Họa sỹ Lê Duy Ứng đã dành trọn cuộc đời, tài năng và tâm huyết để khắc họa hình tượng Bác Hồ với số lượng tác phẩm hội họa, điêu khắc lên đến hàng nghìn.
Tôi đến gặp họa sỹ Lê Duy Ứng vào những ngày tháng Năm khi cả nước hướng tới kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), lãnh tụ kính yêu của dân tộc ta. Lê Duy Ứng – họa sĩ, nhà điêu khắc, đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân – người đã dành trọn cuộc đời, tài năng và tâm huyết để khắc họa hình tượng Bác Hồ với số lượng tác phẩm lên đến hàng nghìn bức.
Tình nguyện hiến dâng tuổi thanh xuân
Nằm trên con phố nhỏ thuộc quận Hoàng Mai, Hà Nội, căn nhà của họa sĩ Lê Duy Ứng mang dáng vẻ một bảo tàng thu nhỏ. Trong ngôi nhà cao sáu tầng ấy, ông dành riêng ba tầng giữa để trưng bày hàng trăm tác phẩm hội họa, điêu khắc mà ông miệt mài sáng tác suốt nhiều thập kỷ, hầu hết đều hướng về hình tượng thiêng liêng: Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Sinh năm 1947 trong một gia đình nông dân nghèo tại xã Hiền Ninh, huyện Quảng Ninh, Quảng Bình, họa sỹ Lê Duy Ứng tận mắt chứng kiến sự hồi sinh của gia đình mình, từ cảnh bần nông lầm than vươn lên thành người có ruộng nhờ chính sách chia lại ruộng đất. Ngay từ thuở nhỏ, ông đã bộc lộ năng khiếu hội họa. Mới học lớp 4, ông đã chép tranh của các họa sỹ chuyên nghiệp, tập hợp thành triển lãm đầu tiên với chủ đề mang đậm chất giáo dục: “Xấu nên tránh, tốt nên làm”.
Tháng 9/1971, khi đang học năm thứ ba Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, chàng sinh viên Lê Duy Ứng tình nguyện lên đường nhập ngũ, trở thành chiến sĩ trinh sát thuộc Trung đoàn 101, Sư đoàn 325. Nhớ lại những ngày ấy, ông xúc động: “Nhờ có Bác Hồ mà tôi có cơm ăn áo mặc, được học hành tử tế. Tôi gác lại việc học, xung phong ra trận mà không hề suy nghĩ đắn đo. Tôi muốn đóng góp một phần nhỏ cho cuộc đấu tranh chính nghĩa của dân tộc mình, cũng để đền đáp công ơn của Bác với gia đình tôi”.
Trong những năm 1972 – 1973, ông tham gia chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị, Cửa Việt. Năm 1974, ông trở thành trợ lý tuyên huấn Quân đoàn 2 tiến vào giải phóng Sài Gòn, tiếp tục nhiệm vụ ghi lại hiện thực chiến trường qua tranh vẽ.
Ánh sáng niềm tin dẫn đường
Một biến cố xảy ra, đánh dấu bước ngoặt không thể quên trong cuộc đời và hành trình nghệ thuật của họa sĩ Lê Duy Ứng. Rạng sáng ngày 28/4/1975, khi chỉ còn cách cửa ngõ Sài Gòn khoảng 30km, tại căn cứ Nước Trong (huyện Long Thành, Đồng Nai), trên đường cùng đồng đội tiến vào giải phóng miền Nam, ông bất ngờ trúng đạn chống tăng. Hai mắt đẫm máu, ông ngã gục trên tháp pháo xe tăng 847.
Trong cơn thập tử nhất sinh, linh cảm cái chết đang cận kề, ông nỗ lực lần mò trong tuyệt vọng, dùng chính máu từ đôi mắt bị thương, lấy ngón tay quấn vải thấm máu thay bút, vẽ nên bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nền bức tranh là lá cờ Tổ quốc và cờ Đảng, phía dưới ông viết dòng chữ đẫm máu: “Ánh sáng niềm tin – Con nguyện dâng Người tuổi thanh xuân”. Vẽ xong, ông gấp lại cất vào túi áo ngực rồi ngất đi lúc nào không hay. May mắn thay, một người lính nào đó đã cứu ông và cất giữ bức họa.
Họa sỹ Lê Duy Ứng xúc động cho biết, trong khoảnh khắc cái chết cận kề, hình tượng Bác Hồ như nguồn sáng thiêng liêng, dẫn lối và nâng đỡ ông vượt qua tất cả. “Bác Hồ là thần tượng của thế hệ chúng tôi, là hiện thân của lý tưởng cao đẹp và khát vọng thời đại. Lúc ấy, tôi chỉ nghĩ đến Người với niềm tin mãnh liệt vào ngày toàn thắng sẽ đến” – Họa sỹ Lê Duy Ứng rưng rưng nhớ lại. Cho đến tận bây giờ, ông vẫn không thể nào quên giây phút định mệnh đó. Và thật may mắn, ông đã sống sót trở về dù mang trên mình những vết thương chiến tranh không thể chữa lành, dù đôi mắt không thể nhìn lại được nữa, mức độ thương tật toàn thân lên tới 91%. Hiện nay, tác phẩm vẽ bằng máu thiêng liêng được lưu giữ và trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Hồ Chí Minh.
Thiếu tá Lê Quang Luận – người bạn chiến đấu thân thiết, từng cùng họa sỹ Lê Duy Ứng vào sinh ra tử nơi trận mạc – không giấu được xúc động khi nhắc về những tháng ngày đầy gian khổ và hành trình phi thường vượt lên số phận của bạn mình. Ông Luận cho rằng, thế hệ ông, những chàng trai mười tám đôi mươi coi sự hy sinh là tất yếu, là vinh dự để quê hương được giải phóng, đất nước được thái bình. Họa sỹ Lê Duy Ứng chính là biểu tượng của tinh thần bất khuất đó.
Nghị lực sống và sáng tạo phi thường
Hòa bình lập lại, họa sỹ Lê Duy Ứng được chuyển đến điều trị tại Viện Quân y 108. Ông buồn bã, bi quan về bản thân, bởi với vết thương quá nặng như vậy, ông không biết mình có thể làm được gì để sống những tháng ngày tiếp theo. Trong một thời gian dài, ông không dám nghĩ đến việc lập gia đình, chứ đừng nói đến việc trở lại con đường nghệ thuật. Thế rồi, được bạn bè động viên, khích lệ, ông dần lấy lại cảm hứng sáng tạo, vừa thử sức mình, cũng là học theo câu nói của Bác “Thương binh tàn nhưng không phế”. Ông tâm sự: “Tôi trở về trong tình trạng đôi mắt bị thương, không còn nhìn thấy gì. Nhưng dù không nhìn được nữa, tôi tiếp tục vẽ bằng ánh sáng của niềm tin. Bởi tôi mang một món nợ ân tình với núi sông, với Bác, với đồng đội đã cùng tôi đi qua những năm tháng chiến tranh”.
Đã từng có thời điểm ánh sáng trở lại với ông, thắp lên tia hy vọng mong manh, nhưng sau hai lần ghép mắt không thành công, cánh cửa thị lực đã đóng lại vĩnh viễn. Dù chỉ nhìn thấy lờ mờ, nhưng bằng trái tim mẫn cảm của người nghệ sỹ từng trải, với khối óc minh mẫn, đôi tay miệt mài, khéo léo, chăm chỉ, tỉ mẩn, ông sáng tạo nên hàng nghìn tác phẩm hội họa, điêu khắc về Bác mà chính ông cũng không thể nhớ hết. Ông chia sẻ: “Tôi đã vẽ Bác Hồ rất nhiều lần, gần như thuộc nằm lòng từng đường nét trên gương mặt Người. Thậm chí, ngay cả khi không nhìn thấy gì, tôi vẫn có thể phác họa chân dung Bác một cách chính xác”.
Bức tranh “Bác Hồ với thiếu nhi” là một khúc ca hồn nhiên, đầy xúc động về tình yêu của Bác dành cho thế hệ tương lai. Hình ảnh Bác hiện lên giản dị, thân thương giữa vòng tay các em nhỏ. Những gương mặt rạng ngời, những cánh tay nhỏ bé vươn cao như muốn chạm tới ánh sáng của niềm tin và hy vọng.
Còn tác phẩm điêu khắc bằng gỗ mít “Bác Hồ với thiếu nhi” là một bản phối bằng hình khối, nơi nghệ thuật và cảm xúc giao thoa trong sự ấm áp, gần gũi. Dưới bàn tay tài hoa của ông, khúc gỗ vô tri bỗng trở nên sống động, có hồn. Bác Hồ hiện lên với nụ cười hiền hậu, ánh mắt trìu mến. Mỗi cử chỉ, mỗi ánh nhìn đều toát lên tình cảm sâu nặng của Bác dành cho các em.
Như ông từng tâm sự, ánh sáng từ vị lãnh tụ kính yêu đã soi rọi tâm hồn ông, trở thành ngọn lửa dẫn đường trong những thời khắc tăm tối nhất. Chính từ nguồn sáng thiêng liêng ấy, họa sĩ Lê Duy Ứng không ngừng viết nên những kỳ tích. Hiện nay, ông đang nắm giữ kỷ lục Việt Nam là nghệ sỹ thương binh hạng nặng có số lượng tác phẩm hội họa và điêu khắc nhiều nhất.
Ông cũng ghi dấu ấn sâu đậm trong nền mỹ thuật Việt Nam, tham gia 45 cuộc triển lãm lớn nhỏ, giành 9 giải thưởng mỹ thuật trong nước và quốc tế. Ông cũng giành nhiều phần thưởng cao quý: 3 Huân chương Chiến công Giải phóng hạng Nhất, Nhì, Ba; Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Ba; 3 Huân chương Chiến sĩ vẻ vang; Huy chương Quân kỳ Quyết thắng cùng nhiều phần thưởng danh giá khác. Đặc biệt, ngày 30/10/2013, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân – một sự ghi nhận xứng đáng cho những chiến công, hi sinh quên mình vì lý tưởng phụng sự Tổ quốc và nhân dân của người họa sỹ tài hoa./.
