Mỗi năm, ngành ô tô Việt Nam tiêu tốn gần 10 tỷ USD cho việc nhập khẩu linh kiện; tính cạnh tranh của sản phẩm xuất khẩu còn yếu, manh nha.
“Nếu chúng ta nếu không tập trung vào những công nghệ mới của ngành ô tô thì chúng ta cứ suốt đời đi lẽo đẽo theo nước ngoài. Chúng ta tập trung vào nội địa hóa để làm được động cơ, mà động cơ ấy 10 năm nữa là bỏ đi rồi. Do đó, cần suy nghĩ kỹ xem phải có những chính sách như thế nào với các nhà khoa học công nghệ trong nước để chúng ta có những công nghệ riêng của mình, lúc đó ngành ô tô của chúng ta mới có thể phát triển được”. Đây là ý kiến của Tiến sĩ Ngô Nhật Thái tại Tọa đàm "Nội địa hóa ngành ô tô với nền kinh tế độc lập, tự chủ", do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 18/9.
Hơn 30 năm kinh nghiệm trong ngành sản xuất ô tô, từng tham gia vào quá trình thành lập các liên doanh ô tô Mekong, Toyota, Suzuki…, Tiến sĩ Ngô Nhật Thái trăn trở: Tỉ lệ nội địa hóa dòng xe con của chúng ta quá thấp, đặc biệt là so với các nước lân cận như Thái Lan, Malaysia hay Indonesia. Chúng ta đang đi sau họ. Theo thống kê, đến nay chúng ta mới chỉ đạt khoảng 10% đối với dòng xe 5 chỗ ngồi, xe du lịch cỡ nhỏ. Còn xe chuyên dùng hoặc xe tải, xe buýt, tỉ lệ này đạt khoảng 40%.
Các ý kiến chỉ ra rằng, ngành công nghiệp sản xuất ô tô Việt Nam còn những hạn chế lớn như tỉ lệ nội địa hóa còn thấp, vẫn phụ thuộc lớn vào linh kiện nhập khẩu. Mỗi năm, ngành ô tô tiêu tốn gần 10 tỷ USD cho việc nhập khẩu linh kiện; tính cạnh tranh của sản phẩm xuất khẩu còn yếu, manh nha… Điều này dẫn tới mất cân bằng cán cân thương mại, thiếu hụt giá trị gia tăng trong nước, không tạo được chuỗi cung ứng nội địa và không tích lũy được năng lực sản xuất công nghệ cao, ngoại tệ bị chảy ra nước ngoài…
Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương (Bộ Công Thương), Việt Nam có hơn 30 năm xúc tiến đầu tư phát triển ngành ô tô để cạnh tranh và phát triển, và chúng ta đã đạt được những thành tựu rõ rệt. Bên cạnh những sản phẩm ô tô được sản xuất lắp ráp trong nước, chúng ta đã có những ô tô mang thương hiệu Việt. Đó là một thành công.
Năm 2024, tổng sản phẩm ô tô tiêu thụ tại thị trường Việt Nam đã đạt 580.000 chiếc, bao gồm cả nhập khẩu và sản xuất lắp ráp trong nước. Dự báo con số 900.000 đến 1 triệu ô tô vào năm 2030-2035 là hoàn toàn khả thi, cho thấy một thị trường rất tiềm năng. Thị trường ô tô và sản phẩm ô tô cần phát triển để đáp ứng nhu cầu và do đó, ngành công nghiệp ô tô cũng phải phát triển theo. Việt Nam cũng đã xác định ngành công nghiệp ô tô là một ngành công nghiệp trọng điểm từ trước đến nay và trong giai đoạn sắp tới.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Hội nêu thực tế, rất nhiều nhà đầu tư nước ngoài khi cam kết đầu tư vào Việt Nam đều có cam kết về 2 mục tiêu Việt Nam quan tâm. Một là nội địa hóa, hai là chuyển giao công nghệ. Mục tiêu đến năm 2020 là 40% nhưng đến nay mới là 10%, không đạt mục tiêu về tỉ lệ nội hóa cũng như chuyển giao công nghệ.
Việt Nam đã có rất nhiều ưu đãi về đất đai, về vốn vay vốn tín dụng, về thuế và các ưu đãi về tài chính đối với các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư sản xuất lắp ráp ô tô tại Việt Nam. Tuy nhiên, nhập khẩu vẫn rất lớn.
Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường, đại biểu Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội đồng giáo sư Nhà nước cho rằng, sản xuất ô tô tại Việt Nam theo nghĩa lắp ráp khá nhiều, trên chục thương hiệu, đặc biệt là nhóm xe nhỏ, xe vận tải nhỏ, xe con, xe dùng cho cá nhân. Điều đáng băn khoăn nhất là tỉ lệ nội địa hóa của nhóm này chỉ khoảng 10%.
“Tiêu chuẩn thế giới tối thiểu để được đánh giá về xuất xứ hàng hóa thì ít nhất phải được 40%. 40% mới là giới hạn để đánh giá xuất xứ. Chứ 10% không thể gắn tên sản xuất tại Việt Nam được”, ông Cường nêu.
Từ phân tích trên, ông nhận định, chủ trương của chúng ta về nội địa hóa rất đúng, nhưng những công cụ để thúc đẩy nội địa hóa chưa đủ. Chúng ta mới chỉ quan tâm đến yếu tố thuế, ưu đãi thuế, bảo hộ về thuế. Thị trường ô tô Việt Nam trong 30 năm qua, nhất là thị trường ô tô nhỏ, ô tô con, cũng phát triển, tăng trưởng nhanh nhưng quy mô chưa lớn, trong khi có rất nhiều nhà đầu tư tham gia vào, dẫn đến chia nhỏ thị phần và khó để có thể tập trung vào sản xuất từng linh kiện để nội địa hóa. Nếu chúng ta đưa ra những yếu tố về ràng buộc liên quan đến tỉ lệ nội hóa buộc doanh nghiệp phải tính đến thị phần và phải bắt tay với nhau để chuyển dịch chuỗi sản xuất từ bên ngoài vào trong nước.
Nhìn về biểu thuế mới tập trung vào mức thuế với thân xe, các chi tiết bằng thép, vì thế, các công ty tập trung đầu tư dây chuyền sản xuất dập để tạo thành thân xe, Tiến sĩ Ngô Nhật Thái cho rằng, các chi tiết quan trọng nhất là cụm động cơ, cụm truyền động, cụm linh kiện điện tử thì chúng ta đánh thuế theo cả cụm, không bóc tách ra nên doanh nghiệp nhập cả cụm. Cần tập trung khuyến khích phát triển những bộ phận, hệ thống mà tương lai vẫn phải dùng, như hệ thống truyền động, điện tử, hệ thống lái… Do đó, biểu thuế cần được xem xét lại để tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư sản xuất những sản phẩm này tại Việt Nam./.
