Hội thảo nhằm đánh giá về sự cố sầu riêng vượt dư lượng Cadimi; phân tích thực trạng phát triển nóng, bất cập trong sản xuất, giám sát chất lượng và xuất khẩu của ngành hàng sầu riêng...
Ngày 10/6, tại Hà Nội, Báo Tiền Phong tổ chức Hội thảo Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng. Hội thảo kết nối trực tuyến với điểm cầu ở Đắk Lắk, Cần Thơ, cùng sự góp mặt của các chuyên gia nông nghiệp và doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng.
Hội thảo nhằm đánh giá về sự cố sầu riêng vượt dư lượng Cadimi; phân tích thực trạng phát triển nóng, bất cập trong sản xuất, giám sát chất lượng và xuất khẩu của ngành hàng sầu riêng; đề xuất giải pháp toàn diện, đa chiều nhằm giúp sầu riêng vượt qua những thách thức trước mắt và phát triển bền vững, trở thành ngành rau quả tỷ USD chủ lực của Việt Nam…
Khai mạc hội thảo, nhà báo Phùng Công Sưởng - Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cho biết: Chỉ trong vòng chưa đầy 3 năm, sầu riêng đã vươn lên trở thành một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực, lớn nhất trong các mặt hàng rau quả của Việt Nam, mang về hơn 3,2 tỷ USD trong năm 2024, là một con số kỷ lục đáng tự hào của nông sản Việt. Nhưng cũng chính vì hào quang đó, xuất khẩu riêng đang phải đối mặt với nhiều hệ lụy từ tăng trưởng nóng, như: Gian lận mã số vùng trồng, sản xuất thiếu đồng bộ, thiếu kiểm soát chất lượng đầu vào, và gần đây nhất - thị trường Trung Quốc liên tục cảnh báo về dư lượng Cadimi vượt ngưỡng trong sầu riêng Việt Nam.
“Hàng loạt lô hàng bị trả về. Các doanh nghiệp điêu đứng, bị thiệt hại nặng, còn nông dân hoang mang nhìn nông sản rớt giá. Đáng lo hơn là hình ảnh sầu riêng Việt - được vun trồng bằng mồ hôi và hy vọng của người nông dân Việt đang bị đặt vào vòng nghi ngờ về kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm.
Hội thảo do Báo Tiền Phong tổ chức muốn thể hiện thông điệp: Nếu không thay đổi tư duy quản lý, không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra; thiếu sự liên kết giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nông dân và hướng đến sự phát triển bền vững, ngành hàng tỷ USD của Việt Nam có thể bị gục ngã bất cứ lúc nào”, nhà báo Phùng Công Sưởng lập luận.
Chia sẻ về nguyên nhân chính khiến đất nhiễm Cadimi, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quang Hiếu cho biết: Sau khi ký nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng với Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của nước ta đã tăng mạnh. Năm 2023 giá trị xuất khẩu trên 2 tỷ USD, năm 2024 kim ngạch xuất khẩu đạt trên 3,2 tỷ USD, chiếm 45-47% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả.
Đối mặt với sự tăng trưởng quá nóng như này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có hội nghị lớn để cảnh báo về sự tăng trưởng và cảnh báo nhiều nguy cơ, rủi ro mà điều này có thể dẫn đến. Về câu chuyện Cadimi, khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024, từ Trung Quốc, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng Cadimi cao.
Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm Cadimi như: Các yếu tố về thổ nhưỡng, đất, cùng với việc nhiều vùng canh tác liên tục, đất không được nghỉ ngơi, khiến nhiễm Cadimi và do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn mức khuyến cáo.
Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên đánh giá: Vụ việc nhiều lô sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc bị phát hiện chứa dư lượng kim loại nặng Cadimi vượt ngưỡng quy định đã và đang tạo ra những tác động tiêu cực, sâu sắc và nhiều mặt đối với ngành hàng tỷ USD.
Không chỉ là một cảnh báo về an toàn thực phẩm, sự cố này còn là một bài kiểm tra khắc nghiệt về năng lực quản lý chất lượng, uy tín thương hiệu và sự bền vững của hoạt động xuất khẩu nông sản chủ lực của Việt Nam. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nhiễm Cadimi được các cơ quan chuyên môn và chuyên gia xác định là do sự tích tụ kim loại nặng trong đất, chủ yếu có thể xuất phát từ việc lạm dụng phân bón hóa học, đặc biệt là các loại phân bón có gốc lân (như DAP) trong một thời gian dài.
Quá trình canh tác chạy theo năng suất, thiếu kiểm soát đầu vào đã vô tình đưa chất độc vào chuỗi sản xuất. Bên cạnh Cadimi, vấn đề tồn dư chất cấm Vàng O - một loại hóa chất nhuộm công nghiệp dùng để tạo màu vàng đẹp cho vỏ sầu riêng, thúc trái chín đều - cũng bị phía Trung Quốc siết chặt kiểm tra, cho thấy những lỗ hổng trong khâu sơ chế, bảo quản sau thu hoạch.
Sự cố này đã phơi bày những điểm yếu cố hữu của một ngành hàng phát triển quá "nóng": Thiếu kiểm soát toàn diện chuỗi cung ứng - từ vật tư đầu vào (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật) đến quy trình canh tác tại vườn và xử lý sau thu hoạch. Sản xuất chạy theo số lượng - việc ồ ạt mở rộng diện tích, chạy theo năng suất mà chưa chú trọng đúng mức đến các tiêu chuẩn chất lượng bền vững. Sự lỏng lẻo trong quản lý và sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói… dẫn đến tình trạng khi một lô hàng vi phạm, uy tín của cả một vùng, thậm chí cả quốc gia bị ảnh hưởng.
Để sầu riêng Việt Nam phát triển bền vững, ông Đặng Phúc Nguyên cho rằng: Cần tiến hành triển khai các giải pháp cấp bách nhằm lấy lại niềm tin của người tiêu dùng như: Thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, tăng cường khâu kiểm nghiệm tại cơ sở sản xuất sầu riêng; xây dựng các chương trình giám sát an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật ngay tại vườn trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng. Nhờ đó, việc truy xuất nguồn gốc sẽ chính xác, rõ ràng khi các cơ quan chức năng Việt Nam hay Trung Quốc cần truy xuất về mã số, tồn dư chất cấm... của sầu riêng xuất khẩu. Đồng thời, xử lý nghiêm các vi phạm, ban hành các quy định, chế tài đủ mạnh để xử lý các hành vi vi phạm về chất lượng, an toàn thực phẩm và gian lận thương mại…
Về lâu dài, cần giải pháp gỡ khó cho sản xuất và xuất khẩu như: Quy hoạch vùng trồng tập trung và bền vững; siết chặt quản lý và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói; kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào; thay đổi quy trình canh tác; xây dựng thương hiệu quốc gia…/.
