Gia đình có vai trò quan trọng không chỉ đối với sự phát triển của mỗi cá nhân mà cả trong việc thực hiện các chức năng xã hội.
(TTXVN) Đảng, Nhà nước ta luôn khẳng định rằng, ở Việt Nam sự ổn định của gia đình chính là một trong những nhân tố quyết định sự thành công của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Gia đình có vai trò quan trọng không chỉ đối với sự phát triển của mỗi cá nhân mà cả trong việc thực hiện các chức năng xã hội, giữ gìn và chuyển giao các giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đầu tư cho gia đình, vì vậy, cũng là đầu tư cho phát triển bền vững.
Văn kiện Đại hội Đảng luôn quan tâm tới gia đình, đặt mục tiêu xuyên suốt xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh trong sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước. Chỉ thị 06-CT/TW ngày 24/6/2021 xác định gia đình là tế bào của xã hội, là nơi duy trì nòi giống, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Gia đình là một trong những nhân tố quan trọng quyết định sự phát triển bền vững đất nước. Trong đó, việc xây dựng, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới là một trong những yêu cầu trọng tâm.
* Sự tham gia của gia đình vào các quá trình phát triển xã hội bền vững
Khuyến nghị nhằm giữ gìn phát huy hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Trần Thị Minh Thi, Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu Gia đình và Giới, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, thách thức lớn nhất đối với gia đình Việt Nam trong những năm đầu của thế kỷ XXI vẫn là việc làm thế nào vừa tiếp thu những giá trị nhân văn mới trong xu thế hội nhập với cộng đồng quốc tế, lại vừa phải giữ được bản sắc dân tộc và phát huy được những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam, tạo điều kiện cho sự ổn định và phát triển lâu dài của đất nước.
Bối cảnh mới hiện nay như kỹ thuật số, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sự bùng nổ của internet và mạng xã hội... đặt ra yêu cầu cần có cách nhìn mới, “rộng” hơn về mối quan hệ của thiết chế gia đình với các thiết chế xã hội khác như kinh tế, văn hóa, chính trị,... tìm hiểu và thúc đẩy vai trò và sự tham gia của gia đình vào các quá trình phát triển xã hội bền vững, vì các mục tiêu và động lực phát triển hiện nay đều nhấn mạnh đến nhân tố phát triển con người, cũng chính là đảm bảo sự ổn định và phát triển của gia đình, nơi mỗi cá nhân con người của xã hội sinh ra, lớn lên và trưởng thành.
Với các chức năng trong hoạt động sản xuất, tiêu dùng, sinh đẻ, và tích lũy, gia đình có vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội. Một mặt, những thay đổi về kinh tế, xã hội tác động trực tiếp đến gia đình, đặt ra nhu cầu gia đình cần có những hỗ trợ và bảo vệ tốt hơn. Mặt khác, những biến đổi của gia đình có những tác động quan trọng đến các lĩnh vực kinh tế, xã hội và văn hóa. Gia đình có vai trò quan trọng không chỉ đối với sự phát triển của mỗi cá nhân mà cả trong việc thực hiện các chức năng xã hội, giữ gìn và chuyển giao các giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng, triển khai, thụ hưởng các chính sách chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Gia đình là thiết chế quan trọng đảm bảo quy mô và chất lượng dân số thông qua chức năng sinh đẻ, chức năng giáo dục thể lực, trí lực, đạo đức, phẩm chất của nguồn nhân lực cũng như là thiết chế quan trọng đầu tư phát triển nguồn lực con người. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã tạo ra các điều kiện, cơ hội thuận lợi để các gia đình tiếp cận kiến thức, giá trị tốt đẹp của các dân tộc, các nền văn hóa khác, kỹ năng tổ chức cuộc sống trong xã hội hiện đại.
Mặt khác, cũng tiềm ẩn những thách thức như vấn đề chăm sóc, giáo dục trẻ em, chăm sóc và phát huy vai trò của người cao tuổi, việc cân bằng giữa công việc và gia đình, suy giảm quan hệ liên thế hệ, mối quan hệ giữa vợ và chồng gia đình cũng đối mặt với nhiều khó khăn cả từ hệ thống chính sách, dịch vụ hỗ trợ và đặc biệt là sự phát triển chưa đồng đều của các nhóm xã hội ở các địa phương, các đặc điểm cá nhân và gia đình, văn hóa khác nhau...
Giá trị gia đình Việt Nam hiện nay cho thấy rõ nét sự phức hợp theo các cặp giá trị gia đình truyền thống và giá trị gia đình hiện đại, sự bền vững và sự tiếp biến văn hóa trong hiện đại hóa của xã hội đang chuyển đổi, bao gồm các đặc trưng về xu hướng bảo lưu các giá trị gia đình truyền thống; xu hướng chấp nhận/ủng hộ các giá trị gia đình hiện đại/hậu hiện đại; những khác biệt rõ nét trong giá trị gia đình, theo từng nhóm xã hội mang những đặc điểm khác nhau của hiện đại hóa và văn hóa, dưới những tác động phức hợp của tính đa dạng văn hóa, đa tộc người, định hướng xã hội chủ nghĩa, giá trị phương Tây của quá trình hội nhập quốc tế, cách mạng khoa học công nghệ, và cả những tàn dư của thời kỳ phong kiến trong lĩnh vực gia đình.
Do nhiều giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình đang được bảo lưu đậm nét ở các nhóm có mức độ hiện đại hóa chậm hơn, các chính sách xây dựng gia đình cần quan tâm để giữ được bản sắc dân tộc và phát huy được những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam, tạo điều kiện cho sự ổn định và phát triển lâu dài của đất nước.
Đồng thời, với nhóm mang đặc điểm hiện đại, đặc biệt là nhóm trẻ đang có xu hướng theo những giá trị gia đình mới, việc truyền thông giáo dục về vai trò và ý nghĩa của hôn nhân, gia đình, con cái, cũng như cung cấp những kiến thức cần thiết về tình bạn, tình yêu, tình dục, sức khỏe sinh sản, luật hôn nhân gia đình, điều kiện kết hôn, lựa chọn bạn đời, quan hệ vợ chồng,... trước, trong và sau hôn nhân cần đặc biệt chú ý để vừa phát huy sự tự do cá nhân, cởi mở trong quan niệm, vừa hạn chế được những tác động tiêu cực của chủ nghĩa cá nhân, lối sống hưởng thụ, ích kỷ có thể ảnh hưởng đến sự bền vững của thiết chế hôn nhân và gia đình.
Từ những đặc điểm thể hiện mức độ đang chuyển đổi nhanh, phức tạp, đa dạng của giá trị gia đình Việt Nam từ truyền thống sang hiện đại và hậu hiện đại, cũng như mức độ tồn tại đồng thời các giá trị gia đình thuộc các giai đoạn hiện đại hóa khác nhau ở gia đình Việt Nam đương đại, việc xây dựng được hệ giá trị gia đình Việt Nam để định hướng sự phát triển của xã hội là cực kỳ cần thiết.
* Xây dựng gia đình an toàn
Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Trần Thị Minh Thi, tinh thần của Văn kiện Đại hội XIII, và Chỉ thị 06 CT/TW, trong xây dựng hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời gian tới, có một số nội hàm cụ thể các giá trị gia đình nên quan tâm xây dựng trong giai đoạn hiện nay, là an toàn, trách nhiệm, thịnh vượng và bình đẳng, để đạt được mục tiêu bao trùm mà Đảng và Nhà nước đề ra, là xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh.
Xây dựng gia đình an toàn là cực kỳ quan trọng trong bối cảnh có những nguy cơ cũ và mới cùng nảy sinh trong xã hội. Gia đình trước hết và quan trọng nhất là môi trường sống an toàn để cá nhân được sinh ra, nuôi dưỡng và trưởng thành, không có bạo lực, xâm hại, xao lãng. Gia đình cũng cần là nơi mang đến an toàn về cảm xúc, là van an toàn giúp cân bằng tâm lý-tình cảm cho cá nhân trước áp lực cuộc sống bằng tình yêu thương, chia sẻ, tôn trọng và gắn kết.
Gia đình đồng thời phải an toàn về khả năng phòng vệ, có khả năng chống chịu rủi ro và thách thức từ môi trường bên ngoài (như dịch bệnh, thiên tai, thảm họa) cũng như các tình huống bất ngờ. Đại dịch COVID 19 đang gây ra những tác động rất lớn đến kinh tế, xã hội, trong đó trực tiếp là đời sống hôn nhân, gia đình của người dân Việt Nam.
Trong khó khăn này, khả năng bền bỉ của gia đình trong bảo vệ các cá nhân về sức khỏe, tâm lý và tài chính cho thấy chức năng phòng vệ như một lớp an sinh quan trọng, chia sẻ gánh nặng an sinh xã hội với nhà nước. Đồng thời, những hỗ trợ của nhà nước thông qua các chính sách an sinh trực tiếp cho các thành viên gia đình như trợ cấp xã hội, lương, việc làm, xóa đói giảm nghèo hay các chính sách an sinh xã hội gián tiếp như dịch vụ xã hội như giáo dục, y tế cần tiếp tục hoàn thiện, có tính bao phủ cao hơn. Trách nhiệm của gia đình được thể hiện ở mỗi thành viên trong gia đình.
Trách nhiệm trước hết là của từng thành viên trong tự tu dưỡng đạo đức, rèn luyện lối sống lành mạnh, rèn luyện kỹ năng, kiến thức, nuôi dưỡng khát vọng vươn lên, chuẩn bị cuộc sống tương lai để có khả năng tự chủ cuộc sống. Mỗi thành viên cần có trách nhiệm với nhau trong chăm sóc và giáo dục trẻ em để đảm bảo sự bền vững của gia đình, đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cho xã hội; chăm sóc và hiếu thảo với ông bà, cha mẹ bằng nhiều cách thức khác nhau phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh; yêu thương bạn đời để cùng xây dựng gia đình đạo đức, nền nếp, hòa thuận, đầm ấm.
Gia đình cần đảm bảo được trách nhiệm với xã hội bằng việc kết hôn và sinh con để hình thành khuôn mẫu gia đình điển hình, đảm bảo sự phát triển bền vững xã hội khi mức sinh của Việt Nam hiện nay đang ở quanh mức sinh thay thế song khu vực đô thị luôn thấp hơn mức sinh thay thế trong nhiều năm, trong khi mức sinh ở khu vực nông thôn dao động khá phức tạp (Ban Chỉ đạo Tổng điều tra Dân số và Nhà ở Trung ương, 2019); tham gia xây dựng, thực hiện và thụ hưởng các quá trình kinh tế, văn hóa, xã hội.
Xây dựng gia đình trách nhiệm là điều kiện để xây dựng gia đình kiểu mẫu "ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu thảo hiền, vợ chồng hòa thuận, anh chị em đoàn kết, thương yêu nhau” trong bối cảnh dân số Việt Nam đang già hóa nhanh chóng, tuổi thọ ngày càng cao nên số lượng người cao tuổi ngày càng tăng trong bối cảnh mức sinh giảm kéo theo lực lượng chăm sóc giảm, phụ nữ - người chăm sóc chính trong gia đình, tham gia ngày càng nhiều hơn vào thị trường lao động, trong bối cảnh hệ thống dịch vụ chăm sóc còn hạn chế. Xây dựng gia đình thịnh vượng gắn liền với khát vọng xây dựng đất nước Việt Nam cường thịnh trong văn kiện Đại hội XIII và là điều kiện quan trọng để có gia đình hạnh phúc, an toàn.
Thịnh vượng của gia đình bao gồm các thành viên trong độ tuổi lao động cùng làm việc tạo thu nhập và quyết định chi tiêu, cải thiện điều kiện sống (nhà ở, tiện nghi, thụ hưởng cuộc sống). Khi gia đình đang chuyển từ chức năng sản xuất sang chức năng tiêu dùng, thu nhập bình quân đầu người đang tăng lên, việc xây dựng gia đình thịnh vượng là góp phần thúc đẩy động lực làm giàu, phát triển kinh tế hộ gia đình, thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ hơn của gia đình trung lưu làm động lực phát triển xã hội.
Xây dựng gia đình Việt Nam thịnh vượng, cũng là đảm bảo thêm một lớp an sinh từ gia đình, tăng khả năng chống chịu rủi ro, an toàn cho gia đình. Bình đẳng giới là một chỉ báo quan trọng của hiện đại hóa và tiến bộ trong gia đình. Bình đẳng giới trong gia đình theo hướng hai vợ chồng cùng tham gia đóng góp kinh tế, chi tiêu, quyết định các việc trong gia đình.
Trong hôn nhân và gia đình, đã có những dấu hiệu đáng mừng đánh dấu sự thể hiện vai trò cùng làm chủ gia đình của người phụ nữ, bước đầu khẳng định sự tồn tại của bình đẳng giới trong gia đình, cho dù sự biến đổi này diễn ra chưa mạnh và đồng đều ở tất cả các loại hình công việc và các nhóm xã hội. Gánh nặng trách nhiệm nội trợ, con cái đang được đặt chủ yếu lên phụ nữ, ngay cả khi họ thành đạt về kinh tế và có vị trí xã hội cao, khiến nhiều phụ nữ có học vấn cao, có nghề nghiệp tốt, có thể ngại kết hôn.
Do có trình độ học vấn ngày càng cao, độc lập tài chính, những phụ nữ trẻ cho thấy vị thế kinh tế của bản thân đã thay đổi trong khi các định kiến giới thì thay đổi chậm hơn. Nam giới chịu áp lực lớn trong việc đảm bảo điều kiện kinh tế, vật chất đầy đủ cho bạn đời khi kết hôn trong bối cảnh văn hóa đặt kỳ vọng trụ cột gia đình lên nam giới. Những điều này có thể khiến cá nhân cân nhắc khi kết hôn và sinh con.
Để giải quyết tốt các mối quan hệ trong gia đình, bên cạnh việc xây dựng và hoàn thiện chính sách, triển khai thực hiện hệ thống dịch vụ phù hợp với sự phát triển gia đình là cần thiết. Các dịch vụ gia đình Việt Nam hiện nay đã xuất hiện ở dạng lẻ tẻ, nhưng chưa có tính hệ thống, vì vậy ảnh hưởng của hệ thống các dịch vụ này đến sự phát triển gia đình còn hạn chế. Nhu cầu xã hội hiện nay đang đặt ra nhu cầu xây dựng các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi (tập trung hoặc bán tập trung, tại cộng đống hoặc gia đình, nhà nước hoặc tư nhân) nhằm đáp ứng các nhu cầu về chăm sóc sức khoẻ, tinh thần, tình cảm và giải trí phù hợp với hoàn cảnh của mỗi gia đình.
Các dịch vụ hỗ trợ hôn nhân và gia đình (trước khi kết hôn, trong hôn nhân, và hậu hôn nhân), các dịch vụ hỗ trợ các hình thái hôn nhân và gia đình mới, như hôn nhân có yếu tố nước ngoài nhằm bảo đảm quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mỗi bên nhằm xây dựng hôn nhân bình đẳng, tiến bộ là cần thiết. Những vấn đề nẩy sinh trong mối quan hệ vợ chồng cần được tư vấn bao gồm cả những vấn đề về tâm lý tình cảm, ứng xử vợ chồng, vấn đề về sức khỏe sinh sản và đời sống tình dục vợ chồng, vấn đề nuôi dạy con cái, vấn đề về pháp lý, phòng chống bạo lực gia đình, bình đẳng giới trong gia đình, phát triển kinh tế gia đình,..../.
