Muốn đội ngũ hòa giải viên đáp ứng yêu cầu tốt hơn, các cơ quan quản lý cần quan tâm hơn tới công tác này, có sự chỉ đạo sâu sát hơn, thường xuyên kiểm tra để kịp thời nắm bắt, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc.
TTXVN - Sau 10 năm thi hành Luật Hòa giải ở cơ sở, công tác hòa giải ở cơ sở có chuyển biến tích cực, giải quyết kịp thời các mâu thuẫn, tranh chấp trong cộng đồng dân cư, góp phần hạn chế vi phạm pháp luật, đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn.
*Kết hợp giữa “lý” và “tình”
Với tính chất công tác tự nguyện, thiết chế tự quản tại cộng đồng, công tác hòa giải cơ sở đang góp phần hóa giải những tranh chấp, xích mích nhỏ trong cộng đồng dân cư, biến những vấn đề lớn trở thành những vấn đề nhỏ, biến những vấn đề nhỏ trở thành không. Những địa phương làm tốt công tác hòa giải cơ sở, tình hình các vụ việc vi phạm pháp luật về hình sự giảm, tranh chấp, khiếu kiện, khởi kiện lên tòa án cũng giảm và có nơi không có.
Giá trị mang lại đó kết nối truyền thống văn hóa của Việt Nam, luôn luôn đề cao giá trị con người, đề cao tính nhân văn, kết hợp giữa cái lý, cái tình, giữa đạo đức và pháp luật. Điều đó được các hòa giải viên kết hợp một cách nhuần nhuyễn. Không chỉ sử dụng các kiến thức pháp luật, các hòa giải viên còn sử dụng các vấn đề về đạo đức, văn hóa, truyền thống để phân tích, thuyết phục các bên trong các vụ việc hòa giải. Qua đó, người dân nhận thức được vấn đề đúng, sai, về sự nhường nhịn, về cái tình, cái lý phải tuân theo.
Tuy nhiên, quá trình tổ chức thực hiện đã bộc lộ những khó khăn từ nhận thức cho đến nội tại hoạt động của các tổ hòa giải, năng lực, kiến thức của các hòa giải viên, các điều kiện đảm bảo cho các hòa giải viên và các cơ chế, chính sách, điều kiện hỗ trợ cho công tác này.
Chẳng hạn như vấn đề bầu hòa giải viên. Với tính chất tự quản, tự nguyện hoạt động nhưng quy định pháp luật về vấn đề này đang mang tính chất hành chính hóa như: Quy định thành lập bầu tổ hòa giải, công khai danh sách hòa giải viên, tổ chức cuộc họp, bỏ phiếu kín. Không phải tất cả các địa bàn triển khai việc này đều thuận lợi, đặc biệt là đối với các địa bàn khó khăn, vùng sâu, vùng xa. Việc triệu tập cuộc họp để bỏ phiếu, lấy ý kiến bầu hòa giải viên không phải dễ dàng. Thực tế, tại một số địa phương phải đi đến từng nhà phát phiếu. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng, cần có sự nghiên cứu trong thời gian tới để giảm bớt tính hành chính hóa, khuyến khích sự tham gia của đội ngũ hòa giải viên hơn, lựa chọn chính xác các hòa giải viên đúng tiêu chuẩn quy định nhưng vẫn phù hợp với tính chất công tác hòa giải ở cơ sở là thiết chế tự nguyện tại cộng đồng.
Vấn đề tiếp theo liên quan đến khó khăn, tồn tại trong quá trình tổ chức thực hiện. Mặc dù công tác hòa giải ở cơ sở đã được triển khai đồng bộ trên toàn quốc, khẳng định sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và các cấp chính quyền, tuy nhiên không phải ở nơi nào, công tác hòa giải ở cơ sở cũng được nhìn nhận đúng với vị trí, vai trò và ý nghĩa của nó. Không phải cấp chính quyền nào cũng dành sự quan tâm thỏa đáng đối với công tác hòa giải cơ sở; từ đó sẽ ảnh hưởng đến vấn đề hướng dẫn, chỉ đạo, tạo các điều kiện đảm bảo cho hoạt động này.
Một khó khăn nữa của công tác này là trình độ, kỹ năng, nghiệp vụ của các hòa giải viên. Công tác hòa giải ở cơ sở đang sử dụng cái "tình" nhiều hơn để phân tích, thuyết phục mà vấn đề về mặt pháp lý, đưa vào giải quyết các vụ việc hòa giải vẫn đang là hạn chế. Đặc biệt, không phải ở địa phương nào cũng có sự phối hợp chặt chẽ và chủ động giữa các cơ quan, ban, ngành.
*Bố trí nguồn lực, kinh phí
Hiện toàn quốc có hơn 540 nghìn hòa giải viên. Đây là lực lượng to lớn đang thực hiện sứ mệnh, trách nhiệm xã hội trong công tác hòa giải ở cơ sở. Họ là những người có uy tín trong cộng đồng, có kiến thức, kinh nghiệm, năng lực.
Theo số liệu thống kê, trung bình mỗi năm, các tổ hòa giải trên cả nước tiến hành hòa giải hơn 100.000 vụ, việc tranh chấp, mâu thuẫn trong cộng đồng dân cư, đạt tỷ lệ hòa giải thành trên 80%. Điều đó chứng minh rằng, đội ngũ này đã đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Tuy nhiên, để thực hiện tốt hơn vai trò, sứ mệnh của mình, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay thì đòi hỏi yêu cầu cao hơn về năng lực, trình độ, kinh nghiệm chuyên môn luật, về kiến thức, kỹ năng và phương pháp thực hiện hòa giải, từ đó góp phần tạo chuyển biến trong công tác hòa giải ở cơ sở, đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ trong giai đoạn mới.
Bà Ngô Quỳnh Hoa, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) cho rằng, việc đầu tiên phải bắt đầu từ nhận thức. Có sự chuyển biến về nhận thức thì sẽ có sự chuyển biến về hành động. Muốn đội ngũ hòa giải viên đáp ứng yêu cầu tốt hơn, các cơ quan quản lý cần quan tâm hơn tới công tác này, có sự chỉ đạo sâu sát hơn, thường xuyên kiểm tra để kịp thời nắm bắt, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc.
Ngoài ra, cần có chương trình nâng cao kiến thức pháp luật cho hòa giải viên một cách thống nhất. Trung ương phải chỉ đạo điểm đối với các tỉnh, thành phố và trên cơ sở đó, ở địa phương sẽ tiếp nối, nhân rộng để nâng cao năng lực cho hòa giải viên. Việc tập huấn đối với hòa giải viên ở cơ sở cần thực hiện thường xuyên và định kỳ hơn.
“Nếu các địa phương có sự quan tâm, bố trí nguồn lực, kinh phí cho công tác này, các điều kiện đảm bảo hoạt động cho các tổ hòa giải, hòa giải viên sẽ được thực hiện trong cuộc sống”, bà Ngô Quỳnh Hoa nhấn mạnh.
Theo Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Hưng Yên Nguyễn Đình Chung, cần đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về hòa giải ở cơ sở nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt đối với người dân về vị trí, vai trò cùng ý nghĩa quan trọng của công tác này. Các đơn vị, địa phương tiếp tục quan tâm phổ biến pháp luật đến cán bộ, đảng viên, đoàn thể, tổ chức chính trị xã hội; phát huy vai trò các cấp, ngành, cá nhân trong công tác hòa giải ở cơ sở trên tinh thần thượng tôn pháp luật gắn với truyền thống văn hóa, điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương…
Cùng với đó, các cơ quan tư pháp ở địa phương tăng cường phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể ở cơ sở trong việc nắm bắt tình hình hoạt động của các tổ hòa giải; lựa chọn những người có uy tín trong cộng đồng, có phẩm chất đạo đức tốt, am hiểu pháp luật, bản thân và gia đình chấp hành tốt các chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước để tham gia vào công tác hòa giải./.
