Thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.
Sáng 29/5, tiếp tục Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận ở Hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.
Việc bảo vệ các quyền nói chung và quyền dân sự nói riêng của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công luôn được Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm và đã được luật hóa trong nhiều luật, như: Luật Trẻ em, Luật Người cao tuổi, Luật Trợ giúp pháp lý, Luật Di sản văn hóa, Luật Bảo vệ môi trường…
Các ý kiến tập trung vào các nội dung trọng tâm của dự thảo Nghị quyết như: phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng; thẩm quyền của Viện Kiểm sát nhân dân trong khởi kiện và trách nhiệm của các cơ quan có liên quan; tư cách tố tụng của Viện Kiểm sát nhân dân trong khởi kiện; các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ; việc đình chỉ việc kiểm tra, xác minh, về nguyên tắc tiến hành hòa giải...
Đại biểu Lê Thanh Hoàn (Thanh Hóa) đề nghị cần tiếp tục làm rõ về đối tượng có thể bị khởi kiện. Theo đó, lợi ích công là lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thuộc các lĩnh vực: Tài sản công, đầu tư công, đất đai, môi trường, tài nguyên khác, an toàn thực phẩm, dược phẩm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Trên cơ sở kinh nghiệm nước ngoài cũng như các yếu tố chính trị, pháp lý và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam, đại biểu đề nghị quy định rõ về đối tượng có thể bị khởi kiện, nhưng không bao gồm cơ quan nhà nước, đơn vị lực lượng vũ trang và chỉ nên cho phép Viện Kiểm sát khởi kiện trong trường hợp các chủ thể quy định tại Điều 187 Bộ luật Tố tụng dân sự không thực hiện quyền khởi kiện và không mở rộng quyền khởi kiện của Viện Kiểm sát trong trường hợp pháp luật chưa quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân nào có quyền khởi kiện; tránh việc chồng chéo nhiệm vụ với các cơ quan điều tra, thanh tra, kiểm tra, cũng như cơ quan hành chính các cấp.
Còn đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Long An) đề nghị bổ sung vào dự thảo Nghị quyết quy định: Viện Kiểm sát trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện, có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự; đồng thời với những cơ chế khác về vai trò tham gia tố tụng của Viện Kiểm sát như trong dự thảo nghị quyết đã nêu.
Bên cạnh đó đại biểu đề nghị bổ sung trong các vụ án do Viện Kiểm sát khởi kiện thì Viện Kiểm sát cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng. Về lâu dài, sau khi thực hiện Nghị quyết thí điểm này thì cũng cần hướng đến xác định xây dựng một cơ chế đặc biệt như mô hình của một số quốc gia, nơi công tố có quyền khởi kiện để bảo vệ lợi ích công, nhưng không đồng thời làm chức năng giám sát tố tụng.
Trao đổi tại hội trường, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, hiện còn xảy ra vụ việc dân sự xâm hại các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và lợi ích công nhưng chưa rõ chủ thể được giao thực hiện việc khởi kiện hoặc chưa được các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm thực sự quan tâm và chủ động yêu cầu khởi kiện.
Thực trạng này có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là pháp luật chưa quy định cụ thể cơ chế bảo đảm cho các cơ quan tổ chức khởi kiện, Viện Kiểm sát nhân dân chưa được thực hiện quyền khởi kiện vụ án dân sự. Chính vì vậy, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng và Nghị quyết 27 của Trung ương, Kết luận 120 của Bộ Chính trị đã giao Viện Kiểm sát nhân dân tối cao nghiên cứu xây dựng đề án này.
Về tư cách khởi kiện của Viện Kiểm sát, ông Nguyễn Huy Tiến cho biết, khởi kiện của Viện Kiểm sát khác với khởi kiện dân sự. Khởi kiện của Viện Kiểm sát là bảo vệ việc thực hiện công quyền, quản lý trật tự của Nhà nước và đảm bảo trật tự xã hội nhưng không đến mức hình sự. Đây là xu hướng chung để xây dựng tố tụng, đảm bảo vẫn bảo vệ trật tự pháp luật, lợi ích chung liên quan đến nhiều người hoặc những người yếu thế mà không có điều kiện để được bảo vệ. Theo Viện trưởng, sau này nếu đề án tố tụng khởi kiện hành chính được thông qua thì sẽ có thí điểm tố tụng./.
