Từ những lễ hội truyền thống đến các không gian văn hóa cộng đồng, đời sống tinh thần của người Khmer ngày càng phong phú, đa dạng và bình đẳng hơn trong tiếp cận các giá trị văn hóa.
Trong những năm qua, tỉnh An Giang đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa Khmer, đồng thời bảo đảm quyền thụ hưởng văn hóa – một trong những quyền cơ bản của con người cho đồng bào dân tộc thiểu số. Từ những lễ hội truyền thống đến các không gian văn hóa cộng đồng, đời sống tinh thần của người Khmer ngày càng phong phú, đa dạng và bình đẳng hơn trong tiếp cận các giá trị văn hóa.
Sắc màu lễ hội – Minh chứng sinh động của quyền văn hóa
Nhằm chào mừng Lễ Oóc Om Bóc – Lễ cúng trăng truyền thống của người Khmer Nam Bộ, UBND xã Ô Lâm (huyện Tri Tôn) vừa tổ chức Hội thi “Giã cốm dẹp” năm 2025, thu hút 15 đội đến từ các ấp và trường học trên địa bàn.
Trong vòng 30 phút, các đội thi lần lượt thực hiện các công đoạn rang, giã, sàng cốm theo đúng kỹ thuật dân gian Khmer, cùng cách trình bày đẹp mắt với trang phục truyền thống đặc sắc.
Không khí lễ hội càng thêm rộn ràng với các trò chơi dân gian như đội cà om lấy nước, nhảy bao bố, kéo co… tạo sự gắn kết cộng đồng và khơi dậy niềm tự hào dân tộc. Kết thúc hội thi, đội ấp Phước Lợi đoạt giải Nhất và giành thêm giải “Trang phục truyền thống đẹp nhất”.
Phó Chủ tịch UBND xã Ô Lâm, bà Néang Sâm Bô khẳng định: Địa phương luôn quan tâm tạo điều kiện để đồng bào Khmer được thụ hưởng đầy đủ quyền văn hóa, khuyến khích người dân tích cực gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc. Việc bảo tồn văn hóa truyền thống không chỉ là gìn giữ phong tục, tập quán mà còn là bảo đảm quyền được vui chơi, sáng tạo và hưởng thụ đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số.
Những hoạt động này còn góp phần quảng bá văn hóa Khmer đến du khách, thúc đẩy du lịch cộng đồng, đồng thời tạo môi trường để người dân thực hành, sáng tạo và truyền dạy di sản của mình.
Trong dịp Lễ hội Oóc Om Bóc năm nay, nhiều địa phương trong tỉnh tổ chức các hoạt động văn hóa – thể thao sôi nổi như Giải Đua ghe ngo mini tại xã Long Thạnh, với sự tham gia của 16 đội đến từ các phum, sóc trong vùng. Trước đó, tại phường Rạch Giá, giải đua ghe ngo mini mở rộng cũng thu hút 42 đội với hơn 800 vận động viên.
Các giải đua ghe ngo mini không chỉ là hoạt động thể thao truyền thống, mà còn là dịp để đồng bào Khmer gặp gỡ, giao lưu, thắt chặt tình đoàn kết, thể hiện tinh thần cộng đồng – những yếu tố quan trọng trong việc bảo đảm quyền văn hóa.
Tăng quyền sáng tạo, mở rộng quyền hưởng thụ văn hóa
Những năm gần đây, An Giang đã triển khai hiệu quả Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719). Chương trình không chỉ hỗ trợ bảo tồn di sản vật thể và phi vật thể mà còn bảo đảm quyền tiếp cận, sáng tạo và thụ hưởng văn hóa của người Khmer.
Tỉnh An Giang hiện có 142 chùa Nam Tông – những trung tâm văn hóa – tôn giáo quan trọng của cộng đồng Khmer. Từ khi Dự án 6 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719 được triển khai, nhiều địa phương đã được hỗ trợ kinh phí mở lớp truyền dạy văn hóa truyền thống với các nghệ nhân, đầu tư thiết chế văn hóa, tổ chức các Ngày hội văn hóa, thể thao… để tạo điều kiện cho đồng bào biểu diễn, giao lưu.
Tỉnh đã tập trung hỗ trợ phục dựng, phát huy các loại hình văn hóa tiêu biểu như, đua ghe ngo; nhạc Ngũ âm; múa truyền thống; dạy chữ Khmer... được mở tại chùa và trường học.
Việc “được học, được diễn, được thực hành” giúp nghệ thuật dân gian Khmer hồi sinh bền vững, đồng thời khẳng định quyền văn hóa của đồng bào theo đúng tinh thần nhân quyền của Việt Nam.
Song song với bảo tồn văn hóa, An Giang còn triển khai mạnh mẽ các chính sách giáo dục và an sinh hỗ trợ đồng bào Khmer. Toàn tỉnh hiện có 26 điểm trường dạy tiếng Khmer và khoảng 240 lớp dạy chữ Khmer hằng năm tại chùa cho gần 6.000 học sinh.
26 điểm trường phổ thông các cấp dạy tiếng Khmer cho học sinh dân tộc thiểu số. Mỗi năm có khoảng 60 điểm chùa tổ chức dạy dạy chữ cho người dân tộc thiểu số trong dịp Hè với khoảng 240 lớp và gần 6.000 học sinh. Vận dụng cơ chế đặc thù, hằng năm tỉnh hỗ trợ kinh phí gần 600 triệu đồng để mua sách giáo khoa song ngữ Khmer và hỗ trợ kinh phí cho người dạy chữ Khmer trong dịp Hè.
Đồng thời nhiều trường Phổ thông Dân tộc nội trú được xây dựng, sửa chữa; 34 thiết chế văn hóa – thể thao và 15 nhà văn hóa ấp được hoàn thành từ nguồn vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719 thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước với đồng bào dân tộc thiểu số.
Những công trình này góp phần thu hẹp khoảng cách tiếp cận văn hóa giữa vùng đồng bào Khmer và các khu vực khác, nâng cao chất lượng cuộc sống cả về vật chất lẫn tinh thần.
Ngày 27/11/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 162/2024/QH15, phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hoá giai đoạn 2025 – 2035, ông Danh Bé, Người có uy tín phường Rạch Giá cho rằng, Nghị quyết được cụ thể hóa sẽ tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện trong phát triển văn hóa và xây dựng nhân cách, chuẩn mực đạo đức, bản sắc, bản lĩnh và hệ giá trị của con người, gia đình Việt Nam.
Nghị quyết với rất nhiều chính sách mới, giúp khơi thông nguồn lực, kiến tạo cho văn hóa, thể thao và du lịch phát triển nhanh và bền vững.
Từ các cuộc thi giã cốm dẹp, đua ghe ngo, đến những chính sách dài hạn về di sản và giáo dục, An Giang đang từng bước cụ thể hóa cam kết của Đảng và Nhà nước trong việc bảo đảm quyền con người, quyền văn hóa và quyền phát triển cho đồng bào Khmer.
Bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng hay địa phương, mà là trách nhiệm quốc gia – nhằm xây dựng một xã hội đoàn kết, bình đẳng, tôn trọng và phát triển bền vững. Ở An Giang, quyền thụ hưởng văn hóa của đồng bào Khmer đang được thực hiện một cách sinh động, thiết thực và ngày càng hiệu quả./.
(Bài viết có sự phối hợp thực hiện của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)
