Việc hoàn thiện và ban hành Luật Dân số được kỳ vọng sẽ tạo lập khuôn khổ pháp lý đồng bộ, hiện đại, giúp xử lý hiệu quả các thách thức về mức sinh, già hóa và mất cân bằng giới tính khi sinh, đồng thời nâng cao chất lượng dân số trong dài hạn.
Ngày 26/11, tại Hà Nội, Cục Dân số (Bộ Y tế) tổ chức chương trình giao lưu với chủ đề "Công tác Dân số Việt Nam - Nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước". Chương trình tập trung phân tích những nội dung trọng tâm của dự thảo Luật Dân số đang được Quốc hội khóa XV xem xét tại Kỳ họp thứ 10.
Phát biểu tại chương trình, ông Nguyễn Hoàng Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội nhấn mạnh sự cần thiết của việc chuyển từ Pháp lệnh Dân số năm 2003 sang một luật toàn diện hơn.
Theo ông Nguyễn Hoàng Mai, đây là đạo luật đầu tiên của Nhà nước chính thức hóa quan điểm chỉ đạo của Đảng về dân số và phát triển. Việc ban hành luật lần này góp phần cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng và cập nhật nhiều chính sách mới mang tính đột phá, bởi các chính sách dân số hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế và không còn phù hợp với thực trạng dân số Việt Nam hiện nay. Luật này nhằm thể chế hóa quan điểm, đường lối của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới.
Làm rõ hơn về định hướng xây dựng luật, Tiến sĩ Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật Dân số tập trung quy phạm hóa 4 chính sách lớn đã được Chính phủ thông qua và không trùng lặp với các luật khác.
Theo Tiến sĩ Phạm Vũ Hoàng, dự thảo Luật Dân số đã bổ sung nhiều nội dung mới. Đối với việc duy trì mức sinh thay thế, dự thảo quy định về việc cho phép thực hiện chính sách tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai, hỗ trợ về tài chính đối với một số nhóm đối tượng (như phụ nữ dân tộc thiểu số rất ít người, phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp, phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi), bổ sung tiêu chí ưu tiên được mua hoặc thuê nhà ở xã hội.
Ngoài ra, để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, dự thảo cũng đưa ra quy định cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức, trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền; khuyến khích thay đổi nhận thức cộng đồng nhằm xóa bỏ định kiến về giới và không trọng nam hơn nữ.
Đối với việc thích ứng với già hóa dân số, dự thảo bổ sung quy định hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi, cung cấp thông tin, tố giác hành vi xâm phạm quyền hợp pháp của người cao tuổi. Để nâng cao chất lượng dân số, dự thảo đưa việc cần thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn và sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh.
Trong quá trình hoàn thiện dự thảo, Ban soạn thảo đã rà soát khoảng 60 luật và bộ luật liên quan để đảm bảo tính thống nhất, tránh chồng chéo trong hệ thống pháp luật. Đáng chú ý, dự thảo Luật Dân số đẩy mạnh phân cấp cho chính quyền địa phương, tạo điều kiện để mỗi tỉnh, thành phố chủ động quyết định các biện pháp phù hợp với đặc thù dân số của mình. Đây là cơ sở quan trọng để các địa phương linh hoạt triển khai chính sách duy trì mức sinh thay thế, đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên hoặc mở rộng dịch vụ dân số theo điều kiện ngân sách.
Theo ông Vũ Duy Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội thành phố Hà Nội, cơ chế phân cấp trong dự thảo Luật sẽ tạo thuận lợi cho thành phố Hà Nội xây dựng biện pháp đặc thù, nhất là trong duy trì mức sinh thay thế và giảm mất cân bằng giới tính khi sinh. Thành phố sẽ đẩy mạnh truyền thông thay đổi nhận thức cộng đồng, đưa nội dung “không lựa chọn giới tính khi sinh” vào quy ước dân cư và mở rộng dịch vụ tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân, tầm soát trước sinh theo hướng thuận lợi hơn cho người dân.
Phân tích các thách thức dân số hiện nay, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cử cho rằng, mức sinh thấp là “điểm nóng” đáng lo ngại nhất. Năm 2023, mức sinh của Việt Nam chỉ đạt 1,91 con (thấp hơn mức thay thế 2,1). Nếu xu hướng giảm tiếp diễn, Việt Nam sẽ đối mặt nguy cơ thiếu hụt lao động, gia tăng tốc độ già hóa và chịu áp lực nặng nề lên quỹ an sinh xã hội trong vài thập niên tới mà nguyên nhân chủ yếu là chi phí nuôi con ngày càng lớn, khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ ngần ngại sinh con.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cử cho rằng, chính sách dân số cần chuyển từ tư duy “khuyến khích sinh con” sang “chia sẻ chi phí nuôi con”. Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng cần chung tay hỗ trợ các gia đình có trẻ nhỏ thông qua những biện pháp thực chất như phát triển hệ thống nhà trẻ chất lượng, hỗ trợ dịch vụ giữ trẻ từ 6 tháng tuổi, giảm gánh nặng cho người mẹ và tạo điều kiện để phụ nữ quay trở lại thị trường lao động.
Ở góc độ bảo đảm nguồn lực thực thi, Tiến sĩ Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) khẳng định nguồn kinh phí triển khai sẽ đến từ ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương, Quỹ Bảo hiểm xã hội và Quỹ Bảo hiểm y tế. Đặc biệt, dự thảo Luật không làm phát sinh bộ máy tổ chức, biên chế hay người hưởng lương theo ngân sách Nhà nước, tuân thủ chủ trương tinh gọn bộ máy của Đảng.
Việc hoàn thiện và ban hành Luật Dân số được kỳ vọng sẽ tạo lập khuôn khổ pháp lý đồng bộ, hiện đại, giúp xử lý hiệu quả các thách thức về mức sinh, già hóa và mất cân bằng giới tính khi sinh, đồng thời nâng cao chất lượng dân số trong dài hạn. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để xây dựng nguồn nhân lực bền vững, bảo đảm an sinh xã hội và thúc đẩy sự phát triển ổn định của đất nước trong nhiều thập niên tới./.
