Liên hoan Quốc tế Sân khấu Thử nghiệm 2025: Bức tranh đa sắc của sáng tạo sân khấu đương đại
Liên hoan Quốc tế Sân khấu Thử nghiệm lần thứ VI năm 2025 thành công với quy mô lớn, chất lượng nghệ thuật cao, với tinh thần đối thoại sáng tạo giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa Việt Nam và thế giới.
Sau hơn 2 tuần diễn ra sôi nổi, Liên hoan Quốc tế Sân khấu Thử nghiệm lần thứ VI năm 2025 đã bế mạc tối 30/11, khép lại một kỳ Liên hoan thành công với quy mô lớn, chất lượng nghệ thuật cao, với tinh thần đối thoại sáng tạo giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa Việt Nam và thế giới, cũng như ở sự dấn thân của đội ngũ nghệ sĩ trong hành trình tìm kiếm ngôn ngữ sân khấu mới.
* Bức tranh sân khấu thử nghiệm đa dạng
Diễn ra tại 4 tỉnh, thành phố gồm: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng và Ninh Bình, Liên hoan Quốc tế Sân khấu thử nghiệm năm 2025 có tổng số 27 vở diễn của 27 đơn vị nghệ thuật trong nước và quốc tế, trong đó có 8 tác phẩm của 8 đoàn quốc tế, 19 tác phẩm của 19 đơn vị nghệ thuật trong nước. Ban tổ chức đánh giá, đây là kỳ Liên hoan có nhiều đơn vị tham gia nhất từ trước tới nay, đồng thời cũng là một trong những kỳ liên hoan giàu tính tìm tòi, đa dạng thể loại và sôi nổi nhất. Thành công của Liên hoan không chỉ nằm ở quy mô mà còn thể hiện ở chất lượng nghệ thuật, ở tinh thần đối thoại sáng tạo giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa Việt Nam và thế giới, cũng như ở sự dấn thân của đội ngũ nghệ sĩ trong hành trình tìm kiếm ngôn ngữ sân khấu mới.
Một trong những dấu ấn nổi bật nhất của Liên hoan lần này là sự phong phú về thể loại. Theo đó, các đoàn Việt Nam trình diễn các thể loại phong phú: từ múa rối, xiếc, nhạc kịch, kịch nói, chèo, tuồng, cải lương, dân ca kịch, múa, Dù kê Khơmer…Trong khi các đoàn quốc tế giới thiệu những hình thức độc đáo như: độc diễn, kịch hình thể, kịch hát truyền thống, kịch mặt nạ, sân khấu đường phố… Sự đa dạng về hình thức cùng chất lượng đầu tư công phu đã mang lại mùa liên hoan ấn tượng, ghi dấu sự hài lòng cả ở khán giả lẫn giới chuyên môn.
Tiến sĩ, Nhà viết kịch Nguyễn Đăng Chương, Phó chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; Chủ tịch Hội đồng Giám khảo Liên hoan đánh giá, việc góp mặt của 10 thể loại sân khấu trong Liên hoan lần này chứng tỏ nghệ thuật sân khấu không nằm ngoài quy luật của sự phát triển. Quy luật đó là sáng tạo không ngừng, đổi mới không ngừng để tạo ra các giá trị mới, làm mới các giá trị cũ nhằm đáp ứng nhu cầu hưởng thụ, nâng cao đời sống tinh thần của con người.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Đăng Chương, 10 thể loại sân khấu là chất liệu tạo nên sự phong phú, đa dạng của một Liên hoan, làm cho Liên hoan như một bức tranh đa màu sắc, chứa đựng khát vọng sáng tạo của người nghệ sĩ bằng các phương pháp và hình thức thử nghiệm khác nhau, bằng những câu chuyện kịch, những nhân vật kịch mang đậm các giá trị nhân văn. Ở trong đó có đầy đủ “hỉ nộ ái ố”, những yếu tố đã trở thành bản thể trong quá trình hình thành và phát triển của con người. Sự phong phú, đa dạng nhiều mặt của liên hoan lần này giúp nghệ sĩ, khán giả hiểu sâu sắc hơn về bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc, quốc gia; giao lưu để tiếp thu những thử nghiệm mang nét tương đồng, để phát triển nghệ thuật trên nền tảng giá trị cốt lõi của mỗi quốc gia…
Tại Liên hoan lần này, một số tác giả đã phá cách, thử nghiệm lối đi riêng. Có tác giả kể câu chuyện kịch theo một dòng thời gian liên tục, không bị gián đoạn. Có tác giả trộn lẫn các câu chuyện ở những thời điểm khác nhau để tạo nên một tổng thể phức tạp. Có những câu chuyện được kể trong bối cảnh phi thực tế, giống như một giấc mơ; có câu chuyện được quan niệm đó chỉ là giấc mơ chứ không có ở thực tế đời sống. Lại có tác giả kể chuyện bằng cách lồng ghép giữa giả tưởng và hiện thực, hoặc con người và những linh hồn cùng đan xen kể chuyện hoặc chuyện xảy ra ở một thế giới ảo…
Một số đạo diễn đã thử nghiệm phương pháp lồng ghép, pha trộn các loại hình nghệ thuật truyền thống và hiện đại của Việt Nam trong cùng tác phẩm. Ví như: Nghệ thuật múa rối nước kết hợp múa rối cạn và con người để kể chuyện và chuyển tải thông điệp vở diễn đến khán giả. Nghệ thuật xiếc kết hợp với kịch nói, cải lương, chèo, tuồng, kịch dân ca… hòa quyện với nhau. Có đạo diễn đã táo bạo dùng toàn bộ chất liệu tre nứa để làm con rối, đạo cụ và trang trí sân khấu thay các chất liệu truyền thống…
Ông Nguyễn Đăng Chương nhận định, đây cũng là sự mạnh dạn, dũng cảm của các đạo diễn. Bởi mỗi loại hình nghệ thuật đều có ngôn ngữ và đặc trưng riêng. Nếu không xử lý hợp lý, tinh tế sẽ dẫn đến tình trạng “râu ông nọ cắm cằm bà kia” và vô tình góp phần phá vỡ các giá trị cốt lõi của nghệ thuật sân khấu truyền thống…
* Thử nghiệm - con đường tất yếu của phát triển
Một trong những thành công rõ rệt của Liên hoan Quốc tế Sân khấu thử nghiệm năm nay là sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Nhiều đoàn nghệ thuật Việt Nam đã dũng cảm đưa chèo, tuồng, cải lương, xẩm, múa rối… vào các cấu trúc mới, tạo nên diện mạo tươi mới nhưng vẫn đậm tinh thần dân tộc. Một số tác phẩm được đánh giá là điểm sáng của sân khấu thử nghiệm, như vở “Đôi dép cao su” với tiết tấu mạnh, cấu trúc chặt, đã mang đến cho công chúng những cảm nhận khác biệt. Vở “Đêm nay là đêm nào” (Đoàn kịch Ngư cổ Trạm Hóa tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc) với kỹ thuật diễn xuất điêu luyện, kết hợp truyền thống đường thi và tư duy thể nghiệm hiện đại, đã chinh phục khán giả bằng sự chính xác tuyệt đối trong hát, múa, lộn nhào và xử lý tiết tấu…
Đại diện Nhà hát Sân khấu truyền thống tỉnh Ninh Bình cho biết, tham dự Liên hoan lần này, đơn vị đã mạnh dạn đưa nhiều loại hình truyền thống vào cấu trúc vở diễn để xem liệu chúng có thể hòa quyện và tạo nên một ngôn ngữ sân khấu mới hay không. Và điều đáng mừng là khán giả đón nhận tích cực…
Nói về vấn đề thử nghiệm trong sáng tạo nghệ thuật sân khấu ở Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Chương chia sẻ, Liên hoan lần này có nhiều kịch bản mang tính thử nghiệm hơn những Liên hoan trước. Tuy nhiên, số lượng kịch bản hay còn khiêm tốn. Thực tế này chứng tỏ các tác giả vẫn đang loay hoay, bế tắc về phương pháp thủ pháp trong nghệ thuật biên kịch, thành phần quan trọng nhất quyết định sự thành bại của tác phẩm. Đã có một số vở diễn mang tính thử nghiệm cao, bởi nghệ sĩ đã cố gắng tìm tòi cái mới, cái lạ trong thủ pháp nghệ thuật và hình thức thể hiện, nhưng chưa thành công, gây ức chế cho người xem…
Tuy nhiên, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Chương cũng nhấn mạnh rằng, thử nghiệm ở tất cả mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội đều sẽ có kết quả thành công hoặc không thành công. Đây là quy luật bất biến đã tồn tại và mãi tồn tại trên con đường đi tới văn minh của nhân loại. Việc thử nghiệm trong sáng tạo nghệ thuật sân khấu không nằm ngoài quy luật đó. Nếu không thử nghiệm, không dám chấp nhận thất bại thì mãi mãi chúng ta đứng yên tại chỗ, để cho thời gian và sự biến động về mọi mặt của xã hội vùi lấp.
Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, Trưởng ban chỉ đạo Liên hoan cho rằng, thử nghiệm trong nghệ thuật sân khấu chính là đi tìm cái mới, những cái mà từ xưa đến nay chúng ta chưa làm hoặc có thể đã làm nhưng chưa thành công hoặc thất bại trong quá trình sáng tạo. Dù thất bại hay thành công đều là có ích cho đội ngũ quản lý và những người trực tiếp sáng tạo nghệ thuật sân khấu bởi đó là những bài học vô giá mở ra một con đường mới, con đường ấy có cả hoa thơm trái ngọt và những chông gai.
Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi nhấn mạnh, Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025 đã giúp các nghệ sĩ sân khấu Việt Nam và nghệ sĩ quốc tế có những khoảng lặng để chiêm nghiệm, tự nhìn lại mình từ đó tìm được những điều mới mẻ trong nghệ thuật, biên kịch, đạo diễn, diễn xuất, mỹ thuật, âm nhạc và những thành phần phụ trợ khác, để chúng ta luôn làm mới sân khấu dựa trên nền tảng các giá trị truyền thống trong nghệ thuật sân khấu của mỗi quốc gia.
“Tôi được nghe một số các nghệ sĩ nước ngoài chia sẻ là đã học được nhiều điều rất thú vị từ nghệ thuật sân khấu Việt Nam. Tôi hy vọng các nghệ sĩ Việt Nam cũng học được nhiều ở cách sáng tạo của bạn bè đồng nghiệp quốc tế. Thông qua các tác phẩm tham dự liên hoan lần này, bạn bè quốc tế hiểu rõ hơn về con người và đất nước Việt Nam, một đất nước có bề dày lịch sử văn hóa, thiên nhiên tươi đẹp, con người Việt Nam trung dũng, kiên cường, thân thiện, mến khách, luôn hướng tới cái đẹp và các giá trị nhân văn”, Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi chia sẻ.
Liên hoan Quốc tế Sân khấu Thử nghiệm lần VI - 2025 đã thành công trọn vẹn: thành công ở những tìm tòi nghệ thuật mới; thành công ở sự kết nối giữa Việt Nam và thế giới; thành công trong việc khẳng định vai trò của văn hóa với sự phát triển đất nước. Liên hoan khép lại, nhưng ngọn lửa sáng tạo đã được thắp lên, mở ra một chặng đường mới cho nghệ thuật sân khấu Việt Nam phát triển và hội nhập với thế giới./.
