Điện Biên hội tụ 19 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó người Thái là một trong ba cộng đồng có dân số đông nhất.
Nhiều năm qua, với niềm đam mê, trách nhiệm và sự am hiểu sâu sắc, những người con dân tộc Thái đã miệt mài nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn thành sách giới thiệu nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình; đồng thời gìn giữ, truyền dạy các làn điệu dân ca, điệu múa, nhạc cụ truyền thống. Những nỗ lực ấy không chỉ làm giàu thêm đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng, mà còn góp phần vun đắp nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Bà Bạc Thị Luyện, ở bản Tông Khao (xã Thanh Nưa) là một trong số ít người vẫn lưu giữ trọn vẹn những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc Thái qua các điệu múa, lời ca, tiếng hát và những phong tục, tập quán truyền thống. Với niềm đam mê và tâm huyết, bà đã sáng lập Câu lạc bộ Hoa Ban Khuống Bản Em Mường Thanh Điện Biên, quy tụ 12 đội văn nghệ. Câu lạc bộ trở thành điểm hẹn văn hóa, nơi các điệu múa, làn điệu dân ca Thái được gìn giữ và truyền dạy để không bị mai một.
Chia sẻ về tâm nguyện của mình, bà Luyện cho biết, bà rất yêu văn hóa, văn nghệ của dân tộc Thái. Ông cha để lại một kho tàng văn hóa dân tộc Thái đậm đà bản sắc, bản thân bà muốn lưu truyền cho con cháu mai sau. Ban đầu, bà tập hợp con cháu thành một đội văn nghệ, rồi từ đó phát triển thành câu lạc bộ như ngày nay.
Phường Mường Lay từ lâu được coi là “thủ phủ” của đồng bào dân tộc Thái trắng, nơi hội tụ và lan tỏa nhiều giá trị văn hóa đặc sắc. Những điệu xòe cổ uyển chuyển, tiếng đàn tính ngân vang, làn điệu hát then sâu lắng cùng các lễ hội truyền thống độc đáo đã trở thành linh hồn của mảnh đất này. Trải qua bao biến thiên của thời gian, những tinh hoa ấy vẫn được các thế hệ nghệ nhân nâng niu, gìn giữ và kiên trì truyền dạy, để mai sau con cháu không chỉ biết mà còn tự hào tiếp nối.
Trong số đó, nghệ nhân Vàng Văn Thức là một tấm gương tiêu biểu. Suốt nhiều năm qua, ông miệt mài truyền dạy cho lớp trẻ những phong tục, tập quán, những làn điệu hát then và tiếng đàn tính của người Thái trắng. Ông chia sẻ: “Phong tục tập quán của người Thái trắng, tôi luôn cố gắng gìn giữ và truyền lại cho con cháu. Bây giờ, tôi kiên trì hướng dẫn để sau này, khi mình già đi, các cháu sẽ tiếp thu, phát triển và giữ tiếng hát then như tôi.”
Trong nhịp sống hiện đại, sự giao thoa văn hóa mang lại nhiều điều mới mẻ nhưng cũng khiến không ít giá trị truyền thống của dân tộc Thái dần phai nhạt, đặc biệt là chữ viết cổ và một số phong tục, tập quán đặc trưng. Trước nguy cơ ấy, anh Tòng Văn Hân, người con của bản Liếng, (xã Thanh Yên), đã dành nhiều năm miệt mài nghiên cứu, sưu tầm, biên dịch và chuyển thể những tri thức, câu chuyện, tục ngữ, ca dao của dân tộc mình thành 15 đầu sách quý. Nguồn tư liệu này không chỉ góp phần khôi phục những giá trị đã mai một mà còn thắp lại niềm tự hào, ý thức gìn giữ văn hóa cho cộng đồng người Thái đen ở Điện Biên nói riêng và khu vực Tây Bắc nói chung.
Không dừng lại ở việc sưu tầm, anh Hân còn chủ động chia sẻ tri thức ấy với cộng đồng. Anh cho biết, khi đã viết, biên dịch, hiểu và bình giảng được những câu tục ngữ, ca dao của người Thái, anh quyết định mở một lớp dạy chữ Thái cho bà con. Anh khuyến khích mọi người tự nguyện đến học và từ đó, bà con cùng nhau tập luyện những bài hát truyền thống, mở rộng hơn để con cháu sau này có thể học và đọc được chữ Thái cổ của mình.
Nhờ những tâm huyết và nỗ lực bền bỉ như vậy, các lớp học chữ Thái cổ của anh Hân đã trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp những giá trị văn hóa cha ông để lại tiếp tục sống động trong đời sống hôm nay và lan tỏa đến mai sau.
Nỗ lực trong gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, nhiều hoạt động cụ thể trong các lĩnh vực văn hóa truyền thống đã và đang góp phần bảo tồn, lan tỏa những giá trị quý báu của đồng bào dân tộc Thái ở Điện Biên. Việc giữ gìn bản sắc ấy không chỉ làm phong phú đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Điện Biên, mà còn trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, góp phần xây dựng một Điện Biên giàu bản sắc, vững bước trên con đường hội nhập và phát triển./.
