Công tác dân số của Cần Thơ đang đứng trước những thách thức mang tính dài hạn, xuất phát từ sự đan xen của nhiều yếu tố. Đây không chỉ là bài toán của riêng ngành dân số, mà là vấn đề phát triển đặt ra đối với toàn bộ hệ thống chính trị và cộng đồng xã hội.
Sau sáp nhập đơn vị hành chính, Cần Thơ bước vào giai đoạn phát triển mới với quy mô dân số lớn, địa bàn rộng và cơ cấu xã hội đa dạng. Trong bối cảnh mức sinh thấp kéo dài, già hóa dân số diễn ra nhanh, quá trình đô thị hóa tác động mạnh mẽ đến hành vi hôn nhân, sinh con của người dân, công tác dân số của thành phố không chỉ đối mặt với nhiều thách thức, mà còn đòi hỏi cách tiếp cận linh hoạt, bền bỉ và sát thực tiễn hơn từ cơ sở.
*Bức tranh dân số Cần Thơ
Những năm gần đây, công tác dân số của Cần Thơ đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần ổn định quy mô dân số và nâng cao chất lượng dân cư. Hệ thống tổ chức bộ máy làm công tác dân số từng bước được kiện toàn, các chương trình, đề án trọng tâm được triển khai đồng bộ, bám sát định hướng của Trung ương và phù hợp với đặc thù địa phương sau sáp nhập.
Chi cục trưởng Chi cục Dân số-Xã hội thành phố Cần Thơ Võ Thị Hoàng Loan cho biết: Mức sinh của thành phố duy trì ở mức thấp trong nhiều năm liên tiếp, xu hướng kết hôn muộn, sinh con muộn ngày càng phổ biến trong giới trẻ, nhất là tại khu vực đô thị. Điều này tạo áp lực không nhỏ đối với mục tiêu duy trì mức sinh thay thế, đồng thời ảnh hưởng trực tiếp đến cơ cấu dân số trong tương lai.
Song song với đó, Cần Thơ đang trong thời kỳ “cơ cấu dân số vàng” nhưng tốc độ già hóa diễn ra nhanh. Tỷ lệ người cao tuổi tăng đều qua các năm, kéo theo nhu cầu chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội và các dịch vụ hỗ trợ ngày càng lớn. Nếu không có sự chuẩn bị kịp thời, già hóa dân số sẽ trở thành thách thức lớn đối với phát triển kinh tế – xã hội của thành phố.
Trước thực tế đó, ngành dân số Cần Thơ xác định rõ yêu cầu chuyển trọng tâm từ kiểm soát quy mô sang giải quyết toàn diện các vấn đề dân số và phát triển. Các nhóm nhiệm vụ trọng tâm được triển khai đồng bộ, gồm: điều chỉnh mức sinh hợp lý; nâng cao chất lượng dân số; đẩy mạnh sàng lọc trước sinh, sơ sinh; chăm sóc người cao tuổi; tăng cường truyền thông, vận động thay đổi hành vi.
Một điểm đáng chú ý là việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác dân số. Từ phương thức ghi chép thủ công, quản lý phân tán, ngành dân số từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, phục vụ công tác theo dõi, dự báo và tham mưu chính sách. Dữ liệu dân số được cập nhật thường xuyên giúp lãnh đạo các cấp nắm bắt kịp thời tình hình biến động dân cư, từ đó đưa ra giải pháp phù hợp với từng địa bàn.
*Lát cắt từ cơ sở dân số
Nếu nhìn từ tầm vĩ mô, công tác dân số Cần Thơ thể hiện ở những chỉ tiêu, con số và chương trình cấp thành phố, thì tại Trường Long Tây, bức tranh dân số hiện lên rõ nét qua từng hộ gia đình, từng cộng tác viên dân số và từng hoạt động truyền thông tại cộng đồng.
Trường Long Tây là xã nông thôn, dân cư đông, đời sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp. Địa bàn rộng, nhiều kênh rạch, điều kiện đi lại còn khó khăn khiến việc triển khai các hoạt động dân số đòi hỏi sự kiên trì và linh hoạt cao. Trong bối cảnh đó, đội ngũ cộng tác viên dân số tại các ấp đóng vai trò đặc biệt quan trọng.
Ông Nguyễn Văn Hùng, Bí thư Chi bộ ấp Trường Thắng cho biết, với vai trò là già làng có uy tín, ông đồng thời tham gia công tác dân số với tinh thần tự nguyện, gắn bó chặt chẽ cùng Trạm Y tế xã trong chăm sóc sức khỏe Nhân dân. Ông trực tiếp phối hợp với cộng tác viên dân số vận động người cao tuổi kiểm tra sức khỏe định kỳ, hỗ trợ phương tiện để bà con đi khám, đồng thời tư vấn các bệnh thường gặp ở người già. Với những trường hợp neo đơn, đi lại khó khăn, ông chủ động liên hệ để cán bộ y tế xuống khám tại nhà, bảo đảm mỗi người cao tuổi đều được tiếp cận dịch vụ y tế ít nhất một lần.
Trong công tác dân số, ông tích cực tuyên truyền tiêm chủng cho trẻ em dưới 6 tuổi, vận động người dân tham gia bảo hiểm y tế, hiện tỷ lệ bao phủ trong ấp đạt gần 100%. Bên cạnh đó, ông cùng lực lượng cơ sở vận động phòng, chống dịch bệnh, nhất là sốt xuất huyết.
Theo ông Hùng, việc vận động thanh niên kết hôn sớm, sinh đủ hai con vẫn gặp nhiều khó khăn do áp lực kinh tế, việc làm, tâm lý ngại sinh con và thiếu hỗ trợ chăm sóc trẻ nhỏ. Ông mong muốn có thêm chính sách hỗ trợ giới trẻ và đầu tư nhà trẻ tại cơ sở để góp phần nâng cao chất lượng dân số, giảm áp lực già hóa trong thời gian tới.
Thực tiễn triển khai cho thấy, các chỉ tiêu dân số – kế hoạch hóa gia đình của xã cơ bản đạt và vượt kế hoạch được giao. Công tác quản lý đối tượng trong độ tuổi sinh đẻ, theo dõi biến động dân cư, quản lý người cao tuổi được thực hiện thường xuyên, nền nếp. Những con số khô khan được “làm sống” bằng việc đi từng ngõ, gõ từng nhà, nắm chắc từng hoàn cảnh cụ thể.
Đối với vấn đề mức sinh, Trường Long Tây cũng chịu tác động chung của xu hướng sinh ít con, sinh muộn. Tuy nhiên, thay vì tuyên truyền cứng nhắc, công tác truyền thông tại cơ sở được triển khai theo hướng gần dân, linh hoạt, gắn với đời sống thực tế. Các thông điệp về sinh đủ hai con, chăm sóc sức khỏe sinh sản, nuôi dạy con tốt được lồng ghép trong sinh hoạt tổ dân cư, các buổi tư vấn, truyền thông nhóm nhỏ.
Cùng với đó, công tác chăm sóc người cao tuổi được chú trọng, nhất là với những trường hợp neo đơn, người cao tuổi có bệnh mạn tính. Việc quản lý hồ sơ, theo dõi sức khỏe định kỳ không chỉ mang ý nghĩa chuyên môn, mà còn thể hiện rõ vai trò nhân văn của công tác dân số ở tuyến cơ sở.
Đáng chú ý, Trường Long Tây từng bước ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dân số. Việc cập nhật dữ liệu dân cư, theo dõi chỉ tiêu dân số được thực hiện kịp thời, góp phần giảm áp lực cho cán bộ cơ sở, đồng thời nâng cao độ chính xác trong thống kê, báo cáo. Đây chính là minh chứng rõ nét cho việc chuyển đổi số không phải là câu chuyện xa vời, mà bắt đầu từ những thay đổi nhỏ, thiết thực ở cơ sở.
* Thực tiễn đặt ra yêu cầu đổi mới cách làm
Có thể khẳng định, sau sáp nhập đơn vị hành chính, công tác dân số của Cần Thơ đang đứng trước những thách thức mang tính dài hạn, xuất phát từ sự đan xen của nhiều yếu tố: mức sinh thấp kéo dài, tốc độ già hóa dân số nhanh và những biến đổi rõ nét trong hành vi hôn nhân, sinh con của người dân dưới tác động của đô thị hóa và áp lực kinh tế – xã hội. Đây không chỉ là bài toán của riêng ngành dân số, mà là vấn đề phát triển đặt ra đối với toàn bộ hệ thống chính trị và cộng đồng xã hội.
Tuy vậy, những kết quả đạt được thời gian qua cho thấy công tác dân số của thành phố đang từng bước chuyển hướng đúng đắn, từ quản lý hành chính sang tiếp cận toàn diện dân số và phát triển. Việc kiện toàn tổ chức bộ máy, triển khai đồng bộ các chương trình, đề án trọng tâm, cùng với đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý dữ liệu dân cư đã góp phần nâng cao hiệu quả điều hành, tạo cơ sở khoa học cho việc dự báo và tham mưu chính sách phù hợp với từng địa bàn, từng nhóm đối tượng.
Thực tiễn tại xã Trường Long Tây cho thấy, các chủ trương, chính sách chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi được triển khai bằng những cách làm linh hoạt, bền bỉ từ cơ sở. Vai trò của đội ngũ cộng tác viên dân số, người có uy tín trong cộng đồng và sự gắn kết chặt chẽ giữa ngành dân số với y tế, chính quyền cơ sở chính là “mạch nối” đưa các chỉ tiêu dân số trở thành hành động cụ thể trong từng gia đình.
Từ những chuyển động đó, có thể thấy để thích ứng hiệu quả với những biến đổi sâu sắc của cơ cấu dân số trong giai đoạn phát triển mới, Cần Thơ cần tiếp tục phát huy vai trò tuyến cơ sở, đồng thời hoàn thiện chính sách hỗ trợ giới trẻ, chăm sóc người cao tuổi và đầu tư dài hạn cho công tác dân số như một trụ cột quan trọng của phát triển bền vững./.
