Tại Việt Nam, hơn 50% trẻ em không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời và trên 80% bà mẹ không duy trì nuôi con bằng sữa mẹ đến khi con 24 tháng tuổi.
Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu, giúp phòng ngừa hiệu quả bệnh tật và tử vong ở cả mẹ và bé. Thế nhưng tại Việt Nam, có đến 50% bà mẹ không thể duy trì việc nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu. Thực trạng này cho thấy hành trình nuôi con bằng sữa mẹ đang bị cản trở bởi nhiều yếu tố, từ hạn chế trong chăm sóc y tế, nhận thức xã hội cho tới tác động của quảng cáo sữa công thức.
*Hơn 50% trẻ không được bú sữa mẹ hoàn toàn
Nuôi con bằng sữa mẹ đã được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) khẳng định là giải pháp tối ưu giúp bảo vệ sức khỏe, giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và phụ nữ. Ước tính trên phạm vi toàn cầu, nếu tất cả bà mẹ có thể duy trì cho con bú đến 24 tháng tuổi, mỗi năm có thể ngăn chặn được khoảng 800.000 ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi và hơn 22.000 ca tử vong do ung thư vú.
Theo WHO, nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu giúp bảo vệ trẻ khỏi nhiễm trùng đường tiêu hóa, điều này không chỉ được ghi nhận ở các nước đang phát triển mà còn ở các nước công nghiệp phát triển. Cho trẻ bú sớm trong vòng một giờ đầu sau sinh có thể giảm đáng kể nguy cơ tử vong ở trẻ sơ sinh.
Không chỉ ở giai đoạn khởi đầu, sữa mẹ còn tiếp tục đóng vai trò thiết yếu cho trẻ từ 6-23 tháng tuổi, cung cấp một nửa hoặc hơn nhu cầu năng lượng của trẻ từ 6-12 tháng tuổi, 1/3 nhu cầu năng lượng của trẻ từ 12-24 tháng tuổi. Trẻ được nuôi bằng sữa mẹ ít có nguy cơ mắc bệnh béo phì, tiểu đường tuýp 2, phát triển tốt hơn về trí tuệ khi trưởng thành. Đối với mẹ, việc cho con bú giúp giảm nguy cơ ung thư vú, ung thư buồng trứng, tiểu đường, loãng xương, bệnh mạch vành và cả Alzheimer.
Thế nhưng, một thực trạng đáng lo ngại là tại Việt Nam, hơn 50% trẻ em không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời và trên 80% bà mẹ không duy trì nuôi con bằng sữa mẹ đến khi con 24 tháng tuổi.
Số liệu của UNICEF cho thấy, cứ bốn trẻ sơ sinh thì chưa đến một trẻ được bú mẹ trong vòng một giờ sau sinh. Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương có tỷ lệ trẻ được bú mẹ sớm cao nhất cả nước đạt 34%, xếp sau là khu vực Tây Nguyên 31,6%, Trung du – miền núi phía Bắc 28%, trong khi Đồng bằng sông Cửu Long đứng cuối bảng với 14,6%.
Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Trước hết là những hạn chế trong chăm sóc trước và trong sinh. Nhiều phòng khám sản khoa không tư vấn kỹ về lợi ích và kỹ thuật nuôi con bằng sữa mẹ, thậm chí nhân viên y tế cũng chưa hiểu đúng tầm quan trọng của sữa mẹ. Tại phòng sinh, thiếu người thân đồng hành, không được hỗ trợ đầy đủ, cùng tâm lý căng thẳng khiến sản phụ khó tiết sữa.
Ngay sau sinh, nhiều trẻ không được thực hiện da kề da đầy đủ trong ít nhất 90 phút, không được tạo điều kiện bú mẹ cữ đầu tiên, đặc biệt đối với trẻ mổ đẻ. Việc cách ly mẹ con không cần thiết, thiếu chăm sóc da kề da, cùng với việc lạm dụng sữa công thức trong những ngày đầu đã làm giảm khả năng nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ.
Thêm vào đó, nhiều bà mẹ lo lắng về việc đi làm lại sau 6 tháng nghỉ thai sản, không có đủ thời gian vắt sữa và cho con bú trực tiếp. Vì vậy, họ có xu hướng tập cho con bú sữa công thức từ 1-2 tháng trước khi trở lại công sở, làm gián đoạn quá trình bú mẹ tự nhiên. Đáng tiếc hơn, từ 6-24 tháng, không ít bà mẹ lại lầm tưởng rằng sữa mẹ đã hết chất dinh dưỡng, dẫn đến việc lựa chọn sữa công thức thay thế, bỏ lỡ giai đoạn vàng để tiếp tục cung cấp kháng thể và dinh dưỡng quan trọng cho con.
Khi tiếp thị sữa công thức trở thành rào cản lớn
Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân nổi bật làm suy yếu việc nuôi con bằng sữa mẹ chính là tác động từ ngành công nghiệp sữa công thức. Từ trước sinh, các bà mẹ đã được chào mời về “sữa bà bầu”, “lợi ích vượt trội” của sữa công thức, khiến nhiều người hiểu nhầm rằng, nuôi con bằng sữa mẹ không còn là lựa chọn tối ưu.
Theo số liệu của WHO, hiện chỉ 44% trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi trên toàn cầu được bú mẹ hoàn toàn – một tỷ lệ gần như không thay đổi suốt hai thập kỷ qua. Trong khi đó, doanh số sữa công thức đã tăng hơn gấp đôi. Tại Việt Nam, 92% phụ nữ được khảo sát cho biết từng tiếp cận với hoạt động tiếp thị sữa công thức, làm tăng khả năng họ sẽ chọn nuôi con bằng cách này. Nhiều chiến thuật tiếp thị sử dụng những tuyên bố không có đủ căn cứ khoa học như “giúp trẻ tăng chiều cao, phát triển trí tuệ”, gây hoang mang và ảnh hưởng đến quyết định của phụ huynh.
Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cảnh báo, hoạt động tiếp thị sữa công thức đang diễn ra một cách tràn lan và gây hiểu lầm theo cách "không thể chấp nhận được". Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải ban hành và thực thi các quy định nghiêm ngặt nhằm kiểm soát hoạt động tiếp thị, qua đó bảo vệ sức khỏe trẻ em toàn cầu.
Cùng quan điểm, Giám đốc Điều hành UNICEF Catherine Russell thừa nhận, những thông tin sai lệch về sữa công thức đang trở thành rào cản lớn đối với việc nuôi con bằng sữa mẹ. Bà kêu gọi các quốc gia cần có chính sách, pháp luật và đầu tư mạnh mẽ để bảo vệ phụ nữ khỏi các hình thức tiếp thị sai lệch, đồng thời đảm bảo họ được tiếp cận thông tin chính xác và nhận được sự hỗ trợ cần thiết trong hành trình nuôi con.
WHO cho biết, một vấn đề đáng báo động hiện nay là nhiều nhân viên y tế đã bị ngành công nghiệp sữa công thức tiếp cận để tác động đến các khuyến nghị của họ dành cho các bà mẹ mới sinh thông qua quà tặng khuyến mại, mẫu dùng thử miễn phí, tài trợ nghiên cứu, các cuộc họp, sự kiện, hội nghị được trả tiền, thậm chí cả hoa hồng từ doanh số bán hàng.
Tại Việt Nam, trong những năm qua, ngành y tế đã thực hiện nhiều chiến lược quan trọng để đẩy mạnh việc nuôi con bằng sữa mẹ, tuy vậy nguồn lực y tế còn hạn chế cũng khiến việc can thiệp và hỗ trợ toàn diện cho các bà mẹ chưa thể diễn ra như mong đợi. Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, Tiến sĩ Angela Pratt cho biết, việc tiếp thị sữa công thức tại Việt Nam cũng như ở nhiều quốc gia khác đang lợi dụng khoảng trống trong hỗ trợ nuôi con bằng sữa mẹ để quảng bá sữa công thức như một giải pháp dành cho phụ nữ sau sinh trở lại làm việc. Theo bà, giải pháp thực sự là cần chấm dứt hoàn toàn những chiến lược tiếp thị gây hiểu lầm và sự chi phối của ngành công nghiệp này.
Để đảm bảo việc nuôi con bằng sữa mẹ, WHO và UNICEF kêu gọi các chính phủ cần sớm ban hành, giám sát và thực thi luật quảng cáo sữa công thức; đầu tư vào các chính sách hỗ trợ nuôi con bằng sữa mẹ như chế độ nghỉ thai sản hưởng lương theo tiêu chuẩn và dịch vụ tư vấn chất lượng cao cho các bà mẹ. Bên cạnh đó, các nước cần cấm nhân viên y tế nhận tài trợ từ các công ty tiếp thị thực phẩm dành cho trẻ nhỏ, nhằm đảm bảo tính khách quan trong tư vấn và khuyến nghị dành cho các bà mẹ./.
