Nghệ An sẽ tiếp tục phân cấp để gắn trách nhiệm và nêu cao vai trò của chính quyền địa phương các cấp, đồng thời tăng cường thanh, kiểm tra công đức tại các di tích để quản lý, minh bạch hoạt động công đức, tài trợ, tạo niềm tin cho người dân.
TTXVN - Quản lý tiền công đức là một vấn đề nhức nhối tại nhiều địa phương, trong đó có Nghệ An. Có hiệu lực thi hành từ ngày 19/3/2023, Thông tư 04/2023/TT-BTC của Bộ Tài chính về Hướng dẫn quản lý, thu chi tài chính cho công tác tổ chức lễ hội và tiền công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội, được kỳ vọng sẽ là "chìa khóa" để siết chặt quản lý, đảm bảo nguồn tiền công đức được sử dụng đúng mục đích, góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích, lễ hội.
* Những cách làm hay
Đền Quả Sơn, xã Bồi Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An được công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia. Lễ hội đền Quả Sơn được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, là điểm đến du lịch Nghệ An. Tại đây, công tác quản lý, sử dụng tiền công đức được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ.
Theo đó, UBND huyện Đô Lương đã thành lập Ban Quản lý Di tích đền Quả Sơn; ban hành quy chế hoạt động, phân công nhiệm vụ các thành viên trong Ban Quản lý, hằng tuần, hằng tháng phân công lịch trực tại đền.
Ông Nguyễn Kim Nam, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Đô Lương, Phó trưởng Ban Quản lý đền Quả Sơn cho biết: “Quy chế quản lý, sử dụng tiền công đức ở đền được thông báo và niêm yết công khai. Tại các hòm công đức, Ban Quản lý đền bố trí nhân viên ghi chép cẩn thận, rõ ràng và có camera giám sát. Tiền công đức sau khi được kiểm đếm sẽ chuyển thẳng vào Kho bạc Nhà nước, giảm được nguy cơ rủi ro, thất thoát”.
Thống kê mỗi năm, nguồn công đức bằng tiền mặt từ đền Quả Sơn là 6 tỷ đồng. Từ nguồn công đức và xã hội hóa, huyện Đô Lương đã tiến hành tu bổ, tôn tạo lại đền Quả Sơn khang trang, sạch đẹp, phục vụ du khách thập phương về hành lễ, thưởng ngoạn.
Theo báo cáo của Sở Văn hóa và Thể thao, hiện nay Nghệ An có 2.602 di tích, trong đó có: 6 di tích quốc gia đặc biệt, 148 di tích quốc gia, 335 di tích cấp tỉnh và 2.117 di tích đưa vào danh mục kiểm kê của địa phương. Bên cạnh đó, toàn tỉnh có 29 lễ hội.
Qua kiểm tra, mới đây của ngành Văn hóa tỉnh, tổng số thu tiền công đức, tài trợ tại các di tích năm 2023 lên tới 114,5 tỷ đồng, tổng số chi là 96,7 tỷ đồng.
Tiền công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội trên địa bàn tỉnh Nghệ An là nguồn tài chính rất quan trọng để các di tích lịch sử - văn hóa, đình chùa có thêm nguồn kinh phí cho việc tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị di tích và hoạt động lễ hội. Nguồn thu công đức, tài trợ, còn được sử dụng cho các hoạt động cộng đồng, đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Ông Bùi Công Vinh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh cho biết, hình thức tiếp nhận tiền công đức, tài trợ được triển khai đa dạng; cùng với việc tiếp nhận tiền mặt, tại nhiều di tích đã thực hiện tiếp nhận tiền công đức theo hình thức chuyển khoản, phương thức thanh toán điện tử. Hoạt động giám sát tiếp nhận, kiểm đếm, quản lý, sử dụng tiền công đức, tài trợ tại các di tích về cơ bản trên cơ sở ý thức tự giác của mỗi người, từng tổ chức liên quan, thể hiện tinh thần trách nhiệm đối với cộng đồng.
Từ năm 2016, việc quản lý, thu chi tiền công đức tại các di tích trên địa bàn Nghệ An (ở những di tích có Ban Quản lý di tích) được thực hiện theo Quyết định số 18/2016/QĐ-UBND của Ủy ban nhân dân tỉnh về việc tiếp nhận, quản lý và sử dụng nguồn công đức tại các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn.
Theo đó, các đơn vị quản lý di tích thành lập Tổ giám sát để giám sát các hoạt động liên quan đến công đức theo từng năm. Mỗi lần mở hòm công đức, phải có đại diện Ban Quản lý di tích và Tổ giám sát.
Bên cạnh thực hiện các quy định của Quyết định số 18/2016/QĐ-UBND, để phòng, chống thất thoát tiền công đức, những năm gần đây, Ban Quản lý một số di tích như đền Cờn, đền Quả Sơn, đền Hồng Sơn… đã gắn camera giám sát tại các khu vực ban thờ, bàn ghi công đức, hòm công đức. Qua thanh tra cho thấy, việc quản lý, thu chi tiền công đức tại các di tích được thực hiện chặt chẽ, chưa phát hiện vi phạm nào.
* Công khai, minh bạch
Bên cạnh các quy định của Quyết định số 18 trên, Thông tư 04/2023/TT-BTC của Bộ Tài chính về Hướng dẫn quản lý, thu chi tài chính cho công tác tổ chức lễ hội và tiền công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội, có hiệu lực thi hành từ ngày 19/3/2023, đã góp phần đưa việc quản lý tiền công đức trên địa bàn tỉnh vào quy củ, công khai, minh bạch hơn.
Theo ông Hồ Mạnh Hà, Phó trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh, so với Quyết định số 18/2016/QĐ-UBND của Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An, quy định về tiếp nhận tiền công đức tại Thông tư 04 có nhiều điểm tương đồng. Tuy nhiên, điểm khác biệt giữa Thông tư 04 và Quyết định 18 của tỉnh nằm ở quy định về sử dụng tiền công đức. Thông tư 04 quy định rõ hơn về quản lý, sử dụng tiền công đức, tài trợ ở 5 loại hình di tích, gồm: Di tích đồng thời là cơ sở tôn giáo; Di tích đồng thời là cơ sở tín ngưỡng; Di tích thuộc sở hữu tư nhân; Di tích giao cho đơn vị sự nghiệp công lập quản lý, sử dụng; Di tích giao cho Ban Quản lý di tích kiêm nhiệm quản lý, sử dụng.
Qua thực tế kiểm tra tổng thể việc quản lý tiền, công đức tài trợ tại các di tích trên địa bàn tỉnh, việc quản lý, sử dụng tiền công đức được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ như ở đền Cờn, đền Quả là không nhiều. Tình trạng đặt tiền công đức không đúng nơi quy định như trên ban thờ, trên mâm lễ… vẫn còn tồn tại ở không ít di tích. Nhiều di tích có số tiền công đức hằng năm ít nên chưa thực hiện mở tài khoản tiền gửi tại Kho bạc Nhà nước hay Ngân hàng thương mại.
Mặt khác, một số Ban Quản lý di tích chưa xây dựng quy chế hoạt động để đảm bảo thống nhất tổ chức thực hiện, đảm theo các quy định hiện hành. Ban Quản lý di tích tại các đơn vị cấp xã cơ bản hoạt động kiêm nhiệm; các công việc tại di tích cơ bản được giao cho thủ nhang là những người cao tuổi, ít được tiếp cận với nghiệp vụ kế toán, nên việc thu, chi tiền công đức, tài trợ chủ yếu ghi qua sổ sách tự lập; chưa có chứng từ thu, chi kế toán theo nguyên tắc tài chính.
Nguồn thu công đức tại nhiều di tích còn ít hoặc không có (các di tích Nhà thờ họ và các di tích cộng đồng) không đáp ứng nhu cầu tu bổ, tôn tạo và chi cho các hoạt động của các di tích.
Bên cạnh đó, nhiều di tích đã được Nhà nước xếp hạng cũng đồng thời là cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng đã đặt ra những thách thức trong việc áp dụng quy định vào thực tế. Bởi lẽ, không phải tất cả cơ sở tôn giáo mà chỉ có những cơ sở đã được xếp hạng di tích mới nằm trong phạm vi điều chỉnh của Thông tư 04. Như tại tỉnh Nghệ An, qua thống kê có 19 di tích đồng thời là cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng. Tại các di tích có nhà sư trụ trì, đa số di tích có báo cáo thu, chi nhưng chỉ là khoản tiền trong hòm công đức.
Để nâng cao hiệu quả quản lý di tích trên địa bàn, theo ông Hồ Mạnh Hà, thời gian tới, Nghệ An tiến hành rà soát và kiện toàn lại các Ban Quản lý di tích; xây dựng quy chế hoạt động chặt chẽ, phù hợp; thực hiện mở tài khoản, sổ sách, chứng từ thu, chi tiền công đức, tài trợ tại các di tích đảm bảo công khai, minh bạch. Tỉnh tiếp tục khuyến khích, động viên, huy động các nguồn lực xã hội để tài trợ cho các hoạt động của di tích và tu bổ, tôn tạo, tu sửa cấp thiết đối với các di tích trên địa bàn. Tỉnh tăng cường kiểm tra, giám sát để phát hiện và chấn chỉnh kịp thời những hạn chế còn tồn tại, khắc phục khó khăn, vướng mắc và nâng cao chất lượng quản lý cũng như hoạt động tại các di tích.
Sở Văn hóa và Thể thao đang tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An Ban hành Quy định mới về tiếp nhận, quản lý và sử dụng nguồn công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội trên địa bàn, nhằm thay thế Quyết định 18 của UBND tỉnh ngày 16/02/2016 để phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Ông Bùi Công Vinh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao cho biết, Nghệ An sẽ tiếp tục phân cấp để gắn trách nhiệm và nêu cao vai trò của chính quyền địa phương các cấp, đồng thời tăng cường thanh, kiểm tra công đức tại các di tích để quản lý, minh bạch hoạt động công đức, tài trợ, tạo niềm tin cho người dân./.
