Bây giờ anh Duy cũng theo nghề của gia đình vợ.
Chị Nguyệt bộc bạch: “Trước đây khi đèn điện tử chưa xuất hiện, chúng tôi bán lồng đèn thấy ham lắm. Bây giờ, lượng tiêu thụ giảm nhiều, công việc mưu sinh cũng vất vả hơn. Nghề làm lồng đèn tuy chỉ kéo dài vài tháng và thu nhập không cao nhưng mang lại niềm vui khó tả. Ngồi uốn từng cây tre, quét hồ, quấn kẽm rồi nhìn thành phẩm của mình lung linh trong ánh nến, bao nhiêu mệt mỏi đều tan biến. Không biết tự bao giờ nghề này đã ngấm sâu vào tôi, cho nên tôi không bao giờ muốn từ bỏ khi khách hàng còn chọn lồng đèn truyền thống giữa muôn vàn đồ chơi hiện đại khác”.
Hiện tại, giá những chiếc lồng đèn phụ thuộc vào độ khó của từng mẫu mã, dao động từ 20-35 nghìn đồng. Với những chiếc đèn tinh xảo, đẹp mắt giá thành có thể lên đến gần cả triệu, tùy theo kích cỡ và độ khó mà khách đặt như: mẫu lồng đèn nhà hát 3 nón lá, cây đờn kìm hay con rồng… Có thể nói, so với những chiếc đèn điện tử, lồng đèn truyền thống giá không rẻ. Tuy nhiên, người thợ có thể duy trì được nghề cũng nhờ sự ủng hộ từ các đơn vị, trường học, nhất là các bậc phụ huynh và những người yêu thích lồng đèn truyền thống.
“Bên cạnh tình yêu nghề, người thợ phải sáng tạo mẫu mã, nét vẽ mới để đáp ứng thị hiếu khách hàng. Với những mẫu lạ, tôi phải mày mò từ hình dáng đến cách thực hiện. Trong đó, khâu ráp sườn và vẽ là phức tạp nhất vì phải ráp sao cho cân đối, còn vẽ thì màu sắc phải hài hòa, có hồn. Có những chiếc lồng đèn quá to, phức tạp, tôi phải mất từ 2-3 ngày mới có thể hoàn thành”, anh Phạm Lâm Hoài Duy cho biết thêm.
Hiện nay, mỗi mùa Trung thu đến, vợ chồng anh Phạm Lâm Hoài Duy chỉ còn làm vài trăm chiếc để bán, thế nhưng bằng tình yêu nghề và khát khao “giữ lửa” cho lồng đèn tuổi thơ, họ vẫn cố gắng bám trụ. Đặc biệt, chị Nguyệt, anh Duy cũng sẵn sàng dạy miễn phí cho những ai có nhu cầu học để người trẻ có thể kế thừa những giá trị văn hóa truyền thống bao đời nay.
Lồng đèn điện tử bây giờ tuy có nhiều điểm hiện đại, phá cách hơn, nhưng với tôi nó không đem lại nhiều cảm xúc. Ngược lại, mỗi lần nhìn lồng đèn truyền thống lòng mình cứ rộn ràng khó tả. Cho nên tôi muốn lưu giữ nghề để thế hệ sau này biết đến chiếc lồng đèn giấy kiếng mà thời ông, bà đã trải qua thực tế chứ không chỉ qua lời kể, chị Nguyệt chia sẻ.
Mặc dù cuộc sống ngày càng hiện đại, đồ chơi ngày Tết Trung thu ngày càng có nhiều lựa chọn như lồng đèn điện tử, lồng đèn giấy xếp thì lồng đèn giấy kiếng vẫn âm thầm tỏa sáng theo cách riêng của nó, vẫn hiện diện khắp phố phường. Vì thế, những gia đình làm lồng đèn truyền thống vẫn luôn giữ cho "cái hồn, cái lửa" của nghề sáng mãi. Với họ, đó là sự gìn giữ nét văn hóa đặc trưng của người Việt trước guồng quay của cuộc sống hiện đại và họ muốn góp phần giữ lại những nét truyền thống của cha ông để niềm vui của trẻ em trong đêm hội trăng rằm thêm trọn vẹn./.
