Trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn hiện có khoảng 100 bạn trẻ ở độ tuổi từ 18 đến 35 tham gia vào việc bảo tồn, duy trì các giá trị của di sản thực hành Then.
Tháng 12/2019, thực hành Then của đồng bào dân tộc Tày – Nùng – Thái được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại. Tỉnh Lạng Sơn là một trong những tỉnh nắm giữ di sản văn hóa thực hành Then tiêu biểu. Kể từ khi được vinh danh đến nay, di sản thực hành Then được bảo tồn, phát huy đúng hướng. Với niềm đam mê và sự sáng tạo của giới trẻ, di sản thực hành Then của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn đã được thế hệ này tiếp bước và lan tỏa đến công chúng.
*Những nghệ nhân 9X
Anh Chu Văn Minh, sinh năm 1990, Trung tâm Văn hoá tỉnh Lạng Sơn đã trở thành một nghệ nhân hát then trẻ tiêu biểu của tỉnh, vinh dự được biểu diễn tại Pháp và đạt được nhiều giải thưởng cao quý. Dù rất trẻ nhưng ngón đàn của Minh đã vô cùng điêu luyện, Minh có thể hát chuẩn xác những làn điệu then cổ vốn ít người biết.
Anh Minh chia sẻ: "May mắn cho tôi, ngay từ khi còn nhỏ tuổi, tôi đã tiếp cận với nghệ thuật hát then cổ từ bà ngoại của mình Nghệ nhân Nhân dân Mông Thị Sấm. Rồi sau này khi đi học chuyên nghiệp tôi lại được học hát những điệu then mới (Then biểu diễn) từ Nghệ sĩ Nhân dân Triệu Thuỷ Tiên và Nghệ sĩ ưu tú Đinh Thị Bích Hồng tại Trường Trung cấp Văn hoá Nghệ thuật tỉnh. Tiếng đàn, điệu then đẹp lắm. Những câu then, tiếng tính được mọi người yêu mến vì trong đó chứa đựng quan điểm nhân sinh sâu sắc của cha ông từ ngàn xưa truyền lại. Ở đó, tôi cảm nhận rõ được tình yêu cuộc sống, tình yêu lứa đôi, tình yêu lao động sản xuất hay những giá trị của gia đình…".
Anh luôn tràn đầy nhiệt huyết trong các hoạt động tuyên truyền lưu động tới vùng sâu, vùng biên giới; trong các tiết mục tuyên truyền anh đã khéo léo lồng ghép dàn dựng những điệu then mới và được sự ủng hộ nhiệt tình từ người dân. Anh còn cùng các thành viên CLB Đàn và hát dân ca sưu tầm những bài then cổ và tuyên truyền, truyền dạy cho những người yêu then trên địa bàn tỉnh và một số trường học.
“Qua sưu tầm và biểu diễn, truyền dạy then, tôi càng có cơ hội nắm vững các tri thức dân gian và càng thấy rõ trách nhiệm truyền dạy cho thế hệ sau" – anh Minh chia sẻ thêm.
Giám đốc Trung tâm Văn hoá tỉnh Lạng Sơn Hà Thị Lư cho biết: Với giọng hát tốt, trong quá trình công tác, Chu Văn Minh đã phát huy được tố chất, năng khiếu của mình trong lĩnh vực hát then và cũng có sự phấn đấu, nghiên cứu, học hỏi các đồng nghiệp đi trước để thể hiện nhiều tác phẩm hay, đạt các thành tích cao tại các kỳ hội diễn toàn quốc.
Với những đóng góp của mình và cụ thể là Giải A trích đoạn then Nùng “Khảu tạm co lùng – Vào Trạm cây đa” tại Ngày hội văn hoá, thể thao và du lịch các dân tộc Việt Nam năm 2024, Chu Văn Minh đã được nhận Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh vì đã có thành tích trong hoạt động bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hoá truyền thống các dân tộc tỉnh Lạng Sơn.
Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Thọ, sinh năm 1991, ở thôn Nà Noọng, xã Tràng Định cũng là một điển hình của thế hệ trẻ lan tỏa hồn Then xứ Lạng. Bằng tình yêu đặc biệt dành cho di sản thực hành then của dân tộc mình, mới 34 tuổi nhưng anh Thọ đã có gần 23 năm thực hành, trình diễn và đưa then cổ đến với người dân, đặc biệt là giới trẻ.
Bên cạnh những buổi lễ then tín ngưỡng, anh Thọ đã tham gia rất nhiều cuộc liên hoan, hội diễn trình diễn di sản thực hành then trong và ngoài tỉnh. Năm 2024, anh Thọ là một trong số các nghệ nhân của tỉnh Lạng Sơn và Quảng Ninh được Hiệp hội tinh hoa Việt Nam (L’Association Parfums du Vietnam) tại Pháp mời sang trình diễn di sản thực hành Then tại thành phố Nice và thành phố Paris, Cộng hòa Pháp.
Anh Thọ bộc bạch: Tôi muốn di sản thực hành Then không chỉ bó buộc trong không gian làng bản và chỉ những người lớn tuổi mới nghe then, xem then mà cả người trẻ phải biết đến then, yêu then, đặc biệt là người trẻ dân tộc Tày. Nếu không như vậy thì văn hóa truyền thống của cha ông sẽ bị mai một và mất đi.
Tương tự như anh Thọ, anh Dương Doãn Quảng (sinh năm 1992), xã Bắc Sơn có niềm đam mê sâu sắc với cây đàn tính. Từ khi còn học lớp 9, anh Quảng đã mày mò tự làm đàn tính, ban đầu là làm cho bản thân sử dụng, sau đó làm tặng một số người yêu đàn và “tiếng lành đồn xa” nhiều người dân quanh vùng đã đến đặt mua. Đàn tính do anh Quảng làm ra không chỉ phục vụ người dân địa phương mà còn phục vụ nhiều khách ở các tỉnh lân cận như Thái Nguyên, Cao Bằng…
Anh Quảng chia sẻ: Với tôi, đàn tính không chỉ là một nhạc cụ mà còn là người bạn để tâm tình lúc vui, buồn. Vậy nên, tôi làm đàn tính không chỉ vì thu nhập mà còn là đam mê, là tình yêu của tôi đối với di sản văn hóa dân tộc Tày. Ngoài làm đàn tính, tôi còn tham gia câu lạc bộ hát then đàn tính của địa phương và thường biểu diễn phục vụ khách du lịch tại các làng du lịch cộng đồng.
Cùng chung niềm đam mê những điệu then, em Lăng Thùy Linh (sinh năm 2006), xã Hoàng Văn Thụ, hiện đang là nữ sinh năm thứ hai, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã đưa loại hình diễn xướng dân gian này đến với thế hệ trẻ thông qua mạng xã hội. Linh lập kênh Tiktok mang tên “Nàng Then Thùy Linh”, nơi chia sẻ các video biểu diễn, hướng dẫn hát then, chơi đàn tính, giúp giới trẻ tiếp cận nghệ thuật dân gian một cách nhẹ nhàng và gần gũi hơn. Những video do Linh tự dàn dựng có hiệu ứng sinh động, âm thanh cuốn hút, thu hút hàng chục nghìn lượt xem và tương tác.
Anh Minh, anh Thọ, anh Quảng, em Linh chỉ là bốn trong số rất nhiều người trẻ hiện nay đang từng ngày góp phần bảo tồn, phát huy những di sản văn hóa truyền thống của Lạng Sơn giữa nhịp sống hiện đại. Sự kết hợp giữa văn hóa truyền thống với những nét hiện đại đã tạo nên những nét riêng, độc đáo và hấp dẫn.
*Phát huy di sản thực hành Then
Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn, trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 100 bạn trẻ tham gia vào việc bảo tồn, duy trì các giá trị của di sản thực hành Then (độ tuổi từ 18 đến 35).
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn Lưu Bá Mạc cho biết: Để khuyến khích và tạo điều kiện cho thế hệ trẻ kế thừa và phát huy giá trị các di sản văn hoá, trong đó có di sản thực hành Then, thời gian qua chúng tôi đã tổ chức các lớp truyền dạy hát then, đàn tính trong cộng đồng, vinh danh, khen thưởng đội ngũ nghệ nhân then trẻ có nhiều cống hiến, đóng góp cho hoạt động văn hóa của tỉnh; mời các nghệ nhân then trẻ tham gia trình diễn tại các sự kiện lớn... Hiện nay đội ngũ then trẻ tuổi ngày càng khẳng định được vai trò của mình trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá dân tộc.
Cùng với đó, thời gian qua, ngành giáo dục và đào tạo đã đưa hát then vào giảng dạy trong các tiết học ngoại khóa và các hoạt động ở các trường. Hiện toàn tỉnh có 23 trường ở 3 cấp học đã và đang tổ chức giảng dạy và thành lập được các Câu lạc bộ hát then, đàn tính, thu hút trên 400 học sinh theo học.
Sự chung tay của các cấp, ngành trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản thực hành Then đã góp phần bồi đắp tâm hồn cho người trẻ, giúp họ thêm yêu và tự hào về bản sắc dân tộc mình. Qua đó, di sản thực hành Then không chỉ được lưu giữ mà còn trở nên sống động và phát triển mạnh mẽ trong cộng đồng./.
