Tại làng cây cảnh Vị Khê, phường Vị Khê, tỉnh Ninh Bình, cựu chiến binh Vũ Mạnh Hùng là một trong số ít những nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân sinh vật cảnh quốc gia.
Từng là một người lính tham gia chiến đấu tại tuyến Đường Trường Sơn đầy gian khó và khốc liệt, sau khi rời quân ngũ trở về địa phương, cựu chiến binh Vũ Mạnh Hùng đã trải qua nhiều nghề, nhưng cũng chỉ đủ nuôi sống bản thân và gia đình. Với ý chí quyết tâm của người lính, ông đã tự mày mò, học hỏi kinh nghiệm trồng, chăm sóc cây cảnh của những người đi trước, lòng đam mê với nghề giúp ông tạo ra nhiều tác phẩm chất lượng, được các nghệ nhân chơi cây cảnh đánh giá cao.
* Ký ức người lính Trường Sơn
Tại làng cây cảnh Vị Khê, phường Vị Khê, tỉnh Ninh Bình, cựu chiến binh Vũ Mạnh Hùng là một trong số ít những nghệ nhân tại đây được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân sinh vật cảnh quốc gia. Dù đã hơn 80 tuổi, nhưng ông Hùng vẫn khỏe mạnh, hằng ngày ông vẫn đi xe máy quanh làng để thăm thú, bàn luận về những tác phẩm nghệ thuật đang trong quá trình tạo tác. Khi được hỏi về thú chơi cây cảnh, đặc biệt là những năm tháng chiến đấu trong quân ngũ, giọng ông chậm rãi, mạch lạc nhưng vẫn toát lên khí chất hào sảng.
Ông Hùng kể lại, năm 1965 khi vừa tròn 20 tuổi, ông tình nguyện làm đơn lên đường nhập ngũ bảo vệ Tổ quốc. Sau thời gian huấn luyện tân binh, ông và các đồng đội lên đường chi viện cho chiến trường miền Nam, khi chiến tranh đang bước vào giai đoạn khốc liệt nhất. Tại đây, ông được biên chế vào đơn vị C90 có nhiệm vụ bảo vệ Đường Trường Sơn. Nhiệm vụ của ông và các đồng đội là phải tiêu diệt máy bay địch, bảo vệ an toàn cho các cánh quân tiến vào miền Nam.
Ông Hùng cho biết, do ông viết chữ đẹp, vẽ đẹp nên được đơn vị giao nhiệm vụ vẽ tranh cổ động, viết các loại bằng khen, giấy khen. Đặc biệt, trong chiến đấu, ông còn làm nhiệm vụ vẽ đường đi của máy bay địch vào bản đồ tác chiến dựa theo radar và tai nghe để cấp trên quyết định hướng bay, tọa độ, thời điểm ra lệnh bắn pháo tiêu diệt máy bay địch. Nhờ đường vẽ trên bản đồ của ông mà đơn vị nhiều lần hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ tuyến Đường Trường Sơn.
Trong một lần chiến đấu, đơn vị pháo cao xạ của ông Hùng bị trúng bom địch, ông bị văng mạnh vào tảng đá, chấn động mạnh cột sống. Năm 1969, do sức khỏe yếu lại bị nhiễm chất độc da cam dioxin, ông được ra quân, trở về quê nhà. Sau đó, ông lập gia đình, các con của ông may mắn không bị ảnh hưởng bởi chất độc da cam. Tuy nhiên, cháu nội duy nhất của ông đang bị di chứng, cơ thể chậm phát triển.
* Những tác phẩm cây nghệ thuật giá trị cao
Sau ngày trở về quê hương, trong điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, cựu chiến binh Vũ Mạnh Hùng mưu sinh bằng đủ mọi nghề: từ mở xưởng may mặc nhỏ, buôn bán thịt lợn, đến thu mua cây luồng làm nứa. Có thời gian, ông còn lặn lội vào tận miền Nam, miền Tây để tìm mua cây tùng lấy lõi, xay làm que hương. Tuy nhiên, những nghề này cũng chỉ đủ giúp gia đình ổn định cuộc sống, chưa thể tích lũy được nhiều vốn.
Làng Vị Khê từ lâu đã nổi tiếng trồng cây cảnh, tuy nhiên do điều kiện kinh tế hạn hẹp, người dân trong làng chỉ trồng chơi chứ chưa thương mại hóa. Vào những năm 1980, khi thị trường được mở cửa, giao thương phát triển, nhu cầu mua sắm cây cảnh bắt đầu xuất hiện. Nắm bắt được xu hướng này, ông Hùng tìm mua các cây cảnh lâu năm như: tùng, sanh, si, la hán về trồng, cũng như học hỏi kinh nghiệm chăm sóc, tạo dáng, tán, thế cho cây.
Ông Hùng cho biết, do từ khi còn bé đã được làm quen với cây cảnh, ông học hỏi rất nhanh các kỹ thuật tạo tác để có một tác phẩm cây chất lượng. Cùng với năng khiếu hội họa sẵn có, ông đã cho ra đời nhiều tác phẩm cây đẹp với các dáng như long, trực, huyền, hoành, song thụ… Các tác phẩm của ông được giới chơi cây cảnh nghệ thuật đánh giá cao.
Đến năm 2005, do đã có tuổi, ông Hùng tập trung hoàn toàn vào cây cảnh. Ông mua thêm đất, mở rộng không gian trồng cây cảnh lên khoảng 1.500m2. Đến nay, gia đình ông đã có những vườn cây rộng lớn, với vài trăm cây hoàn thiện thế, dáng, giá trị cao.
Ông Hùng đã đưa nhiều tác phẩm của mình tham gia vào các triển lãm sinh vật cảnh tại nhiều nơi và đều đoạt giải thưởng cao. Năm 2010, tại triển lãm sinh vật cảnh Hải Phòng có quy mô lớn nhất miền Bắc lúc bấy giờ, tác phẩm của ông đoạt một giải Vàng và một giải Bạc.
Sau nhiều năm gắn bó với nghề, ông Vũ Mạnh Hùng được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân sinh vật cảnh Việt Nam vào năm 2015. Nghệ nhân Vũ Mạnh Hùng chia sẻ, thú chơi cây cảnh tưởng đơn giản nhưng không phải ai cũng chơi được. Để tạo tác được một tác phẩm đẹp, nghệ nhân phải có con mắt thẩm mỹ, kiên trì và tâm hồn của người làm nghề, thường phải mất từ 25 năm trở lên mới có được một tác phẩm có giá trị, do đó thú chơi cây cảnh đòi hỏi sự gắn bó trọn đời của người nghệ nhân.
Phó Bí thư Đảng ủy phường Vị Khê Đỗ Đình Điểm cho biết, nghệ nhân Vũ Mạnh Hùng là người cựu chiến binh có ý chí, nghị lực và quyết tâm vươn lên trong cuộc sống. Ông khá thành công trong phát triển phong trào cây cảnh tại địa phương. Với kinh nghiệm đã tích lũy được, ông Hùng chia sẻ kinh nghiệm tạo tác cây với những người có cùng thú chơi cây, đặc biệt là những cựu chiến binh để cùng nhau giữ gìn, phát triển thú chơi cây cảnh bền vững./.
