Cây nêu được xem là cầu nối giữa đất và trời, là sự kết nối vô hình giữa con người với thần linh nhằm truyền tải những mong muốn, ước nguyện của dân làng một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất; thể hiện khát vọng sống vươn tới cuộc sống tốt đẹp.
Mỗi đồng bào dân tộc thiểu số ở Quảng Ngãi đều có cách trang trí cây nêu riêng. Trong đó, nghệ thuật trang trí cây nêu của cộng đồng người Co ở huyện Trà Bồng có nét đặc sắc riêng, vừa được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cây nêu của đồng bào Co ra đời, tồn tại và phát triển gắn liền với lễ hội ăn trâu – một sinh hoạt văn hóa dân gian nổi bật hàng ngàn năm nay.
Cũng như các dân tộc anh em khác ở miền Tây Quảng Ngãi, dân tộc Co có nhiều kiểu trang trí cây nêu như nêu lá chuối, nêu dù, nêu đu đủ, nêu phướn,... Nhưng cây nêu được bà con làm nhiều nhất là nêu phướn. Các loại cây nêu có chiều cao từ 5-15m, gồm 3 phần đế, thân và ngọn. Khắp chiều cao cây nêu được vẽ những dải hoa văn với ba màu truyền thống đỏ, đen, trắng, kết hợp với tạo hình mâm thần, gu thần, đơm cá, lá phướn. Đặc biệt, màu và tạo hình cây nêu đều sử dụng các sản phẩm từ tự nhiên như cỏ, cây, đá, vỏ ốc,... Nghệ nhân nhân dân Hồ Ngọc An, xã Trà Thủy, huyện Trà Bồng cho biết, ông không biết nghệ thuật trang trí cây nêu xuất hiện từ khi nào, chỉ biết rằng trong các dịp ăn trâu, mừng lúa mới hay các lễ hội, ông bà đều làm cây nêu. “Sự kết hợp những hình vẽ với tạo hình trên cây nêu không chỉ đơn thuần là sự sáng tạo cái đẹp mang tính giải trí và thưởng thức, mà còn là sự gửi gắm ước nguyện đến thần linh, cầu mong phù hộ để cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn”, ông An chia sẻ.
Đối với người Co, điểm đặc biệt trong tạo tác cây nêu là họ luôn sử dụng những con số lẻ 3-5-7-9 để trang trí. Vì theo quan niệm của họ, số lẻ là những con số may mắn. Nghệ nhân nhân dân Hồ Văn Đường, xã Sơn Trà, huyện Trà Bồng cho biết: Từ xa xưa, ông bà truyền lại rằng con số lẻ liên quan đến câu chuyện đi săn thú rừng, sau đó dùng thú này để cúng thần linh. Do vậy, các hình vẽ và các tạo hình trên cây nêu đều sử dụng những con số lẻ.
Theo các nghệ nhân và già làng, làm cây nêu có rất nhiều công đoạn, phần việc, đòi hỏi nhiều người cùng đóng góp công sức, thời gian, sự khéo léo, tài năng nghệ thuật. Để làm được cây nêu đẹp, đúng, thời gian chuyển bị khoảng một tháng cà cần sự tham gia của ít nhất 10 người. Việc quan trọng nhất là phải chọn được thân cây thẳng, tròn, đúng kích thước, chiều cao; khi vẽ hình phải đều, đẹp, màu không bị lem. “Theo truyền thống của đồng bào Co, khi làm cây nêu, thanh niên sẽ đảm nhận nhiệm vụ lên rừng lấy các loại cây; phụ nữ đập thân cây làm tua hoa, xỏ cườm; còn các nghệ nhân, già làng sẽ tạo hình, vẽ hoa văn,... Điều này thể hiện sự gắn kết cộng đồng của đồng bào Co trong nghệ thuật trang trí cây nêu”, ông Điệp cho hay.
Cây nêu không chỉ mang giá trị nghệ thuật điêu khắc mà còn có ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Vì thế, đồng bào Co coi cây nêu là một phần không thế thiếu trong cuộc sống. Cây nêu được xem là cầu nối giữa đất và trời, là sự kết nối vô hình giữa con người với thần linh nhằm truyền tải những mong muốn, ước nguyện của dân làng một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất; thể hiện khát vọng sống vươn tới cuộc sống tốt đẹp.
Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Trà Bồng Trần Hoàng Vĩnh cho biết: Trên địa bàn huyện Trà Bồng hiện vẫn còn nhiều nghệ nhân, già làng giỏi trong lĩnh vực trang trí, làm và dụng nêu. Họ là những người có thể truyền dạy cho thế hệ trẻ cách sáng tạo, tiếp nối và duy trì nghệ thuật trang trí cây nêu. “Ủy ban nhân dân huyện đã chỉ đạo Phòng Văn hóa thông tin và các địa phương tăng cường tuyên truyền, khuyến khích các nghệ nhân, già làng tiếp tục truyền dạy nghệ thuật trang trí cây nêu cho thế hệ trẻ bao gồm truyền dạy trong cộng đồng và trường học; tổ chức các cuộc thi dựng nêu, tuyên truyền về ý nghĩa cây nêu để các nghệ nhân, già làng có cơ hội giao lưu. Các hoạt động giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về ý nghĩa, giá trị văn hóa truyền thống của cây nêu, từ đó có ý thức giữ gìn nghệ thuật tạo hình cây nêu”, ông Vĩnh nhấn mạnh./.
