Với nền văn hóa truyền thống giàu bản sắc, người Tày ở Thượng Lâm (Tuyên Quang) đã khéo léo biến văn hóa thành cánh cửa du lịch cộng đồng.
Giữa không gian sơn thủy hữu tình của vùng lòng hồ Tuyên Quang, Thượng Lâm hiện lên như bức tranh sinh động của bản sắc Tày: tiếng Then ngân vang bên mái nhà sàn, sắc chàm hòa trong nắng mới, hương rượu ngô lan tỏa khắp bản làng. Từ nền văn hóa truyền thống giàu bản sắc, người Tày nơi đây đang khéo léo kết hợp bảo tồn và phát triển, biến văn hóa thành “chìa khóa vàng” mở cánh cửa du lịch cộng đồng.
* Điểm hẹn văn hóa dân tộc Tày
Với số dân chiếm 1/4 dân số toàn tỉnh, đồng bào người Tày ở Tuyên Quang cư trú chủ yếu dọc các thung lũng, ven suối, những nơi đất đai màu mỡ, thuận lợi cho trồng trọt và chăn nuôi. Đời sống gắn bó với thiên nhiên hun đúc nên một kho tàng văn hóa phong phú, từ lễ hội, tín ngưỡng đến dân ca, dân vũ.
Trong kho văn hoá của cộng đồng người Tày, tiếng Then và điệu múa bát được xem là “linh hồn” của văn hóa Tày. Nếu tiếng Then da diết, trầm bổng như lời tâm sự gửi gắm bao ước vọng thì điệu múa bát lại gắn với nghề trồng bông, dệt vải - biểu tượng của sự khéo léo, chăm chỉ và khát vọng no đủ. Ở Thượng Lâm, các câu lạc bộ hát Then, đàn Tính đã trở thành “điểm hẹn văn hóa”, nơi những nghệ nhân và lớp trẻ cùng nhau bảo tồn, truyền dạy. Vào ngày lễ hội, du khách sẽ được đắm mình trong sắc màu thổ cẩm, ngất ngây cùng lời Then, điệu múa và hơi men rượu ngô nồng nàn.
Dưới bàn tay khéo léo của phụ nữ Tày, những sản vật đặc trưng như: Thịt lợn đen gác bếp, cá suối nướng, xôi ngũ sắc, rượu men lá cùng khăn thổ cẩm, túi dệt tay, vòng tay, móc khóa… trở thành món quà ý nghĩa, mang theo hương vị núi rừng đến với du khách. Những sản phẩm này không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn góp phần lan tỏa câu chuyện văn hóa đặc sắc của người Tày.
Bản sắc văn hóa còn được thể hiện đậm nét trong trang phục truyền thống. Phụ nữ Tày nổi bật với áo năm thân màu chàm đậm, thắt lưng hồng hoặc đỏ, quần lá tọa, trên đầu đội khăn vuông đen. Vẻ mộc mạc, kín đáo nhưng tinh tế trong từng đường kim, mũi chỉ thể hiện sự khéo léo, cần cù và thẩm mỹ đặc trưng của đồng bào. Trang phục không chỉ để mặc trong sinh hoạt hàng ngày mà còn gắn liền với nghi lễ, hội hè, là niềm tự hào văn hóa được gìn giữ từ bao đời nay.
* Phát triển du lịch cộng đồng
Được thiên nhiên ưu ái ban tặng cảnh quan núi rừng hùng vĩ, lòng hồ thủy điện Tuyên Quang trong xanh và những dãy núi đá vôi kỳ vĩ, xã Thượng Lâm trở thành điểm đến đầy sức hút. Sau sáp nhập, vùng đất này càng nổi bật nhờ sự hòa quyện giữa vẻ đẹp hoang sơ và bản sắc văn hóa độc đáo. Những ai từng ghé thăm nơi đây đều bị cuốn hút bởi không gian sơn thủy hữu tình, nơi mây trắng phủ mờ trên những ngọn núi, tạo nên bức tranh thiên nhiên đầy lãng mạn, gợi cảm giác yên bình mà khó nơi nào sánh kịp.
Từ khi địa phương triển khai mô hình du lịch cộng đồng, những nếp nhà sàn mộc mạc đã trở thành điểm dừng chân lý tưởng cho du khách khám phá. Hiện, toàn xã Thượng Lâm có 31 homestay, ở đó phụ nữ Tày là lực lượng nòng cốt đảm nhận đón khách, chế biến món ăn truyền thống, biểu diễn văn nghệ dân gian và hướng dẫn trải nghiệm.
Anh Hoàng Văn Minh, Giám đốc Hợp tác xã Thanh niên Thượng Lâm, chủ Homestay Tài Ngào, thôn Nà Tông chia sẻ: “Homestay Tài Ngào đi vào hoạt động hơn 3 năm qua với 2 nhà sàn có thể đón tối đa 65 khách, tạo việc làm thường xuyên cho 8 - 10 lao động trực tiếp. Khách đến đây sẽ được trải nghiệm giã bánh giầy, giao lưu văn hóa văn nghệ, đốt lửa trại, nhảy sạp, nghe hát Then, Páo Dung, xem múa khèn Mông, múa Pà Thẻn, đạp xe tham quan bản làng hay cùng chủ nhà nấu các món ăn truyền thống. Linh hồn của du lịch cộng đồng chính là từ cuộc sống bình dị, chan hòa của người dân. Chúng tôi, những người trẻ, đang nỗ lực tạo ra giá trị mới trên nền tảng văn hóa truyền thống, để từng bước hiện thực hóa ước mơ biến nông thôn thành nơi đáng sống, là nơi để quay về”.
Anh Nguyễn Thế Cường, Phó Giám đốc Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), bày tỏ cảm xúc sau chuyến đi: “Tôi ấn tượng sâu sắc với không gian yên bình và sự thân thiện của người dân. Những đêm giao lưu văn nghệ, tiếng hát Then bên ánh lửa bập bùng khiến tôi như được sống trong một câu chuyện cổ tích. Đây chắc chắn là nơi tôi sẽ quay lại, không chỉ để nghỉ ngơi mà còn để cảm nhận những giá trị văn hóa nguyên sơ, mộc mạc”.
Không dừng lại ở việc đón khách, các chị em của xã Thượng Lâm còn phục dựng và quảng bá nghề thủ công truyền thống, biến chúng thành sản phẩm du lịch đặc sắc. Nhiều gia đình đã có thu nhập đều đặn từ 150-200 triệu đồng mỗi năm nhờ kết hợp làm du lịch và kinh doanh sản phẩm truyền thống.
Ông Nguyễn Văn Hòa, Bí thư Đảng ủy xã Thượng Lâm nhấn mạnh: Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa là nhiệm vụ quan trọng, vừa tạo sinh kế bền vững, vừa góp phần xây dựng hình ảnh địa phương. Địa phương đặt mục tiêu xây dựng thôn Nà Tông trở thành Làng văn hóa tiêu biểu của dân tộc Tày, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ để đón trên 200.000 lượt khách du lịch mỗi năm.
Chủ tịch UBND xã Thượng Lâm Ma Công Khâm cũng nêu rõ, chính quyền xã cam kết đồng hành cùng người dân trong đào tạo kỹ năng, quảng bá sản phẩm, kêu gọi đầu tư hạ tầng. Xã mong muốn mỗi người dân vừa là chủ thể sáng tạo vừa là hướng dẫn viên giới thiệu văn hóa quê hương, để Thượng Lâm thực sự là điểm đến thân thiện và khác biệt.
Sự thay đổi tư duy, cách làm kinh tế của phụ nữ Tày cùng sự năng động của thế hệ trẻ đã và đang mang đến diện mạo mới cho các bản làng nơi đây. Họ vừa là người giữ gìn văn hóa, vừa là hạt nhân phát triển du lịch bền vững, góp phần quảng bá hình ảnh Tuyên Quang giàu bản sắc ra khắp nơi.
Từ những điệu Then da diết, mái nhà sàn ấm áp, đến những sản vật đậm hồn núi rừng, người Tày ở Tuyên Quang hôm nay đang khéo léo kết hợp bảo tồn với phát triển. Khi hai vùng đất đã hòa quyện trong một thể thống nhất, bản sắc Tày càng trở thành sợi dây gắn kết, tạo nên sức mạnh cộng đồng để phát triển du lịch, nâng tầm thương hiệu vùng đất giàu truyền thống và tiềm năng./.
